3. Мүлiктi сатушы. Коммерциялық банкткрдiң басқа да қаржылық қызметтерi 
 

8. Лизинг түрлерi.

 Жедел лизинг - анағұрлым қысқа мерзiмге берiледi.

Оның объектiсi болып моральдiк тозу қарқыны өте жоғары машиналар мен құрал жабдықтар табылады

  Каржылық лизинг – анағұрлым ұзақ мерзiмге берiледi. Ол мерзiм машиналар мен құрал жабдықтардың амортизациялық тозу мерзiмiмен сәйкес келедi. Бұл жерде мәмiле аяқталмай, күшiн тоқтата алмайды, онда мүлiктi лизинг алушы мен сатып алушы мүмкiндiгi көрсетiлген.

 Қалдық  құны бойынша лизинг – пайдалануда болған құрал жабдықтарды жалға беру,сондықтан лизинг объектiсi бастапқы құнымен емес,  қалдық  құны бойынша бағаланған.

   Лизингтiк бизнестiң дамуы үшiн  лизингке берiлетiн арнайы лизингтiк  компаниялар құрылады, олардың негiзгi қаражат көзiне құрал жабдықтарды  сатып алу  үшiн берiлетiн банктiк несиелер жатады.

 Факторингтiк  операциялар – клиентпен төленбеген қарыздың талаптар, счет факторлар, векселдер, бойынша төлемдi талап ету құқын басқа банкiге беру.

 Факторинг мәнi – банктер өз клиенттерiнен  төлем – құжаттарды, олардың  дебиторлардың  қарызын, пайыздық  сыйақы үшiн сатып алу. 
 

9.Коммерциялық  банк ресурстарының  ұғымы және құрылымы.

        Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық  активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

        Нарықтық қатынастарға өту барысында  банктік ресурстардың құрылымында  біршама өзгерістер болуда. Меншікті  қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік кпиталы, резервтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асығаны үшін алынған тауарлы – материалды құндылықтар жатады.

       Коммерциялық   банктердің ресурстарының  құрылымы олардың мамандануына, әмбебаптығы мен қызметінің ерекшелігіне қарай ерекшеленеді.

       Банк ресурсының құрылымына мыналар  жатады:

1. Банктің меншікті капиталы;
2. Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

       Банк ресурсының құрылымындағы  меншікті капитал үлесі тартылған  қаражаттарға деген қажеттілігінің 10 % - ға жуық бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

  

10.Коммерциялық  банктің меншікті  капиталы:көздері  мен қызметтері.

       Коммерциялық банктің меншікті  кпиталының рөлі мен шамасы  басқа қызметпен айналысатын  кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.

       Банктің меншікті капиталы банктің  тұрақтылығын қамтамасыз етуде  маңызды. Банктің бастапқы құрылуы  барысында меншікті капитал көмегімен  банктік қызметіне байланысты  алғашқы шығындар: жер, ғимараттар, құрал – жабдықтар, жалақыға жұмсалған және т.б. жабылады. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

       Меншікті және тартылған коммерциялық  банк ресурстары Ұлттық Банкте  ашылатын корреспонденттік шотта көрсетіледі. Бұл активті шот, сондықтан да дебеті бойынша ресурстар, ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі.

       Банктің меншікті  капиталы -  бұл банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

        Қазіргі коммерциялық банктердің  меншікті капиталы мынадай баптардан  тұрады:

• жарғылық капитал,
• меншікті капитал, қосымша капитал,
• банк операциялары бойынша тәуекелдікті төмендету мақсатында құрған  қорлар (резервтер),
• бөлінбеген банк пайдасы.

 
 

11. Банктің тартылған  қаражаттары.

      Банк ресурсының құрылымында  тартылған қаражаттар үлесі меншікті  қаражаттармен салыстырғанда өте  жоғары, олардың есебінен банктің  активтік операцияларының басым  бөлігі жүзеге асырылады.

       Банктік тәжірибеде барлық тартылған  қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі  топқа бөледі:

• депозиттік қаражаттар;
• депозиттік емес тартылған қаражаттар.

