Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру шаралары және оның перспективалары

Егер оларды салыстыратын болсақ, 2004 жылы несиелер көптеп берілді, ол 9 миллиард теңгені құрады. Оның ішінде 2004 жылы жеке кәсіпкерлікті, фермерлік  шаруашылықты және шағын бизнесті дамытуға бөлінген несиені салыстыратын болсақ, ең көп үлесін шағын бизнесті дамыту 2000 жылы – 898.2 млн.теңге, ал 2004 жылы – 8825.8 млн.теңгені құрады.

 

Ақтөбе қаласындағы 2004 -2006 жылдар аралығындағы

Шағын кәсіпкерліктің даму көрсеткіштерін талдау.

 

Көрсеткіштер	Мөлшер                         саны	2004	2005	2006
Шағын бизнес кәсіпорындарының өндіріс көлемі.	Млн.теңге	8119,8	8542,0	10040,5
Шағын бизнес кісіпорындарының саны: тіркелгені жұмыс    істейтіні	саны	11992 9863	13727 12766	14984 13925
Жұмыспен қамтылған (адам)	саны	29986	33620	38415
Жеке фермерлік шаруашылықтар  саны	саны	7508	10116	11025
Құрылған жұмыс орны	саны	3512	3634	4580
Бюджетке төлемдер	Млн.теңге	840,1	1008,8	2451,9

 

Шағын бизнес орындарының  кәсіпорындарының сапалы жұмыс жасап  отырған үлесін анықтайтын болсақ, 2003 жылы жалпы тіркелген кәсәпорындар саны 11992. Ол 2004-2006 жылдары сәйкесінше 14,5 пайыз, 9,1 пайызға артып, өсім 1735, 1257 құрады. Сонда 2004-2006 жыл аралығында шағын бизнес кәсәпорындарының жалпы саны 24,5 пайызға артқан.

Осы тіркелген шағын бизнес кәсәпорындарының нақты әрі тиімді әрекект еткен бөлігін статистикалық  мәліметтер бойынша зерттесек, 2003 жылы тіркелген кәсіпорындардың 9863-і, яғни 83 пайызы жұмыс жасаған. Ал 2004-2006 жылдарда тіркелген шағын кәсіпорындардың 12766, 13925-і, яғни 92 пайызы нақты жұмыс  жасаған.

 Талдаудан көріп отырғанымыздай  зерттелген 3 жылдың алғашында тіркелген  кәсәпорынның шамамен 17 пайызы  жұмысын бастап кете алмаған.  Соңғы 2 жылда Ақтөбе қаласындағы  экономикалық жағдайдың сауығуына  байланысты тіркелген кәсіпорындардың  жұмыс жасамай тұрған үлесі  2,5 есе азайып, 7 пайызды құраған.  Бұл жерде Ақтөбе қаласындағы  тіркелген шағын кәсәпорындардың  барлығына жуығы қазіргі таңда  жұмыс жасап жатыр деген сөз.

 

2004 жылы кәсіпкерлікті  дамытуға қала банктерінің берген  несиелері.

 

Шағын кәсіпкерлік субьектілерін  несиелеу шағын бизнес дамуының өзекті проблемасы болып отыр.

2004-2006 жылдағы Ақтөбе қаласы  бойынша шағын кәсіпкерліктің  дамуы және қолдау бағдарламасының  негізгі міндеттерінің бірі өндірістік  қызметпен айналысатын немесе  айналысқысы келетін шағын және  орта бизнес субьектілерінің  несие және кепілмен қамтамасыз  ету сұрақтарын шешу болып  табылады.

2004 жылы қала банктерімен  5770,1 (млн.теңге) несие берілді. Ал 2004 жылы Ақтөбе облысы бойынша банктер 7227289 мың теңгеде несие берілді (қосымша №2). Берілген несиелерде шағын кәсіпкерлікті несиелеу үлесі 4413722 (61,2%) тең болды. Ал ауыл шаруашылық және құрылыс өндірісіне несиенің сомасы 629218 (14,3%) құрады. Ал осы салалардан ең көп несиеленгені сауда және тағы басқа қызметтерге несиенің 85,7%, яғни 3784504 мың теңге бөлінді. Осылардың ішінен несиені көптеп берген банк   – Тұран Әлем Банкі, екінші орында – Халық банкі, ал үшінші орынды Казкоммерцбанк алып отыр.                          

Ақтөбе қаласындағы шағын  және орта бизнесті несиелеудің шарттары бойынша жүргізілген мониторинг.

 

Банк	% ставка	Мерзімі	Min/max сомасы	Потенциалды қарызшы	Филиал лимиті
Казкоммерцбанк	15-24	3-48	100-500 000 $	Заңды тұлға, Жеке кәсіпкерлік
АТФ Банк	13-24	3-48	100-500 000 $	Заңды тұлға, Жеке кәсіпкерлік	100 000
Банк Тұран-Әлем	13-24	3-60	100-500 000 $	Заңды тұлға, Жеке кәсіпкерлік	1 000 000
Банк Каспийский	15-26	3-36	2000-300 000 $	Заңды тұлға, Жеке кәсіпкерлік	40 000
Банк Центркредит	16-24	3-48	100-200 000 $	Заңды тұлға, Жеке кәсіпкерлік	50 000

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2.  Ақтөбе облысындағы  «Банк ЦентрКредит» АҚ – ның  шағын және орта бизнесті несиелеу  кредиттік портфелін талдау.

