Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру шаралары және оның перспективалары

1991 жылдың тамызында банк  Қазақ Орталық Акционерлік Банкі  « Центрбанк » болып қайта  тіркелді.

1993 жылдың маусымында  банк SWIFT халықаралық төлемдік жүйесіне  мүше болып қабылданды.

1994 жылдың қыркуйегінде  шағын және орта бизнесті дамытуға  арналған ЕБРР несиелік линиясы  бойынша  несиелеуші Қазақстандық  екі банктің бірі болды. 

1995 жылдың мамырында Қазақстан  Республикасының Үкіметінің және  Қазақстандық Инторнационалдық  банкі « CHASE Manhatton Bank » акциалық  пакетін жүз пайызға иемденді. Банк KASE мүшелігіне қабылданды.

1996 жылдың маусымында  банк Орталық Азия және Қазақстан  бойынша алғашқы  Western Union халықаралық  жүйесінің қатысушысы болды   дәл осы жылдың қараша айында  банк « Банк ЦентрКредит »  ашық Акционерлік Қоғамы  болып  қайта тіркелді.

1997 жылдың сәуір айында  Банк ЦентрКредитавстиялық Raiffaisen Investment AG және Ирландық Bank of  Irland International  Services Ltd  бірігіп Twinning бағдарламасының  қатысушысы болды.

1998 жылдың шілдесінде  « Жилстройбнак » Жабық Акционерлік  Қоғамы  « Бнак ЦентрКредит  » Ашық Акционерлік Қоғамына  бірігуі жолымен қайта ұйымдастырылды.

1999 жылдың шілдесінде  ұзақ мерзімді қаржыландыру бойынша  Thomson bank Watch халықаралық несиелік  рейтинг агенттігімен Қазақстан  Республикасындағы егеменді рейтингіне  сәйкес В рейтингісі берілді.  Осы жылдың тамыз айында банк  акциалары Қазақстандық қор биржасындағы  А категориялы бағалы қағаздар  тізіміне кірді.

2000 жылдың ақпанында банк  жеке тұлғалардың салымдарын  сақтандырудың ұйымдық жүйесінің  қатысушысы болды. Осы жылдың  мамырында банк  Visa International ассоциациясының  құрамына кірді. Тамыз айында  банк клиенттер үшін жаңа «  Жедел аударымдар »  қызмет  түрін ашты.  Ал желтоқсан айында  банк өзіндік облигацияларды  алғаш шығарды. « Банк ЦентрКредит  » АШық Акционерлік Қоғамының  облигациялары А котегориялы  бағалы қағаздар тізіміне кірді. 

2001 жылдың қаңтарында  «Жедел түсім » жүйесі бойынша  ақша қаражаттарын алғаш аудару  жүргізілді. Ақпан айында  бағалы  қағаздар бойынша Қазақстан Республикасының  Ұлттық комиссиясы  банкке ашық  халықтық Акционерлік Қоғам статусын  берді. Мамыр айында банк  Қазақстан  ипотекалық компанияның жарғылық  капиталына қатысты. Шілде айында  қор нарығында банктің мемлекеттік  акциалар пакеті сатып алынды  және орналастырылды. Осы жылдың қыркүйегінде банк « Капитал » жинақтаушы зейнетақы қорын құруға қатысып оның бір мүшесіне айналды. Алғашқы 11 миллион доллар несие тартылды. Қазан айында  банк филиалы « ЦентрЛизинг » лизингтік компаниясы құрылды.

