Негізгі құраолдар есебі

     Жұмысты жүргізу және сипаты туралы шешім кәсіпорынның басшысының бұйрығымен рәсімделеді. Жөндеу жүргізу алдында негізгі құралдарды инженерлік–техникалық қызметкердің өкілдері зеттейді. Алдын–ала тексеру материалдарды және олардың көлемі мен жоспарлаған жұмыстың ұзақтығы туралы ұсыныстар кәсіпорынның директорына өткізіледі, кәсіпорынның директоры жұмыс объектісін жан – жақты тексеру үшін комиссия тағайындайды. Комиссия объектіні техникалық тексеру актісін жасайды, бұл актіде объектідегі жұмыстың сипаты және көлемі туралы тұжырымдар болады. Оған негізгі құрылымдық элементерден анықталған ақаулардың тізбесі немесе жабдықтан анықталған ақаулар туралы акт қосылады.

     Аталған құжаттарды кәсіпорынның директоры бекітеді. Одан кейін алынған құжаттама негізінде жұмыстың жобасы немесе ұйымдастыру кестесі, сондай–ақ сметалық – техникалық құжаттама жасалынады. ЖШС – те жөндеу жұмыстарын арнайы кәсіпорындармен келісім – шарттың негізінде жүргізіледі, яғни мердігерлік әдіспен. Жөндеу жұмыстарына ақы мердігерлердің (подрядчики) шотында қабылдау – тапсыру актісінің негізінде жүргізіледі.

     Кәсіпорында жөндеу қоры құрылған, ол ай сайын жөндеудің барлық түрі үшін осы қорға жылдық қаржының 1/12 мөлшерінде аударымдар жасалынады.

     Егер кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды жаппаса, онда, есептеу қағидасына сәйкес, артық жұмсалған шығындар кәсіпорынның шығындарына жазылады, яғни 7110 «Өнімдерді сату мен қызметтерді көрсету бойынша шығыстар», 7210 «Әкімшілік шығыстар», шоттарына. Егер де кәсіпорынның құрған резерві жұмсалған шығындарды толығымен жауып, артылып қалса, онда пайдаланылмаған резервтер қызыл жазумен жазылады. Себебі жөндеу қоры шотында қалдық қалдырылмайды. Жөнделетін негізгі құралдардың объектісінен алынған деректердің көмегімен дер кезінде бақылау жасап тұру мақсатында, негізгі құралдардың объектісіне жөндеу жасалып жатқан кезіңінде олардың мүліктік (инвентерлық) карточкасы карточкалардың «Жөндеу» бөліміне орналастырылады.

    Жөндеу аяқталғанна қарай, жөндеуден қабылдаған объектілердің карточкалары бұл бөлімнен картотекеның негізгі құралдар топтары бойынша тиісті бөлімдеріне ауыстырылады.

3 «» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің аудиті

     3.1 Аудитті жүргізу бағыты және қайнар көзі

     Аудит бұл – экономикалық әрекеттер мен оқиғалар, олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты сәйкестігі туралы ақпаратты алу мен бағалаудың және нәтижелерді мүдделік таңытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс.

     Негізгі құралдар аудиті – негізгі құралдар бойынша бастапқы құжаттардың дұрыс рәсімделуін,  тиімділігін анықтаумен, реттеумен байланысты аудиторлық процедуралар.

     «SADI ГРУПП» Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте ішкі аудит жыл сайын жүргізіледі. Аудит жүргізуде ҚР 2006 жылғы 5 мамырдағы № 139 – ІІІ Аудиторлық қызмет туралы заңына, Халықаралық аудит стандартына және ҚЕХС 16 «Негізгі құралдар» стандартына негізделіп жүргізеді.

     Негізгі құралдар бойынша аудитті жүргізген кезде  аудитор мына дәлелделдерді қарастырады :

1)     бастапқы құжаттар (қабылдау – тапсыру актісі, жөндеуден қабылдау –

тапсыру актісі, инвентарлық карточкалар, есептен шығару актісі);

2)     синтетикалық есептің есеп регистерлері ( регистерлер, ведомсттер және т.б

құжаттар);

3)     инвентарлық ведомстер;

4)     алдынғы және есепті кезеңнің бухгалтерлік балансы;

5)     Бас кітап және т.б.

Негізгі құралдар аудитінің маңызды тексерілетін факторларының бірі

негізгі құралдардың дұрыс бағалануын тексеру болып табылады. Мына жағдайды аудитор әрқашанда ескеру керек, объект негізгі құрал болып табылады, егер ол болашақта экономикалық табыс әкелетін болса ғана. Негізгі құралдардың тозуының дұрыс есептелгенің тексеру, тозығы жеткен негізгі құралдардың есептен шығаруын тексеру.

