ҚР салықтық жүйе: қалыптасу кезендері бүгінгі жағдайына сипаттама

    Салық төлеудің көздеріне олардың табысы жатады. Ол осы мүлікті пайдаланудан түсті ме, әлде басқа жолмен түсті  ме оған байланыссыз.

    8. Көлік құралдарына салынатын  салық. Бұл салықтың төлеушілеріне  заңды тұлғалар, сонымен бірге  шетелдік тұлғалар, олардың өкілдіктері,  филиалдары, тұрғылықты орындары, жеке  тұлғалар, сонымен бірге шетелдік, жеке кәсіпкерлер. Салым объектілеріне мемлекеттік тіркеуден өткен меншіктік құқықтағы транспорттар жатады. Салық мөлшерлемелер транспорттың күштілігі мен жүккөтергіштігіне, двигательдің көлеміне байланысты айлық есеп айырысу көрсеткіштері бойынша қойылады және транспорттың түрлеріне байланысты бөлінген. Мөлшерлемелерге эксплуатация мезгіліне байланысты түзетілген төмендетілген коффициенттер қолданылады. Салық төлеушілерге жатпайтындар: ортақ жер салыган төлеушілер, кейбір мемлекеттік орындар, мүгедектер және ардагерлер қоғамдары, жұмысшыларының 50% - ін мүгедектер құрайтын кәсіпорындар мен мекемелер, Ұлы Отан соғысына қатысушылар, мүгедектер, жоғары наградалармен мадақталған тұлғалар және басқа да субъектілер.                              

    Заңды тұлғалар салықты өз бетімен төлейді, ал жеке тұлғалар – территориялық салық орындарына. Салық төлеу осы жолдың 1 шілдесінен қалмай жүргізіледі. Салық төлеушілер – заңды тұлғалар берілген салыққа бойынша мәлімхат береді.

    9. Арнайы салық режимдері. Арнайы  салық тәртібі – салық төлеушілердің  кейбір категорияларына белгіленген және кейбір салықтардың жеке түрлеріне төлем мен тіркеудің жеңілдетілген тәртіптерін қолдануды көздейтін бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібі.

    Арнайы  салық тәртіптері төмендегідей қарастырылады:

1. кіші бизнестің субъекттеріне
2. ауыл шаруашылық қожалықтарына
3. заңды тұлғарларға – ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер
4. кәсіпкерлік қызметтің кейбір түрлеріне

    Кіші  бизнестің субъектілеріне арнайы салық  тәртібі корпоративтік (жеке) табыс  салығының, жеке табыс салығын шегеріп  тастағандағы әлеуметтік салықтың қатынастарынан белгіленеді. Басқа салықтардың, міндетті төлемдердің және олардың есебін беру жалпы белгіленгін тәртіп бойынша жүргізіледі. Кіші бизнестің субъектілері үшін салық төлеудің жеңілдетілген тәртібі жеңілдетілген декларация, патент, бірлік талондардың негізінде жүзеге асырылады.

    Айтылған  тәсілдердің әрқайсысына қолданудың жағдайы белгіленеді: қызметтің  эпизодтылығы, орны, кәсіпкерлік қызметтің  мінезі, табыстың көлемі, орындалатын  қызметтің мөлшері, жалдамалы жұмысшыларды қолдану.

    Кіші  бизнестің субъектілеріне арнайы салық  тәртібі финанстық қызмет, акциздік емес өнім өндіру, жер қойнауын пайдалану, мұнай өнімдерін игеру, лицензиялық  қызметтер, филиалдар, өкілдіктер, заңды  тұлғалардың бағынышты мекемелері секілді кейбір қызмет аяларына қолданылмайды.

    Эпизодтық (1 айдан аз) кәсіпкерлік қызметті жүргізгенде салықтық есеп айырысуларға бірлік талон қолданылады. Бірреттелік  талон дегеніміз – бюджетпен  есеп айырылысқаны куәландыратын және арнайы салық тәртібін қолдануға  құқық беретін құжат.