     Тартылған қаражаттар ішінде  ең көп бөлігін депозиттер  құрайды. Депозиттер банк үшін  бірден – бір арзан ресурс  көзі болып табылады.

      Депозит – бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері падалана алатын қаражаттары.

     Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің алған қарыздары түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тартылған қаражаттары.

      Депозиттік емес банктік ресурс  көздері мен депозиттер өзара  ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық  емес, яғни банктің нақты клиентінің  атынан тартылмайды, екіншіден,  мұндай қаражаттарды тарту инициативасы  банктің өзінен туады.

      Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.  

Бақылау сұрақтары 

1. Коммерциялық банк туралы не білесіз?

2 Коммерциялық  банк дегенiмiз не және оның  мiндетi қандай?

3 Коммерциялық  банк қандай белгiлерiне байланысты  жiктеледi?

4 Коммерциялық  банк қызметiн ұйымдастыру.

5Коммерциялық  банктердiң операциялары - банктiң  пассивтiк операциялары.

6 Банктердiң активтiк операцияларына не жатады?

7 Коммерциялық банктердiң басқа да қаржылық қызметтерi қандай?

8 Лизинг түрлерi қандай?

9 Коммерциялық  банк ресурстарының ұғымы және  құрылымы туралы не айтала  аласыз?

10 Коммерциялық  банктің меншікті капиталы: көздері  мен қызметтері.

11 Банктің  тартылған қаражаттарына не жатады? 
 

Тақырып 8 Қазақстан Республикасындағы  зейнетақы жүйесі.

 

1.Жаңа  зейнетақы жүйесіне  көшудің себебі  неде?1

     Кеңестік  дәуірден мұра болып қалған зейнетақы  тағайындау жүйесі қысқа уақыт ішіндегі соңғы жалақыға негізделетін, бұл еңбек қызметінің бүкіл кезеңіндегі жалақы туралы толық деректерге қол жеткізудің шектеулілігін білдіреді. Еңбек еткен бағзы жылдардағы табысын қалпына келтіру бұрынғы зейнеткерлерді зейнетақымен қамсыздандырудың неғұрлым күрделі мәселелерінің біреуі болып табылады. Бұл мәселенің қиындығы осы жұмыстың күрделілігі мен ең бастысы, растаушы нақты фактілерді алу мүмкіндігінің болмауымен байланысты. Сондықтан мұндай жағдайларда, мәселені шешудің неғұрлым жеңілдеу жолдарын қолдану жиі ұсынылады. Бұл универсалдық база бойынша (республикалық орташа жалақы немесе “бұрынғы” зейнетақы мөлшерін “кейінгі” зейнетақы мөлшерлерімен салғастыру жолымен) өткен кезеңдерді “несиелеу” нысанында берілуі мүмкін, тбұның да белгілі бір кемшіліктері бар. Мәселе мынада, бұл әдіс бойынша біреулер ұтқанымен, басқа біреулер өз мүдделеріне қысым жасалды деп есептеуі мүмкін. Өткен кезең деректерін қалпына келтіру және оларды тану туралы ереже тағы бір жаңа әділетсіздіктерге жол бермеуінің маңызы зор.

     Зейнетақы төлемдері процесінде, зейнетақымен қамсыздандырудың қажетті деңгейі есепке алынуы тиіс, зейнетақыны индекстеу секілді маңызды факторды ескеру қажет. Ең оңтайлы индекстеу қандай болуы керек? Бұған қатысты әртүрлі пікір айлылып жүр. Кейбіреулер зейнетақыларды тұтыну бағаларының деңгейіне қарай индекстеу және олардың нақты құнын осылайша қолдау жеткілікті деп есептейді. Енді біреулер, зейнеткерлердің әл-ауқаты оның нақты табысына ғана емес, бұл табыстардың қоғамда қабылданған өлшемдеріне қатыстылығына да тәуелді деп көрсетеді. Өмір сүру стандарттары жедел өсіп келе жатқан біздің республикамыз үшін бұл мәселе қай кездегіден де өткір болып отыр.