 

«Банк ЦентрКредит» Акционерлік  Қоғамы шағын бизнес ретінде жылдық сату көлемі 2,5 мың АҚШ долларын құрайтын компанияларды санайды.

«Банк ЦентрКредит» Акционерлік  Қоғамы келесі жоьаларды қарастырады:

• Машина, құрылғы, шикізат және материалдарды игеру;
• Негізгі құралдарды игеру;
• Айналым капиталын толықтыру;
• Кәсіпкерлік қызметті иемдену үшін мүлік жөндеу және құрылысты игеру және т. б.

Банк шағын бизнесті несиелеуде келесі шарттарды қояды:

• Несие соммасы – 30 000 – нан 50 000 000 – ға дейін ( теңгемен және валютамен);
• Несие мерзімі бір жылға дейін;
• Пайыздық ставка валютамен – 12 пайыз, теңгемен – 14 пайыз;

Несие қолма – қолсыз және қолма – қол түрде берілуі  мүмкін. Несиені келісім – шартта көрсетілген шарттар негізінде  кезең бойынша немесе кезең соңында  бірден өтеуге болады. Бұл өз кезегінде  Банк пен Клиенттің ақша қозғалысын алдын ала жоспарлауына мүмкіндік  береді. Сонымен қатар несиені  айыппұлсыз мерзімінен бұрын өтеуге болады.

Несиені қамтамасыз ету ретінде  қабылданады:

• Мүлік;
• Құрылғы;
• Автокөлік;
• Айналымдағы тауарлар;
• Гарантия және кепіл беруші.

Банктен несие алу кезінде  құрылтайшылық құжаттарды және кәсіпорынның қаржылық есебін, лицензиясын және рұқсатын, бизнес – жоспар, заемды қамтамасыз ететін документтер, ал заңды және жеке тұлға болып құрылмаған жеке кәсіпкерлер  үшін – жеке куәлік, кепілдің құжаттары  және тіркеу куәлігі болуы керек. Керек жағдайда несиелік эксперт  басқа да ақпараттарды сұрауы мүмкін. Банк қызметкерлерімен клиенттерге  консултация, қаржылық тексеру, кепілді  бағалау, заемщиктің құжаттарын құқықтық тексеру ақылы түрде жүргізіледі.

« Банк ЦентрКредит » Акционерлік  Қоғамы шағын бизнесті несиелеуді  2003 жылдан бері жүргізеді. Бұл банкте ЕБРР бағдарламасы қабылданған. Бұл  бірінші кезекте банк  негізінен  ірі кәсіпорындарға бейімделуімен  байланысты, сонымен қатар банкте өзінің шағын және орта бизнесті несиелеу бағдарламасы бар.

Өндіріс,  сауда, қызмет қаржыландырылады. Несиелер болашақта дамуы үшін айналым  капиталын толықтыруға, сауда операцияларын  жүргізуге және тауар айналымын  ұлғайтуға, өндірісті кеңейтуге, негізгі  құралдарды игеруге, құрылысқа, мүлікті  жөндеуге, кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру үшін беріледі. Ссудалық портфельдегі заңды тұлғалардың үлесі 33,7  пайыз. 2004 жылдың 1 – ші қаңтарында облыстағы  нарықта сектор үлесі 52 пайызды құрады ( ЕБРР – Банк ЦентрКредит – 30 пайыз, Казкоммерцбанк – 18 пайыз).  

2004 жылдың қаңтарынан  маусымына дейін шағын кәсіпкерліктің  дамуына берілген несиелер көлемі 953 761 мың теңгені құрады.

2005 жылдың қаңтарында  шағын кәсіпкерлікті қолдауға 12 жобаны қамтыған ұзақ мерзімді  – 53 958 мың теңге және қысқа мерзімді несиелер – 953 761 мың теңге көлемінде жалпы соммасы 1 007 719 мың теңге берілді. Несиенің көп бөлігі сауда сферасына бағытталған. Саудаға берілген несиенің үлесі жалпы ұзақ мерзімді несиенің – 96,5 пайызын, ал қысқа мерзімді несиенің 75,7 пайызын құрады. Ссудалық берешегі 221 901 мың теңгені құрады.

2005 жылдың 28 ақпанындағы  жағдай боынша шағын кәсіпкерлікке  берілген заемдердың үлесі жалпы  қаржы – несиелік ресурс көлемінің  59,6 пайызын құрады. Өнеркәсіптік  өндіріске берілген несиенің  жалпы несие көлеміндегі үлесі  4,9 пайыз, ал басқа да қызмет  түрлеріне  -  22,7  пайыз, саудаға  - 72,4  пайызды құрады. Ссудалық  берешек 193 593 мың теңгені құрады.  Алдыңғы аймен салыстырғанда 12,7 пайызға азайған.