2003 жылдың қаңтарында  банк филиалы « Капитал »  жинақтаушы зейнетақы қор №  0000021 мемлекеттік лицензиясын алды. Масым айында Western Union халықаралық  жүйесіне көшу бойынша белгіленген  каналмен байланысты және «  МТ 2000 » жаңа бағдарламалық өнімінен  біріккен жобаны ұйымдастырды. Шілде  айында банкпен дебеттік –  кредиттік карточка Visa  айналымға  жіберілді. 2003 жылдың тамыз айында  банк құрылымында тәуекелдерді  басқару және талдау депортаменті  және корпоративтік қаржылар  депортаменті құрылды. Қазан айында  Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкі « Банк ЦентрКредит »  ААҚ- ны бухгалтерлік есептің  халықаралық стандартына көшуіне  рұқсат берді. Желтоқсанда   ерекше өнім « Жедел аударымдар  » « Выбор года » республикалық  байқауында « Ақша аударымдары  » номинациясы бойынша алғашқы  орынға ие болды. 

2004 жылдың ақпанында АҚШ  – тың ауыл шаруашылық Депортамент  банктің GSM  бағдарламасы бойынша  сауданы қаржыландыратын несиелік  линияны 2,1- ден 2,9 миллион долларға  көбейтті. Мамыр айында банк шағын  және орта бизнес кәсіпорындарына  қаржылық көмек көрсету үлесін  жоғарылатты. Еуропалық Қайта  Құру және Даму банкісі банктің  несиелік шегін 6 миллион доллардан  20 миллион долларға көбейтті. Шілде  айында Оңтүстік Кореялық «  Эксим Банк » 5 жыл мерзімге 5 миллион доллар сомасында несиелік  линия тағайындады. Тамызда Банк  ЦентрКредит өзінің оқу роталығын  ашты. Осы айда банк Американ  Экспресс төлемдік жүйесінің  карточкасын қолдана бастады.  Қырқүйек айында     « Кәсіпорынның  қаржылық  бекемділігі шағын және  орта бизнесті несиелеудің негізгі  факторы ретінде » атты конференцияны  ұйымдастырды. Мұнда мемлекет басшылары және қаржы институттары, ғалымдар мен бизнесмендер қатысты. Қазан айында Банк ЦентрКредит 2004 жылдағы Қазақстандағы шағын бизнесті несиелеудің ЕБРР  бағдарламасы бойынша ең жедел дамушы банктердің бірі болды. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылық Министрлігімен және Еуропалық Қайта құру және Даму банкісімен біріге отырып Агробизнесті несиелеудің жобасын ұйымдастырды. Желтоқсанда шағын бизнесті қаржыландыру бағдарламасын екінші кезеңіне 10 миллион доллар көлемінде заем алу үшін ЕҚқжД банкісімен келісім шартқа отырды. Осы айда банк құрылымында несиелік тәуекел Депортаменті, шағын және орта бизнесті несиелеу Депортаменті және Бэк – офистегі монетарлық операцияларды басқару бөлімі құрылды.

2004 жылдың қаңтар айында  « Эксклюзив » журналының жүргізген  зерттеуінің нәтижесі бойынша  Банк ЦентрКредит Қазақстанда  екінші деңгейлі банктерінің   арасында маңызды іскер банк  болып табылды. Ақпан айында  Тараздағы банк филиалы әлемнің  бес ауданындағы бес жүзге  жуық компаниялар қатысуымен  өткізілген «Клуб – 500» сайысында  Western Unuon жүйесінде клиенттерге қызмет  көрсету сапасы бойынша  бесінші  орынды алды. Наурыз айында банктің  корпоративтік клиенттерін қаржыландыру  үшін 24 миллион доллар көлемінде  екі ірі заем тартылды. Сәуір  айында банк атауы « Банк  ЦентрКредит » Акционерлік Қоғамы  болып өзгерген. Маусым айында  банк тарихындағы алғашқы ең  ірі заем тартылды. Сомасы 45 миллион  доллар. Банк ЦентрКредит тамыз  айында  Республиканың ірі жеті  коммерциялық банкісімен бірге  Қазақстанда ұйымдастырылған алғашқы   несиелік бюро акционері болды.  Қазан айында банк активі 1 миллиард  АҚШ долларынан асты. Қараша айында  ауыл шаруашылық құрылымдарын  қаржыландыруды қамтамасыз ету  үшін 6 миллион доллар сомасында  ЕББР мен келісім шартқа отырды. Осы айда банк Қазақстан тарихындағы  алғашқы заем берушілердің бірі  болды. Ол Қазақстан нарығында  ұйымдастырылды және Қазақстандық  банк Валют – Транзитке берілді. 

