Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру шаралары және оның перспективалары

Бұл мәселе әр түрлі нысанда  болуы мүмкін. Несие алудағы қиыншылықтардың  бірі кепілмен қамту.

Банктерге кепілге жылжымайтын  және жылжитын мүлікті кепілге алады, яғни кәсіпорын меншігіндегі тұрған.

Кепілмен қамтылған несие  келесі факторларды қамтиды. Бұл  кәсіпкерлік субъектілерге қиыншылықтар туғызады. Оларға:

• Банк экспертінің кепіл мүлігінінің негізгі бағасын төмендетіп алуы ;
• Кәсіпкерлердің кепіл мүлігінің өтімділішінің төмендеуі банктердің ойынша болып есептеледі;
• Кепіл мүлігінің жалпы несие сомасына жетіспеуі немесе болмауы.

Шағын кәсіпкерлерге  несиені  мүлікпен қамтуды респонденттердің көзқкрксы бойынша банктер кепіл  мүлігін төмендетіп алады.

Банк эмитентінің эксперттік комиссиясымен жүргізіледі. Кепіл  мүлігін меншіктік елеу – 85 пайыздың нарық бағасынан кепілге салынады. Меншіктің кепіл бағасы әртүрлі  факторларға байланысты және ол өтімді кепілге әсер етеді.

Мысалы, кепілдің бағасы, оның тұрған жері, қалай жасалғаны, коммуналдық  қызмет пен тағы басқасы есепке алынады  және оның өтімділігі кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттегенде алынады, өте  өтімді кепіл бұл қозғалмайтын мүлік  болып табылады және же кәсіпорындардың  кепілге салатын мүлігін салуына  мүмкіндік жоқ, әсіресе кішігірім  инновациялық кәсіпорындарға байланысты. Банктер несие алуды кепілмен қамтылуына интелектуалды меншік пен  ғылыми – техникалық қайта құру банктер бұны өтімді компанияның құралы емес дейді, және де Қазақстан Республикасындағы нарықта инновациялық құрал – жабдықтар, технологиялар мен ғылыми қайта құру дамығанымен түсіндіріледі. Бұл мәсклені шешуде теріс жағдайды оның шешуін қамтуды тексеруде тәуелсіз бағалау үшінші тұлғалармен кепіл мүлігінің бағасын төмендетпеу мақсатында қолдану қажет. Осымен қатар салалар бойынша методалогиялық ұсыныстар берудегі мүлік бағасы бойынша және тағы басқа өтімді бағыттар беруде және бұл Қазақтсан Республикасының Ұлттық Банкісі және Қаржы Министрлігі мен қолдауға ие болу керек. 2000 жылдың шілде айында Үкіметпен мынадай қолдау тапты ! Шағын бизнестегі субъектінің объектіні қолданудағы коммуналды меншікті кепілмен қамтуға алуға болмайтыны жөніндегі екінші негізгі мәселе, бұл мәселе банктерден несие алудағы қысқа мерзім мен жоғары  пайыздық ставкасы.

Қазіргі кезде шағын кәсіпорындарға несие беруде 18 – 22 пайыз валюта бойынша, ал 24 – 27 пайыз теңге, ал несие  мерзімі орташа 6 – 24 айды құрайды. Бұл  несиелерді тек сауда – саттық қызметпен айналысатын кәсіпорындар мүмкіндігіне, ал отандық негіздеуде ұзақ мерзімді несиелеуді қолдайды, себебі ғылыми және жоғары технологиялық өндірісте  екі – үш жылдан кейін табыс  әкеледі.

Отандық тауар өндірушілер  арзан несиелік ресурсты қалайды. Бұл  негативті мәселелерден шығу үшін:

1. Қазақстан Республикасында шағын бизнес секторы несиелеуге барлық күшті арзан бағдарламалық қарыздарымен немесе заемдарды іздеу;
2. Қатаң фиксирлі банк маржасының ставкасын орнату және банк эмитенттеріне еш кедергісіз кәсіпкерлік субъектінің есебінен жоғары кірістілікті алу.

