Тауарлы материалды қорлар есебі

Өздерінің өзгешіліктерімен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай материалдар: шикізаттар, негізгі  материалдар, мен көмекші материалдар, жартылай фабрикат және т.б. болып бөлінеді.

        Материалдық құндылықтардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдары, т.б. есептелінеді. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатқызылады.

         ҚЕХС көшуіне  байланысты жаңа шоттар бойынша  тауарлы-материалдық қорлар 1-бөлімнің  «Қысқа мерзімді активтер» мына  шоттарында есепке алынады:

1310 – Шикізат және материалдар

1311 – Сатып алынатын жартылай  фабрикаттар және жиынтықтаушы бұйымдар

1312 – Отын 

1313 – Ыдыс және ыдыстық материалдар 

1314 – Қосалқы бөлшектер 

1315 – Өзге материалдар 

1316 – Ұқсатуға берілген материалдар 

1317 – Құрылыс материалдар және  басқалар 

1320 – Дайын өнім 

1330 – Тауарлар

1340 – Аяқталмаған өндіріс

1350 – Өзге қорлар 

1360 – Қорларды есептен шығару  бойынша резерв 

     Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың номенклатуралық тізімі мен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс. Материалдар номенклатурасы – деп өндірісте пайдаланатын материалдардың белгілі бір түрлеріне олардың аты, сапасы, мөлшерлері және тағы да басқа көрсеткіштері бойынша жасалынған жіктеу тізімін айтады. Сонымен қатар номенклатуралық тізімде әрбір материалдың бухгалтерлікесепте есептелінетін бағасы болуы тиіс. Сондықтан номенклатуралық тізімді- номенклатуралық баға көрсеткіші деп те атайды.

        Шаруашылық субъектісінде материалды  –техникалық жабдықтармен қамтамасыз  ету жұмысымен арнайы бөлім  және мамандар шұғылданады. Олар  субъекті бойынша келер жылы  өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіленген өлшем бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын-ала анықтап, жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар көлемі туралы шарт жасайды.шаруашылық субъектісінің жабдықтау бөлімі шартта көрсетілген келісімдердің орындалуын қадағалап отырады. Ол үшін материалдарды алып келген тасымалдау көлігінің жолдама құжаты, теміржол накладнойы, транспорттық накладнойы, жабдықтаушыдан келген басқа да құжаттар алдымен жабдықтау бөліміне табыс етіледі. Бұл жерде, яғни жабдықтау бөлімінде келген құжаттар М-1 түрлі «Келген жүкті есептеу» журналында тіркеледі. Одан кейін бұл құжаттарды материалды алып келетін экспедиаторға береді. Сонымен қатар экспедиаторға материалдарды алу үшін сенімхат береді. Экспедитор алған жүк құжаттары мен сенімхатты алғаны үшін М-1 түрлі журналға қол қояды.

        Материалдар шаруашылық субъектісінің  ішіндегі цехтарына, бөлімшелеріне,  өзінің аумағы (территориясы). Сыртындағы  шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа  ұйымдарға үлгілі түрі М-15А  «Материалдарды босату (ішкі ауыстыру) талап жүк құжаты» бойынша босатылады.

        «Материалдарды босату (ішкі ауыстыру) талап жүк құжаты» екі дана  етіліп жазылып, оған бас бухгалтердің  немесе ол сенім білдірген  тұлғаның қолы қойылуы қажет.