«Банк ЦентрКредит» АҚ – ның 2004 – 2006 бухгалтерлік балансын талдау.

Банктің балансы шоттық мәліметтердің  негізінде құрылады. Банктегі бухгалтерлік есептің шоттарының бағыты болып  шаруашылық процестері және банктік  қызмет және олардың барысына бақылау  жасау жөнінде ағымды ақпарлар алу  мақсатында шаруашылық құралдары және банктік операцияларды экономикалық топтау саналады.

«Банк ЦентрКредит» Акционерлік  Қоғамының бухгалтерлік балансын талдайтын  болсақ, әрбір банк өз қызметін бастамас бұрын өзінің меншікті капиталын  жасақтайды (Қосымша №1).

Банктің 2004 жылғы балансы  бойынша Жарғылық капиталы 5 166 988 мың теңгені құраса, бұл көрсеткіш 2006 жылдың балансы бойынша 2 есе өсіп, 12 773 385 мың теңгені құрапотыр. Бұл аралықтағы абсолютті ауытқуы – 7 606 397 мың теңге. Ал өсу темпі – 40,45 пайызды құрады.

Сонымен қатар осы аралықтарда  бағалы қағаздарды шығарудан түскен эмиссиондық табыста өскен. Оны  келесі көрсеткіштерден көруге болады. 2004 - 2006 жылдары бұл табыс өзгерместен 1 022 мың теңгені көрсетсе, 2006 жылы 104 671 мың теңгені көрсетті, яғни 103 649 мың теңгеге өскен. Ол бағалы қағаздарға инвестициялық салымнан түскен таза пайда есебінен көбейіп отыр.бұл таза пайда 2006 жылы 193 387 мың теңгені көрсетіп отыр.

Меншікті капиталдың елеулі бөлігі бөлінбеген таза табыс. Бұл 2004 жылы 1 993 960 мың теңгені құраса, 2004 жылы – 4 467 536 мың теңгені, ал 2006 жылы – 8 203 774 мың теңгені құрады.

Жалпы меншікті капитал көлемі 2004 жылы – 7 440 592 мың теңге болса, 2006 жылы – 21 090 385 мың теңгеге жеткен, яғни 13 649 793 мың теңгеге өскен. Өсу темпі – 35,28 пайыз болды. Меншікті  капиталдың бұндай көрсеткішке жетуіне бірінші кезекті бағалы қағаздарды шығарудан түскен эмиссиялық табыстан түскен түсімдерден болса, екінші кезекте жарғылық капиталдың екі есе өсуі де өз үлесін қосуда. Сонымен қатар арнайы қорлар үлесі азайғанымен, бөлінбеген таза пайда үлесі өз кезегінде өсіп отыр. Болашақта банкке арнайы, резервтік қорлар үлесін көбейту керек.

Банктер кіріс әкелетін активті  операцияларды, оның ішінде несиелерді беруді өзіндегі бос ресурстар шеңберінде ғана жүргізе алады. Сәйкесінше нәтижесінде  банктік ресурстар құралатын  операциялар (пассивтік операциялар) активті операцияларға қатысты ( біріншілік ) бастапқы, анықтаушы рольді атқарады, оның алдыңғы жолын салады, кірісті операциялардың көлемі мен  маштабын анықтайды. Кез  келген шаруашылық субъектісі сияқты банктер де өз қызметтерін  атқару үшін белгілі қаражатқа ие болуы керек.

Жалпы банктің міндеттемелері 2004 жылы 74 425 934 мың теңгені құраса, 2006 жылы бұл көрсеткіш 163 393 052 мың теңгеге өсіп, 237 818 986 мың теңгені құрады.