    Жеңілдетілген декларация арқылы салық алуды кіші бизнестің субъектісі өз бетімен  жүзеге асырады, Салым объектісіне  заңмен анықталған салық мөлшерлемесін  қолдану арқылы; салық төлеу салықтық кезең аралығында тең үлестермен төленеді.

    Салықтың  патент (кіріске белгіленген мөлшерлеме мөлшері) бойынша алынды да тең үлестермен төлеу арқылы жүзеге асады.

    Жеке  кәсіпкерлер үшін арнайы салық тәртібі  патент негізде жүзеге асырылады. Оның критерийлеріне:

1. жалдамалы жұмысшыларды пайдаланбау
2. қызметтің бір түрімен айналысу
3. жылдық айналысты белгілі көлемде азайту

    Шаруа қожалықтары үшін арнайы салық тәрртібі ортақ жер салығын, өндірістің қызметінен жеке табыс салығын қосқандағы, ауылшаруашылық өнімдерін өндеу мен игеру, ҚҚС, жер салығы мүлікке және транспортқа  салықтарды төлеу негізінде орындалады.

    Ортақ жер салығының салым объектісіне  жер бөлімшесінің бағалау құны жатады, салық осы құнға 0,1% мөлшерлемесі түрінде алынады.

    Ортақ жер салығының төлеушілері әлеуметтік салықтан, жинақ зейнеткерлік қорларына  міндетті зейнеткер жарналарынан, қызметтің басқа түрлерінің көздерінен алынатын жеке табыс салығынан босатылмайды.Төлеушілер салықтық жартысын 20 қазаннан қалдырмай, 2 – жартысын келесі жылдың 20 наурызынан қалдырмай төлеулері тиіс.

   Ауылшаруашылық  өнімдерін өндерушілер – заңды тұлғалар үшін арнайы салық тәртібі қызмет аясы өндіріске жерді пайдалану, осы өнімді өндеу мен игеру, жануар, құс, ара шаруашылықтарының өнімдерін өндеу мен пайдалану, жерді өңдеу, егіс, егісті жинау үшін ауылшаруашылығын өндерушілерге қызмет көрсету қызметтерімен байланысқан субъектілерге таралады. Берілген салық тәртібі патент негізінде жүзеге асырылады. Патент құнына корпоративтік (салық), табыс салығы, әлеуметтік салық, жер салығы мүлікке және транспортқа салық енеді. Осының үстіне патент бойынша салық сомасы 80% - ке азаяды. Салық төлеу 20 мамыр мен 20 қараша мерзімінде және келесі жылдың 20 наурызына дейін жүргізіледі. Салық төлеушілер декларацияны басқа міндетті төлемдер бойынша жүзеге асырады.

   Кәсіпкерлік қызметтің жеке түрлері үшін арнайы салық тәртібі боулинг, бильярд, лото, картинг және ойын бизнесімен айналысатын заңды және жеке кәсіпкерлерге салынады.

   Бұл субъекттер бюджетпен белгіленген  сомалық, төлеу көзінен жеке табыс  салығы негізінде есеп айырысады. Белгеленген  сомалық салық 30% корпоративтік табыс салығына және 70% ҚҚС – ке бөлінеді. Басқа салықтар мен міндетті төлемдер жалпы белгіленген тәртіп бойынша төленеді. Базалық жоғарғы және төменгі белгіленген сомалық салық мөлшерлемесін салым объектісі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

10. Алымдар, баждар, төлемдер. Алымдар, баж, төлеулер  болып мемлекеттік орындардың  қызметі үшін заңды және жеке  тұлғалардың міндетті төлемі.

   Бұл төлемдердің сомасы жергілікті бюджеттің  кірісіне немесе сәйкес мекемелер мен  бюджетке белгіленген үлес бойынша, не олардың қызметін дамыту, шығындарын біртіндеп немесе толық өтеу жұмыстарын атқарушы мекемелердің, орындардың қол астына толығымен түседі. Республикалық бюджеттің кірісіне түсетін бағалы қағаздарды тіркеу жинаулары бұған жатпайды.