        Материалдар өздері сақталынып тұрған жері бойынша, яғни шаруашылық субъектісінің қоймасында және субъектінің бухгалтериясында есептелінеді. Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың дұрыс жүргізілуіне және жұмыстың қалай қойылғандығына байланысты. Қоймада материалдық құндылықтардың тек қана сандық есебі жүргізіледі. Материалдардың әрбір номенклатуралық номері бойынша бөлек үлгілі түрі М-17 карточкасы ашылады. Бұл карточкада материалдық құндылықтардың аты, мөлшері, көлемі, сорты, өлшем бірлігі, номенклатуралық номері және есептеу бағасы көрсетіледі. Бұл карточканы жаңадан кіріске алынған материалға шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы дайындап, одан кейін кіріс ету ордерімен (реестр) қоймаға беріледі. Қойма қызметкері немесе қойма меңгерушісі алынған карточкаға материалдық құндылықтардың қай жерде сақталып тұрғаны жайлы деректер толтырады. Материалдардың түрі номенклатуралық номері аз болатын шаруашылық субъектісінің қоймаларында бұл карточканың орнына материалдар есебін тиісті түрде жүргізуге дайындалып жасалған сорттық есеп кітабында жүргізуге болады.

        Мысалы1310 шоттың есебінде материалдардың аты, өлшем бірлігі, ай басындағы қалдық, олардың саны, бағасы, сомасы, келіп түскені, жұмсалғаны және ай соңындағы қалдығы жазылады.

        Материалдарды қоймадан өндіріске  жіберу үшін негіз ретінде  келесілер болады:

• жөндеу жұмыстары мен профилактикалық қызмет көрсетудің жылдық жоспары;
• ағымды жөндеу жүргізудің дефектілер тізімі;
• ағымды және күрделі жөндеудің жылдық жоспар кестесі.

        Қоймадан өндіріске материалдарды  жұмсау накладной толтыру арқылы  орындалады, онда директордың, өндіріс-техникалық  бөлім бастығының, бас есепшінің  қолы қойылады. Қоймашы мен материалдарды  қабылдап алған жауапты тұлғаларды қолы қойылған накладнойлар материалдық есеп құрастырудың негізі болады. Жауапты тұлғаның есебінен материалдарды шығару үшін негіз ретінде орындалған жұмыстардың акті, материалдарды жұмсау мөлшері болады, оны есептеу жолымен анықтайды, мысалы, көмір мен тұздың шығыны. Осы кезде өндірістік емес жоғалту ескеріледі, себебі көмірді тасымалдау барысында міндетті түрде жоғалту болады, сонымен қатар электрқуаты мен суды өшіргенде қазандық тоқтап қалатын жағдай болады, осы кезде көмірді қайта тұтату үшін шығын жұмсалады.

        Тауарлы-материалдық құндылықтарды  өндіріс мақсатына жұмсағанда  шығын мақсаты мен жұмсалған  жері көрсетіліп акт жасалады. Осындай акт бойынша материалдарды  жұмсау тізімі жаслаады, оған  материалдық –жауапты адамның  қолы қойылып, өндірістік –техникалық бөлім бастығы мен директордың қолымен бекітіледі.

        Тауарлы-материалдық құндылықтардың  жағдайы әрбір материалды-жауапты  тұлғалар бойынша ай сайынғы  сальдолық тізімде жазылады. Бұл  жыл сайын түгендеу жүргізуге  мүмкіндік береді. Жыл сайынғы  түгендеудің мақсаты кәсіпорын мүлкін әрбір материалды –жауапты тұлға бойынша өндіріс учаскелерінде, қоймадағы барын тексеру, артығын немесе жетіспеуін анықтау. Түгендеу жүргізу кезінде инвентарлық тізім жасалады, онда нақты мәліметтер келтіріледі, кейін олар есептік мәліметпен салыстырылып түгендеу комиссия мүшелері қол қояды. Түгендеу біткеннен соң түгендеу комиссияның мәжілісі өтіп шешім қабылдайды, оның нәтижесі бұйрық ретінде жетіспеуді жауапты адамға төлету немесе жарамсыз жабдықты баланстан шығару, бір цехтан бір цехқа ауыстыру.

        Материалдардың келіп түсуі, жабдықтаушылармен  есеп айырысу есебі №6 журнал-ордерінде  жүргізіледі.