     Жоғары  айтқанымыздай, әр зейнеткердің өткен  уақыттардағы табыстары туралы толық  нақты фактілер алу өте қиын. Бұл  жағдайда зейнетақы мөлшерін арттыру үшін зейнетақының осы кезеңге қалыптасқан және заңнамамен бекітілген мөлшерлері негіз болуы мүмкін. Бұл ретте “бұрынғы” зейнетақыларды жаңадан тағайындалатын зейнетақыларға жеткізудің мүмкін жолы қалыптасқан зейнетақы төлемдерінің мөлшерлерін индекстеудің сараланған тәсілі болуы ықтимал. Бұндай жағдайда оның мөлшер сәйкестігінің өлшемін ғана назарда ұстап қоймай, қалыптасқан фактілерді де ескеру қажет.

Зейнетақымен  қамтамасыз етудің жолдары  қандай?

       Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету реформасы зейнетақымен  қамтамасыз етудің сферасында негізгі субъектісі ретінде мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорларын, зейнетақы активтерін басқару компаниялары және кастодиан – банктерінің пайда болуына, дамуына жағдай жасады.

       Зейнетақы реформасын жүргізілген 1-2 жыл ішінде, жинақтау зейнетақы қорларының, қажетті талаптары мен мемлекеттік реттеудің деңгейіне байланысты экономикаға қажетті инвестициямен қамтамасыз етуіне мүмкіншілігі бар екенін көрсетті.

       Зейнетақы реформасының мақсатты бағыты біреу-ақ қарттарды әлеуметтік қорғау және экономикалық дамуға әсер ету.

       Осы уақытқа дейінгі зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің қарттарды, жұмыс  істемейтін халықты қамтамсыз етуге  мүмкіншілігі болмады.

       Қазақстан Республикасында зейнетақы реформасының Үкімет қабылдаған концепциясы үш деңгейлі зейнетақы жүйесінің даму қажеттігін айқындайды. Оның ішінде мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі де бар: ол банкі және сақтандыру жүйесінің қызметтері арқылы, - мемлекеттік емес зейнетақы қорлары арқылы жүзеге асырылады.

       Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары халықтың қартайған шағында, жұмысқа қабілеті жойылған кезде материалдық негізін  қалауға қажетті қаражатты жинауға  мұқтаждығын қамтамасыз етеді.

       Зейнетақы қорларының активтері кәсіпорындар мено ұйымдардың міндетті зейнетақылық жарналарынан, азаматтардың жеке жарналарынан және де осы төлемдерді инвестициялаудан түсетін табыстардан құралады.

       Зейнетақы жарналарының ерекшелігі – иұзақ  мерзімнен кийінгі көп жылдар есебі бойынша төленеді, сондықтан жарнаның төлену мерзімі мен жиналған соманың төлену мерзімі айтарлықтай үлкен. Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің жинақтау мерзімін ұзаққа болжамдау осы факторға байланысты. Сондықтан, қаражатты инфляциядан қорғау мақсатында олар қысқа мерзімді қаржы инструменттерін қолданып, ұзақ мерзімді активтерге немесе инвестициялық бағдарламаларға да салуға болады.

       Жинақтау  зейнетақы қорлары қызметінің ерекшелігіне байланысты ұзақ мерзімді инвестициялық  концепцияларды қолдану қажет, жинақтау зейнетақы қорлары қаржы нарығының ұзақ мерзімінің секторының қатысушысы болып табылады.

       Нарық экономикасы дамыған мемлекеттерде  зейнетақы қорлары ең қуатты, сенімді  және тұрақты жұмыс жасайтын әлеуметтік - қаржы институттары болып табылады. Ұзақ мерзімде қызмет атқаратын зейнетақы қорларының активтерінің мөлшері де салмақты. Мысалы, Европа мемлекеттері одағының жинақтау зейнетақы қорларының активтері 1993 жылы 1.2 трлн доллардан асқан, ал ООН қызметкерлерінің жинақтау қоры 1995 жылы 12.6 млрд доллар сомасында бағаланған.