   Алымдарды төлеу барынша қызметтің кең аясынан жүргізіледі. Оларға көбіне жергілікті бюджетке түсетін қаржылық аспектілерімен бірге меншіктік құқықтарды жасау, техникалық процедуралар мен тіркеулер, объектің анықталған күйінің өзгерісі, қызметімен байланысты тіркеулер де жатады.

   Бірінші жағдай бойынша ҚР-да алынатын мына төлемдерді бөлуге болады:

   Аукциондық  сатулардың жинаулары, мемлекеттік  тіркеу жинаулары, ондай тіркеуге заңды  тұлғаларды, жеке кәсіпкерлерді, қозғалмайтын мүлік құқығы мен онымен шарт жасасу, тасымал құралдарды, теңіз және әуе кемелерін, жоғары сапалы құрылғылар мен радиоэлектрондық нәрселерді, қызметтің басқа түрлерімен айналысу үшін лицензиялдық жинауларды тіркеулер жатады.

   Жинау төлеу міндетті қызмет оларының әртүрлілігі  олардың көбін таза қаржылық қатынастардан тыс шығарады, бұл осы жұмыстарға аралық сипат береді. Әсіресе нарықтық экономикалық қатынастар жағдайында бұл төлемдер фискалдық және тарифті - құндық сипатта араласа дамыды. Тіпті мемлекеттік орындар көбінесе ақылы қызмет көрсетуге көшуде және қарастырылушы операциялар қаржылықтан кәдімгі тауар – ақша операцияларына ауысуда.

   Мұндай  ақылы қызмет көрсетуге, мысалы, жол  полициясының жинаулары, тексеруге  және шек жапсыру мен өлшеу  құралдарының жинаулары, және т.б.

   Алымдардың  сомалары Үкімет белгіленгін мөлшерлеме бойынша алынды. Кейбір төлемдер үшін алым ресурс көлеміне (су, ағаш) байланысты немесе қызмет аясының (аукционнан жинаулар) байланысты жүргізіледі.

   Осыған  байланысты салым объектісінің жинау  және төлеу базалары әртүрлі, негізінен  салым алу үшін салық төлемдер мен әлеуметтік алымдар үшін есеп айырысу көрсеткішінің айлық өлшемі алынады.

   Қарастырылып  отырған төлемдердің ішінен ресурстарға  төлеулер ерекшеленеді:

   Жер учаскелерін пайдалану үшін.

   Орманды пайдалану үшін.

   Беткі кен орындарының су ресурстарын пайдалану үшін.

   Жануарлар дүниесін пайдалану үшін.

   Радиобөліктік ресурсты пайдалану үшін.

   Мысалы, жер бөлімшелерін пайдалану үшін төлеулер (жер салығынан басқа) оны  уақытша қолдану (алғашқы тегін  уақытша пайдаланудан басқа жер  бөлімшелерін) кезінде алынады.

   Міндетті  төлемдердің ішінде ерекше орынды мемлекеттік  баждар алады. Мемлекеттік баж төленетін  қызмет көрсетулер барынша кең көлемді  және заңды және жеке тұлғалардың  көзқарасы үшін жасалатын жұмыстарды да қамтиды. Оларға заңдық мәні бар  құжаттарды беруді де қамтиды. Заңдық мәні бар құжаттарға: сотқа берілетін арыздан, өтініштер; әртүрлі нотариалдық іс-әрекет жасағаны үшін; азаматтық күйдегі акттерді тіркеу, мемлекеттік кәсіпорынның меншік төренің өзгеруі үшін өтініштер, сыйға беру, мураға алу және басқа да жағдайларда құжаттарды дайындау жатады. Баждар арыз берместен бұрын немесе жұмыстың орындалу барысында, немесе құжат беру кезінде төленеді.

   Мемлекеттік баждың ерекше түріне өкілдік жинауы жатады. Олар өкілдің қызмет атқарғаны  үшін заңды тұлғалар мен азаматтардан, соның ішінде шетел азаматтарынан да дипломаттық өкілдік орындарын алады

   Мемлекеттік баж арнайы нотариалдық маркалармен, несиелік орындарға қолма-қол ақшаны, төлеушінің есеп-шотынан ақша сомаларын  аудару арқылы төленеді. Бажды қолма-қол  ақшаның алу түбі квитанция беру (алған), төлендігі туралы, арқылы жүргізіледі.