Бұл міндеттеменің өсуіне клиенттердің мерзімді және талап етілмелі салымдары есебінен көбеюі болды. Бұл  көрсеткіш 2004 жылы – 47 643 364 мың теңге, 2005 жылы – 91 521 696 мың теңге, 2006 жылы – 127 634 246 мың теңгені құрады. 2004 – 2006 жылдар аралығында бұл көрсеткіштің абсолютті ауытқуы – 79 990 882 мың теңгеге тең болды. Ал өсу темпі -  37,33 пайызды құрады.

Банктер мен басқа қаржылық ұйымдардың қарыздары меғн ақша қаражаттары  да банк міндеттемесін көбейтіп тұр. Бұл көрсеткіш 2004 жылы  - 20 728 383 мың теңгені құраған, ал 2006 жылы – 58 922 257 мың теңгені құраған, яғни бұл уақыт аралығында 38 193 874 мың теңгеге өскен. Өсімі 35,18 пайыз. Ал қалған басқа да міндеттемелер өз кезегінде 2004 жылы – 556994 мың теңге, 2005 жылы – 852 461 мың теңге, ал 2006 жылы – 2 429 639 мың теңгені құрады. 2004 – 2006 жылдар аралығында бұл көрсеткіш 1 872 645 мың теңгеге өскен. Міне осы көрсеткіштердің барлығы банк міндеттемесін жоғарлатты. Яғни клиент салымдарының көбеюі банкке деген сенімділіктің артқанын көрсетеді. Сонымен қатар сәйкесінше банк активінің көбейетіндігін  көрсетіп отыр. Яғни, банк пассиві қаншалықты деңгейде көбейсе, банк  активі де соншалықты деңгейде көбейеді.

Оның қаншалықты дұрыс  орналастырылғанын қарастыратын болсақ, банк активі 2004 жылы – 81  913 018 мың теңге, 2005 жылы – 148  511 135 мың теңге, ал 2006 жылы – 258 909 371 мың теңгені көрсетті. Бұдан көріп отырғанымыз әр жыл сайын банк активі өскен.  2004 – 2006 жылдар аралығында банк активі – 176 996 353 мың теңгеге өскен. Ал  өсу темпі – 31,64 пайызды көрсетіп отыр. Банк активтерінің басым көпшілігі кіріс әкелетін жоғары өтімді активтер санатына кіреді. Оларды келесілерден көріге болады:

Біріншіден, клиенттерге  берілген несиелер көлемі 2004 жылы – 52 068761 мың теңге, 2005 жылы – 92 140 565 мың теңге, 2006 жылы – 182497494 мың теңгеге өскен, яғни бұл аралықта банктің халыққа берген несие көлемі – 130 428 733 мың теңгеге артқан. Яғни, бұдан банк агрессивті несиелік саясатты ұстанып отырғанын көріп тұрмыз. Сонымен қатар банк дұрыс бағытта келе жатқанын байқаймыз.

Екіншіден, кіріс әкелетін активтердің бірі саудаға шығарылған бағалы қағаздар. Оның көлемі 2004 жылы – 1 481 079 мың теңгеболса, 2006 жылы бұл көрсеткіш – 9 161 864 мың теңгеге өсіп,  10 642 943 мың теңгені құрады.

Үшіншіден, инвестициялық  бағалы қағаздар 2004 жылы – 8 999 865 мың теңге, 2005 жылы – 21 478 372 мың теңге, ал 2006 жылы – 36 622 958 мың теңгені көрсетіп отыр. Бұл аралықта инвестициялық бағалы қағаздар көлемі 27 623 093 мың теңгеге өскен. Бұлардан кіріс көлемі олардың ставкаларымен байланысты. Бұны банктің кіріс және шығыс есебінен көруге болады: 2006 жылы бұл түсім 259 591 мың теңгеге артқан, яғни 2004 – 2006 жылдар аралығында.