Материалдар шоттары негізінде мынадай шаруашылық операциялар тіркеледі:

1. Жабдықтаушылардан материалдар қабылданды

- негізгі материалдар            Дт  1310     Кт   3310      812625 тг.

- басқа да материалдар   Дт   1315 Кт   3310       250971 тг.

- құрылыс материалдары Дт   1317 Кт   3310      790316 тг.

- отын                                        Дт   1312     Кт3310            91460 тг.

- қосалқы бөлшектер              Дт    1314     Кт 3310          82232 тг.

2. Көрсетілген қызметке төлем төлеуге қабылданды

Дт   7210   Кт   3310      789335 тг.

3. Сатып алынған материалдар, көрсетілген қызмет бойынша төленген қосылатын құнға салық

                                   Дт   1420   Кт   3310       354485 тг.

4. Жабдықтаушыларға есеп айырысу шотынан аударылды

Дт   3310   Кт   1040       787794 тг.

5. Жабдықтаушылар қарызы кассадан төленді

Дт   3310     Кт   1010      117560 тг

 

 

 

  3.2 Материалдық запастар  аудиті және талдауы

 Тауарлы-материалдық  құндылықтардың аудиті кезінде  аудитор олардың қаржылық есептегі  мәліметтерін тексереді. Ол үшін  біріншіден олардың нақты қолдағы  бар болуын тексереді. Оған  дәлел ретінде аудитор:

- баланс бойынша «Тауарлы-материалдық құндылықтар» бабының барын тексереді ;

  - Бас кітап  бойынша тауарлы-материалдық құндылықтардың қалдықтарын тексереді  «Материалдар»,  «Аяқталмаған өндіріс», «Сатып алынған тауарлар» шоттар тобы бойынша);

  - Аналитикалық  есеп кітаптары бойынша олардың сандық-сомалық қалдықтардын және жауапты адамдарда орналасуын тексереді ,осы алынған үш жердің мәліметтерін салыстырады.

- Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу жүргізу арқылы олардың нақты жағдайын бухалтерлік есеп мәліметтерімен  салыстырады. Түгендеу кезінде табылмаған Тауарлы-материалдық құндылықтарға субъект құқықтық және бухгалтерлік құжаттар көрсетуі керек. Олар сатылып немесе жауапты сақтауға берілуі мүмкін. Сонымен қатар аудиторға жолдағы тауарлар туралы құжаттар берілуі тиіс. Осы мәліметтер көмегімен аудитор екі-жақты тексеру жүргізіп, олардың дұрыстығын мақұлдайды. Тап осылай, субъектідегі жауапты сақтаудағы тауарларды тексереді.

  - «Жолдағы  тауарлар» бабы ерекше талданады.

        Екіншіден аудитор, есепті кезеңге тауарлы-материалдық құндылықтар-дың субъектіге қандай заңды түрде тәуелді екенін зерттейді;баланстағы тауарлы-материалдық құндылықтарға аудитор субъектінің бухгалтериясында құқықтық негіздеме іздейді, яғни сатып алу-сату келісімі, сыйлау келісімі. Онда тауарлы-материалдық құнды лықтардың иесі болып субъект көрсетілуі керек. Бұл мәліметтер бухгалтерлік құжаттармен дәлелденуі керек ( накладнойлар, шот-фатуралар, актілер),

  -  баланстан  тыс шоттардағы тауарлар  мен  материалдарға аудитор субъектінің бухгалтериясынан жауапты сақтауға беру келісімі мен сақтау сенімхатын табуы керек, немесе консигнация келісімі мен тауарларды сатуға беру ноклоднойы. Оларды екі-жақты тексеру арқылы оларды беру себептері мен шарттарын анықтау керек;

  - субъект  балансында есепте, бірақ басқа субъектіде сақталатын тауарлар мен материалдарға, аудитор сәйкес келісімдер мен бухалтерлік құжаттарды табуы керек, және оларды екі-жақты тексеру керек;

  - пайдалану құқығы шектелген тауарлы-материалдық құндылықтарға, аудитор сәйкес сот немесе басқа да мемлекеттік органдар, банктер және басқа да кредиторлар шешімдерін алуы қажет. Тауарлар түрі сандық және сомалық түрде көрсетіледі.