   Бұл төлемдер бойынша заңды және жеке тұлғалар үшін әртүрлі жеңілдіктер  төлеушілердің категорияларына  қарай және белгілі қызметті атқару кезіне қарай белгіленген. Олар бұл  төлемдерді жартылай төлеу немесе, толық төлемеу түрінде көрінеді.

   Кейбір  жағдайларда салықтар қолайсыз, кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтеріне әсер ететін, жүк болып табылады осы жүктеменің әсерін жеңілдету үшін салық қозғалыстары пайда болады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. ТАРАУ. САЛЫҚТАН  ЖАЛТАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ  САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН  ҚОЛДАНУ МЕХАНИЗМІН  ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 

3.1.Салық  санкциясын салу  проблемалары мен  шешу жолдары. 

   Салықтардың қозғалысы – салықтың бар ауыртпалығын көтеретін салықтың соңғы ұстаушылары – тұрғындарға салық төлеушілердің салықтың ауысу процесі. Салықты аудару процесі салық төлеуші мен ұстаушының салық қатарының сәйкессіздігімен ғана емес, сонымен бірге салым объектісі мен көздерінің сәйкессіздігімен байланысты.

   Салықтардың аударылуы өндіріс сферасында да, айналымда да жасырын формада өтеді. Өндіріс сферасында пайда мен кіріс негізінде төленетін салықтар жалдамалы жұмысшылардың еңбегінің интенсификациясын аудару арқылы жасалуы мүмкін. Яғни қажетті жұмыс уақытының азаюы мен қосымша уақытын көбеюінің арақатынасы. Бұл жолдамалы жұмысшыларға салықты аударудың барынша жасырын түрі. Айналым сферасында салықтар баға механизмдері бойынша аударылады.

   Корпоративтік табыс салығы өнімді тұтынушыларға  барынша жоғары бағада немесе берушілерге  ресурстарға барынша төмендетілген баға есебінде аударылуы мүмкін. Акционерлік қоғам түріндегі шаруашылық субъктілеріне салық салғанда, аудару акционерлерге субъектілердің салықты төлеу үшін жұмсаған барлық сомаларының табатын дивидендтердің ең төменгі бөліктерін төлеу арқылы жүргізілуі мүмкін. Аударудың ең алыс нәтижелерін акционерлер бөлінбеген табысты азйту арқылы берілген уақытта салық төлеу кезіндегі болашақ дивидендтер толық алынбаған табыс түрінде көруі мүмкін. Бұл көлемде өндіріс салмайды, ал бұл өз кезегінде потенциалдық таза табысқа әсер етеді, және сәйкесінше акционерлердің дивидендтеріне әсер етеді.

   Көздерден алынатын жеке табыс салығы аударылмайды, себебі салық төлеушілердің соңғы  табысынан алынады. Алайда, егер профсоюздердің талабы бойынша жұмысшыларға еңбекке ақы көбейтілсе, жұмысшылар мен жұмыс берушілерден салық бөлшегін аудару мүмкіндігі туады. Соңғылары баға көтеру арқылы шығындардың көбеюін еңбекті төлеу мен қызмет көрсету мен тұтынушыларға аударады. Декларациялар бойынша төленетін жеке табыс салығының аударылуы көрсетілетін қызметтерге (дәрігерлердің, адвокаттардың, бос мамандықтардың басқада тұлғаларының) баға өсіруі арқылы жүргізілуі мүмкін. Меншікке салы, бөлшектеніп аударылады. Осылай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салықты төлеу(кезінде) жеткілікті сұраныс кезінде таза табысты салық сомасына арттыру арқылы жүргізіледі. Осылай оны өнім мен қызметі тұтынушыларға аударады. Жеке тұлғалар – мүліктің ұсақ меншік иелері – пәтерлердің иелері салықты пәтерді жалға беру арқылы аудара алады, ал негізінен олар мүлікке салықты соңғы төлеушілер болып табылады.