Донорлық  кәсіпорынның шағын  кәсіпорындарда берілетін мәселелерді  қарау себебі қазіргі Қазақстан  Республикасындағы әлеуметтік –  экономикалық жағдайға байланысты.

Кәсіпкерліктер, банктердің құжаттарды толтыруды және керек  емес құжаттардың көп көлемі. Оларға мыналар жатады:

• Қаржыландыруда өтініш құжаттау;
• Анкета нысанындағы көп мөлшердегі құжаттар;
• Кепілдің  меншік куәлігін дәлелдейтін құжаттар;
• Кәсіпорындардың кепілге салынатын мүлігінің меншік куәлігі;
• Бас бухгалтер мен басшының куәліктері;
• Кәсіпорындардың 3 – 5 жыл ішіндегі қаржылық жағдайы туралы құжаттар;
• Жоғары бизнес – жоспар несиелік ресурстардың қайда жұмсалатыны ( қатаң, тегімді, толық );
• Қандай инспекциясының бюджет алдындағы бережақтың және қарыздау жақтығын құжаттандыратын құжаттар тізімі.

Бірақ қазір банктер шағын  кәсіпкерлікті субъектілерін несиелеуде несие алудағы схеманы жеңілдетті, өте аз көлемді құжаттарға мыналар  жатады:

• Кәсіпорын туралы аз ақпараттық бет ( ерекше бланк );
• Кәсіпорындардың мүлікті кепілі туралы куәләндыратын құжат;
• Кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтердің куәлігі;
• Несие алардағы кәсіпорындардың қаржылық жағдайы;
• Техникалық – экономикалық проект құрылымы ( бизнес – жоспар ).

Бұл мәселенің туындауы кәсіпкерлердің несиені алудағы шарттар туралы ақпараттың жоқтығы.

Бұл мәселені туындауын шешу үшін коммерциялық банктердің кең көлемде  ақпараттық жүйе арқылы  жарнамалау, яғни облыс бойынша шағын кәсіпкерлерге  несиелік ресурстар ұсынудағы шарттарды  немесе несиені берудегі шарттарды  жарнамалау. Несиелендіруде жеңілдетілген  кезеңнің болмауы респонденттердің айтуы бойынша 10,7 пайызды құрайды. Бұл кәсіпкерлердің банккке сұранымына кедергілердің бірі болып саналады. Несие алудағы және өз өндірісін  дамытуға кедергі болатын кісіпкерлер  өз өндірісін алған несиенің төлеу  үшін қалдырады. Бұл несиені тиімді емес қолдану болып есептеледі.

Отандық өндірушілерге ұзақ мерзімді несиенің жеңілдетілген кезеңнің қарызды төлеуді қамтамасыз етуі. Жеңілдетілген кезеңде несиелендірген сапаны тиімді қолдану, яғни құралдармен  банкке қиыншылықты жағдайды туғызбау, бұл арқылы несиелік пайызды төлеуде  де қиыншылықтар жүреді.

Ерекше мәселелердің бірі – коммерциялық банктердің жаңадан  бизнесті бастайтын кәсіпкерлерді  несиелеу. Сұраулар бойынша көптеген кәсіпкерлер өз компаниясының нәтижелері бойынша 7 пайыз кәсіпкерлер өз қызметін бастауда банктердің несиелерін қолданған. Қазіргі кезде банктер жаң  бизнесті несиелеуді қолға алмайды, себебі: үлкен тәуекелмен байланысты бұл несиені қайтармауы. Жаңадан  құрылған компания нарықта ірі және кіші кәсіпорындармен бәсекелестікке түсе алмайды, себебі нарықтағы жұмыс  тәжірибесінің жоқтығы және бұл  жаңа кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырау тәуекелі бар. Бұл  тәуекел  қауіпі өседі, егер де жаңа кәсіпорындарда басқару менеджментінің тәжірибесі жоқ болса.

Басқа жағынан кәсіпорындар несие ала алмайды, себебі коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының  шарттары бойынша, яғни шағын кәсіпкерліктің субъектілерінің жағдайы келмейді, бірақ коммерциялық банктер несиелік ресурстарды мына шағын кәсіпкерліктерге ұсынады. Тұрақты алты ай бойы кірісі бар бойынша және қарыз бен  пайызды төлеу мүмкіндігі бар  болса.