Төртіншіден,  кіріс  әкелмейтін,  бірақ  банктің  беделін  көтеретін,  бұл  банктің  негізгі құралдары. 2004 жылы – 2  688 497 мың теңге, 2005 жылы – 3 234 244 мың теңге, ал 2006 жылы – 4 583 977 мың теңге құрады. Бұл аралықта 1 895 480 мың теңгеге өскен. Бұдан біз банк осындай көлемдегі ақшаға негізгі құралдар алғанын көреміз.

Және де соңғысы басқа  да активтер 2004 – 2006 жылдар аралығында сәйкесінше келесі көрсеткіштерді көрсетті: 1 532 133 мың теңге, 2 074 492 мың теңге, 4 084 510 мың теңге. Абсолютті ауытқуы – 2 552 377 мың теңге. Ал өсу темпі – 37,51 пайыз.

Жалпы банк өзіне тартқан  қаржыларын дұрыс, кіріс әкелетін активтерге орналастырған. Оны мынадан көруге болады. Актив құрамындағы кіріс  әкелетін, жоғары өтімді активтер үлесі 2004 жылы – 78,23 пайыз, 2005 жылы – 85,51 пайыз, ал 2006 жылы – 89,86 пайыз.

Ал банктің өз қаржысын есептесек, 2004 жылы банктің меншікті капиталы – 9,1 пайыз, 2005 жылы – 8,2 пайыз, 2006 жылы – 8,1 пайызды көрсетті.

Бұдан көріп отырғанымыздай банк ≈ 90 пайызға жуық тартылған  қаржылармен жұмыс істеп отыр. Бұл көрсеткіштен біз халықтың бұл  банкке деген сенімділігінің мол  екендігін көреміз және банктің  бұл нарықта тура  жолмен, дұрыс  бағытпен келе жатқанын көреміз.

 

 

   

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ-тарау. Шағын  және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру  шаралары және оның перспективалары.

3.1. Шағын және  орта кәсіпкерлікті несиелеудің  жетілдіру жолдары.

 

Қазақстан Республикасының  шағын бизнес секторында жұмыс істейтін кәсіпорындардың негізгі проблемаларының  бірі болып кәсіпорыны несиелік ресурстардың қол жеткізудегі қиыншылықтар. Бір  жағынан шағын кәсіпорындардың  басты капиталы аз, сондықтан шығындарды жабуға жеткіліксіз, жалпы компанияның  нарыққа шығар кезінде, ал басқа  жағынан шағын кәсіпорындардың  қызмет етуі қолда бар меншікті және тартылған қаржы есебінен  жасап  отыр, бірақ тартылған қаржыны  жабуға компания кірістілігінің төмен  деңгейінде, бұл экономика секторында жұмыс істеп тұрғандар. Кәсіпорынның өз қызметін бастауда негізгі құралдарды толтыруда негізгі көздердің  бірі болып екінші деңгейлі банктердің коммерциялық несиелері. Қазіргі нарықта  Қазақстан Республикасы қаржы –  несиелері ресурстардың жоғары пайыздық ставкасымен түсіндіріледі. Қазірде  орташа ол 18 – 22 пайыз, қысқа мерзімді және 6 – 24 айға берілетін несиелерге қойылады. Банктердің ойынша өтімді кепілдіктің  болмауы жаңа қызметті бастауда кәсіпкерлерді  несиелік ресурстар немесе қосымша  инвестиция алуда ерекше қиыншылықтарға соқтырады. Бұл банктердің тұрақты  кіріс әкелмейтін кәсіпорындарға ақша қаражаттарын салғысы келмейтіндігінде. Бірінші кезектерінде қызметі банкроттық тәуекелмен байланысты.  Шағын бизнесті дамытумен қолдауда Қазақстанда  бұл мәселе шағын кәсіпкерлердің қаржы – несиелік ресурстарға қол жеткізе алмауы.бірнеше жылдардағы негізгі орындағы мәселелердің бірі.