  - жолдағы  тауарлар бойынша иелену құқығын  беру туралы келісімдер мен  оларды жеткізу келісімдерін  кірістеуін тексереді.

        Үшіншіден, аудитор есепті кезең ішінде тауарлы-материалдық құндылықтармен болған операцияларды тексереді. Ол үшін аудитор құқықтық құжаттардағы көрсетілген күндерді бухгалтерлік құжаттардағы күндермен салыстырады. Сонымен қатар, ол жауапты адам оларды қашан алғанын және сол негізде бухгалтерияда жасалған жазулар күндерін салыстырады.

        Төртіншіден, аудитор  есептің аяқталғанын тексереді. Яғни есепке алынбаған тауарлы-материалдық құндылықтардың болмауы және олармен жасалған шаруашылық операциялардың толық есепке алынуын, ашылмаған баптардың жоқтығын тексереді.

        Есепке алынбаған тауарлы-материалдық құндылықтардың жағдайы туралы ақпаратты түгендеу нәтижелері және дебиторлар мен кредиторлар арасында жүргізген есептесулердің екі жақты тексерулер береді.

        Есепке алынбаған шаруашылық  операциялар жоқтығы туралы мәліметті  құжат-реестр-құжат схемасы бойынша  жүргізген трассалау процедурасы  береді.Ашылмаған баптар туралы  мәліметті қаржы есебіне тіркелген  анықтама хатын талдау және  субъектінің өзінің кәсіпкерлік серіктерімен қатынастары көрсетеді.

        Бесіншіден, аудитор тауарлы-материалдық құндылықтады баланстағы бағалану әдісін қарастырып, тексереді.

        Тауарлы-материалдық құндылықтар өздерінің өзіндік құны мен таза өткізу құнының ең азымен бағаланады. Таза өткізу құны тауарлы-материалдық құндылықтардың өзіндік құны табылмаған жағдайда қолданылады, оның себептері:

- берілген тауарлы-материалдық құндылықтар бүлінген жағдайда;

- жартылай немесе  толық ескіргенде;

- олардың сату  бағасы төмендеді.

        Дайын өнім нақты өзіндік құнымен  бағаланады. Ал аяқталмаған өндіріс  материал мен еңбек шығындарының нақты құнымен бағаланады. Тауарлы-материалдық құндылықтарды баланстан шығару кезінде  олар келесі әдістер бойынша, субъектінің есептік саясатында таңдалғанына байланысты бағаланады: жалпылама идентифика-циялау, орташа баға әдісі, ФИФО, ЛИФО.

        Алтыншыдан, аудитор тауарлы-материалдық құндылықтардың мен болған операциялардың сомасы, табыс пен шығындардың тиісті кезеңде есепте көрсетілуін тексереді. Яғни сату кезінде бухгалтерлік есепте табыстар есептеу принципі бойынша саналады, дәл сол уақытта тауарлардың өзіндік құны да есептен шығарылады.

        Жетіншіден, аудитор тауарлы-материалдық құндылықтардың бухгалтерлік есеп беруде толық және түсінікті түрде көрсетілуін тексереді.

        Сонымен қатар ол активтерге  иелену құқығы бойынша шектеулер  мен ол шектеулерді кім қойғанын  көрсетуі керек. Тауарлы-материалдық құндылықтардың қалдықтарын бағалау әдістерін көрсетуі керек. Тағы сонымен қатар тауарларды қайта бағалау сомалары, себептері мен қолданылған әдістері көрсетілуі тиіс.

        Материал ресурстарының тиімді  пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер, ол материал сиымдылығы, тауарлы-материалдық  құндылықтарды аудиті кезінде  аудитор олардың қаржылық есептегі мәліметтерін тексереді.