Шағын   бизнес   субъектісінің  ең   қиын  мәселелерінің  бірі  бұл  банк  несиелерінің   жоғары   ссудалық   пайыз   және  жеңілдетілген  кезеңнің жоқтығы. Бұл  өндіріс сферасында қызмет көрсететін  кәсіпорындардың  бірінші ойларды құрғанда өндіріс  циклдарымен негізгі қарыздар мен  жаңа өнімді тұтынушылардың жоқтығынан және тағы басқалары болады.   

Екінші  деңгейлі  банктердің  осы   мәселеден   шығуының   жолы.   Бұл   несиелерді   ұсынардағы   механизмдерді   құру   және   оны   енгізу, кәсіпорындарды  ашудағы  қызметімен  және  қызметті  ұсыну  және технологиялық   маркетингтің   басты   саясатпен   біріге   отырып            көрсетуі.

Несиелендірудің  шағын  кәсіпкерліктегі мәселесі оның аймақтық ерекшеліктеріне байланысты. Бұл  – экономикалық дамуға да байланысты және қарсы несиелік және ақпараттық Республика орталығына, яғни коммерциялық аймақтарына жақын орналасуында.

Айтып  кеткендей,  негізгі  факторлары  кепілденген  мүлікпен    қамту, жоғары ссудалық пайызбен және қысқа мерзімде несиенің қайтарылуы.          

Кәсіпкерлердің әр түрлі  көзқарастары бұл оларында ақпараттық қамтамасыздығы, шағын кәсіпорындарда несие алуда шарттар туралы ақпаратпен қамтылмауында. Екінші деңгейлі банктер  облыстағы несиелік ресурстардың пайыздық ставкасын айтады және кәсіпкерлердің Қазақстан Республикасының банктік  жүйесіне сенімсіздікті білдіреді. Жоғарыдағы барлық проблемаларды шешу үшін кәсіпорындар мен банк арасында сұхбат жүргізу керек. Бұл кейбір түсініспеушіліктерді шешеді. 1998 – 2000 жылдар аралығында Қазақстан Республикасының  шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау бағдарламасында жекешелендіру  бойынша қазіргі жүйені жетілдіру  жолдары қарастырылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. Шағын және  орта кәсіпкерлікті несиелеу  проблемалары және оларды жою  жолдары.

 

Шағын кәсіпкерліктің дамуында маңызды рольді Қазақстанның бакнтік  секторы атқарады.

Шетел мемлекеттерінде шағын  бизнестің негізінен қаржылық қолдау мемлекет тарапынан болса, ал Қазақстанда  мемлекеттік бюджетінің мүмкіншіліктері  бар, бірақ бұны мемлекет тиімді пайдаланбай  отыр. Сондықтан шағын бизнесті несиелеуде негізінен коммерциялық банктер  жүргізеді.

Шағын бизнесті несиелеу біздің еліміздің дамуынв тікелей байланысты.

Егер банк шағын кәсіпкерлікті  несиелендірсе, онда біріншіден кәсіпкер халыққа жаңа жұмыс орындарын  ұсынады, бұл кезде жұмыссыздық  деңгейі төмендеген, халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы жақсарады.

Екіншіден, кәсіпкер өнім өндіру немесе қызмет кәрсету арқылы табыс  алады, яғни бюджеттке салық түсу ұлғаяды.

Үшіншіден, банк осыдан өзінің пайдасын көреді. Банкте шоттары бар  кәсіпорындар табысы ұлғайғанда, банкте ақша құралдары пайда болады және де оларды активті операцияларға  жұмсау мүмкіндігі пайда болады.

Егер банктер несиелерді көптеп беріп несие процесін жеңілтсе, сонда отандық өнімінің сапасы мен  саны өссіп, біз әлемдік нарыққа  шыға аламыз.

Ал егер Қазақстан әлемдік  нарыққа шықса, Қазақстан экономикасы  дамыса, халықтың тұрмыс жағдайы жақсарады  деген сөз.