Ақпаннан маусымға дейінгі  шағын кәсіпкерлікке берілген несиенің жалпы көлемінің өсуі бақылануда. Өсімі 48 пайызды құрады. Бұл бірінші  кезекте көктемдік – алқаптық, егін егу жұмыстарының басталуымен  байланысты. Ең көп белсенділікті  фермерлік шаруашылықтар, оның ішінде ауыл шаруашылық кәсіпорындары көрсетті. Несиелік ресурстың көп бөлігі ауыл шаруашылығымен игерілді, яғни мал  шаруашылығы мен егін шаруашылығына  жетті.

Наурызда несиенің негізгі  бөлігі сауда, транспорт, мал шаруашылығы  және басқа да қызмет түрлеріне бағытталды. Проценттік үлесі сәйкесінше келесідейболды: 66,9 пайыз, 47 пайыз, 1,3 пайыз, 27,1 пайыз. Ссудалық берешек – 285 416 мың теңге. 30 – шы сәуірден шағын бизнеске берілген несиелердің көп бөлігі сауда сферасында шоғырланды, яғни жалпы берілген несие көлемінің 62,9 пайызын құрады. Егін шаруашылығына берілген заем үлесі жалпы қаржылық  – несиелік ресурстар көлемінің 7,4 пайызын құрады.

2005 жылдың 30 – шы мамырындағы  жағдай бойынша барлығы 1 072458 мың теңге соммасында 158 жоба қарастырылды. Ссудалық берешек – 284 412 мың теңге, өткен айға қарағанда 18 пайызға азайған. Несие көлемінің егін шаруашылығында – 6,8 пайыз, мал шаруашылығында – 2,4 пайыз, өнекәсіптік өндірісте – 2,6 пайыз, саудада – 32 пайыз, транспортқа – 24,1 пайыз, басқа қызмет түрлерінде – 32,1 пайызы игерілген.

Маусымда барлығы 1 836 127 мың теңге жалпы соммасында  қаржылық – несиелік ресурстар берілді. Оның ішінде шағын кәсіпкерлікке 69,4 пайызы берілген. Өткен аймен салыстырғанда өсім – 18,8 пайыз. Несиелер келесідей орналастырылды:

• Құрылысқа – 727 346 мың теңге (57,1 пайыз);
• Саудаға – 199 046  мың теңге (15,7 пайыз);
• Өнеркәсіптік өндіріске – 89 227 мың теңге (7,1 пайыз);
• Егін шаруашылығына – 71 561 мың теңге (5,6 пайыз);
• Мал шаруашылығына – 26 343 мың теңге (2,1 пайыз);
• Басқа да қызмет түрлеріне – 161 006 мың теңге (12,6 пайыз).

Банкпен 6 айда барлығы 9 747 736 мың теңге көлемінде несие берілген. Ондағы шағын бизнесті несиелеу үлесі банктің несиелік портфелінің 65 пайызынан астамын немесе 6 388 837 мың теңгені құрады. Бұндағы несиенің көп бөлігі сауданы дамытуға бағытталды, яғни 56,7 пайыз (3 486 765 мың теңге).

2005 жылғы шағын және  орта бизнесті несиелеуді қорытындылайтын  болсақ. Банк ЕБРР бағыты бойынша  шағын және орта бизнесті дамыту  бағдарламасыбойынша несиелеуді  белсенді жүргізді. 2005 жылдың соңында  бұндай несиелер бойынша негізгі  қарыздың көлемі 30 577 мың АҚШ долларын құрады. Бұл көрсеткіш 2005 жылы 16,870 мың АҚШ долларын құрады. Сонымен қатар стандартты несиелер көлемі 29,738 мың АҚШ долларын немесе жалпы көлемінің 97,26 пайызын құрады. «Банк ЦентрКредит» Акционерлік Қоғамы Қазақстан Республикасындағы ЕБРР бағыты бойынша шағын және орта бинесті дамыту бағдарламасы бойынша Қазақстандық банктерге берілген жалпы заем көлемін иемденетін, осы бағдарлама бойынша ірі несие берушілердің бірі болып табылады. 2005 жылдың соңында оның ( ЕБРР ) үлесі – 20,5 пайыз.

Сонымен қатар айта кететін  жайт 01. 01. 2005 жылы ЕБРР бағдарламасы боынша ешқандай мерзімі өткен несие  жоқ.

Қазіргі кезде ЕБРР бағдарламасы бойынша несиелеу келесідей позицияларды иемденеді:

1. Қазақстан Республикасының банктерінің 88 секторының арасында 6 орынды алады (алғашқы 5 орынды Алматы қаласындағы банк секторлары алады);
2. Ақтөбе облысында бірінші орын немесе осы нарықтың 52 пайызы.

Қазақстан Республикасының  екінші деңгейлі банктерінің бірі болып  «Банк ЦентрКредит» табылады.

1988 жылы КСРО – ның  алғашқы кооперативтік банктерінің  бірі болып Алматы Орталық  кооперативтік банкі құрылды.