Ал енді осындай жағдайға жету үшін шағын кәсіпкерлікті несиелеуде проблемалар болмауы керек. Осыған байланысты дипломдық жұмысты қортындылай  келе төмендегідей ұсыныстар ұсынуға  болады:

1. Ұзақ мерзімді жобаларды  несиелендіру. Ол үшін мерзімді  салымдарды жинақтау керек. Банк  клиентті тарту үшін маркетинг  бөлімі жұмыс жасауы керек,  ягни банк агенттері мен жарнама  қызметінің қатысушылары тиімді  және сапалы жұмыс жасау қажет. 

2. Құжаттарды банктік  агенттері жинаса немесе интернет  арқылы жіберілсе, бұл банктің  де, кәсіпкердің де жұмысын жеңілдетеді  және уақытын үнемдейді. Мәселен,  банк өзінің агеттері арқылы  қосымша комиссиондық ақыға ие  болады, ал кәсіпкерлер үшін кезекте  тұрмай өзінің уақытын үнемдеумен  сипатталады.

3. Мемлекет тарапынан  шағын және орта бизнесті несиелеу  мәселесін екінші деңгейлі банктер  арқылы реттеуге қатан бақылау  орнату. Яғни мемлекет белгілі  бір органды құрып, бұл органға  ай сайын шағын және орта  бизнесті несиелеуді ұйымдастырып, реттеп және бақылап отыру  қажет.

4. Екі немесе үш банктердің  бірігіп, шағын кәсіпкерлікті  несиелеудегі өз бағдарламаларын  жасап жүзеге асыру керек деп  ойлаймын.

Осы және басқа да шараларды  жүзеге асырғанда еліміздегі шағын  және орта бизнесті несиелеу механизмі  дамып, банк пен клиент арасында тиімді қатынастар орнығар еді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Бұл дипломдық жұмысты  Қазақстан Республикасының қаржылық құлдырауындағы және экономикалық жағдайындағы шағын эәне орта бизнестің инвестициялық  процесін банктермен несиелеуде маңызды  орын алатындығы көрсетілді.

Несиелік серіктестерді  дамыту үшін нормативті базаны жетілдіру, бұл өтімді кепілдік қамсыздандыруы жоқ және банктік микро құрылымы жоқ алыс аудандарда орналасқан шағын  кәсіпкерлік үшін банктік несилік  ресурстарға қол жеткізуді қамтамасыз етеді. Өндірістік қызметпен айналысатын  шағын кәсіпкерлік субъектілеріне ғана емес, сондай- ақ қызмет көрсету  саласындағыларға да жеңілдіктер заңмен белгіленген. Мемлекеттік бақылау  органдарымен шағын кәсіпкерлік  субъектілеріне жүргізетін тексерулердің  есеп журналдары енгізілген.

Экономикалық нақты секторларды  инвестициялық несиелендіру мәселелерін  шешуде мынадай мақсаттар:

1. Қаржылық  ресурстарды тиімді орналастыру сфераларында банктік жүйенің тұрақтылығын арттыру;
2. Шағын және орта кәсіпкерліктің өндірістік кәсіпорындармен және коммерциялық банктердің деңгейінің жоғарылауы экономикалық өнімге әкеледі ( несиелік ресурстарды тарту есебінен ).

Кәсіпкерлікті қаржылық қолдау саясаты сыйақының жнңілдетілген  ставкаларын қолдану арқылы экономиканы  артықшылықты секторларын ұзақ және қысқа мерзімді несиелендіру үлесін жоғарылатуға негізделетінін айтуға болады.

Шағын және орта кәсіпкерлікті  мемлеккетік тапсырмаларды орындауға  қол жеткізулерін кеңейту үшін мемлекеттік  сатып алулар бойынша тендерлерді  ұтып алғандарға алдын – ала несиелендіру схемасын өңдеу және еңгізу керек.

Негізінен кәсіпкерлік нарықтық белгісіздік жағдайында меншікті тиімді пайдалану мүмкіндіктерін табу және олардың жүзеге асуына қол жеткізу.

Сонымен қатар қазіргі  жағдайларда тек шағын және орта кәсіпкерлік республика экономикасын белсендіре алатындығын айта кету керек.