     Алдында айтылып кеткен жағдайларды ескере отырып аудитор мына жағдайларды ескеру керек :

1)     негізгі құралдардың дұрыс сақталуына қажетті жағдайлар жасалдыма, яғни

кәсіпорынның басшысының бұйрығымен материалдық жауапты тұлға тағайындалдыма және онымен жазбаша түрде материалдық жауапкершілік туралы келісім – шарт жасалды ма;

     2) негізгі құралдардың сақталуын қамтамассыз ету үшін, материалды жауапты адамға жағдайлар жасалды ма, жабылатын қойма ғимараттары бар ма, олар күзет сигнализацияларымен жарақтандырылған ба;

     3) кәсіпорын аумағынан тауарлы – материалдақ құндылықтарды тасып – шығару тәртібі ұйымдастырылған ба, басшының бұйрығымен негізгі құрал – жабдықтардың сақталуын тексеру үшін тұрақты комиссия тағайындалды ма;

     4) негізгі құралдарды сақтауды түгендеу (инвентаризация) мен іріктемелі тексерістер жүргізілді ме, олардың қорытындылары рәсімделген бе, кем шыққан жағдайларда айыптыларға қандай шаралар қолданылады;

     Кәсіпорында жүргізілетін аудиторлық тексерістің жалпы жоспары кәсіпорынның басшысымен келісілген.

     «Sadi групп» ЖШС – гі жүргізілетін аудиторлық тексерістің жоспарына сәйкес негізгі құралдардың сақталуын тексеру болып табылады. Аудиторлар инвентаризация жүргізеді, яғни түгендеу. Бұл түгендеудің алдында инвентаризация кәсіпорында 01.01.07 ж жүргізілген. Бұл түгендеу бойынша кәсіпорында нақты бар негізгі құралдар мен бухгалтерлік есеп құжаттары бойынша тіркелген негізгі құралдар арасында ешқандай ауытқу байқалмаған.

     Негізгі құралдардың сақталуын тексерген кезінде аудиторлар аналитикалық есеп бойынша инвентарлық карточкалардың бар болуын және жағдайын тексереді.

     Аудиттің негізгі мақсаты болып кәсіпорынның негізгі құралдары бухгалтерлік есепте бухгалтерлік есеп принціптері бойынша көрініс табатының тексеру болып табылады.

     Аудиторлық тексеріс мына сұрақтарды да қарастырды :

1)     негізгі құралдардың сақталуының және қолдануының аудитің;

2)     негізгі құралдардың қозғалысының аудитің;

3)     амортизациялық аударымдардың дұрыс есептелуінің аудитің;

4)     негізгі құралдарды қайта бағалау аудитің.

Тексеріс кәсіпорынның ұсынған құжаттарының негізінде жүргізілді.

Аудиторлық тексерісті бухгалтерлік құжаттарды ірктеу әрекеті арқылы

жүргізген, дәлелдерді қаржылық есеп беруден алған. Сонымен қатар кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есептің принциптері мен әдістері тексеріске түскен.

     Қазіргі нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның активтерін дұрыс бағалаудың маңызы өте зор болып табылады. Сондықтан да жүргізілген аудиторлық тексерісте аудитор кәсіпорында негізгі құралдарға қайта бағалау жүргізілгенің және ол бағалаулардың дұрыс жүргізілгенің тексеруі керек.

     Негізгі құралдардың бастапқы құны уақыт өте келе қазіргі жағдайларға сатып алған немесе құрылған негізгі құралдар құнынан ауытқиды. Бұл ауытқуды алып тастау үшін негізгі құралдарға қайта бағалау жүргізіледі және олардың ағымдағы құны анықталынады, яғни нарықтағы бағалар есебімен, қазіргі жағдайларда негізгі құралдардың құру құны.

     Аудиторлық тексеріс барысында кәсіпорында 1 қаңтар 2008 жылы қайта бағалу жүргізу үшін комиссия құрылған. Қайта бағалау кәсіпорынның балансында тұрған барлық негізгі құралдарға жүргізілген. Жүргізілген қайта бағалуды текеру кезінде ешқандай ауытқу табылмаған, барлық кәсіпорынның балансындағы негізгі құралдарға тиісті уақытында қайта бағалау жүргізілген және қайта бағалау құны нарықтағы құнға сәйкес келеді.

     Негізгі құралдарды келіп түскен мерзімінде кіріске алмау тозуды есептеуде қиындықтарға әкеледі, яғни амортизация сомасы дұрыс есептелінбейді, өнімнің өзіндік құны дұрыс анықталынбайды және қаржылық нәтижені анықтауда қиындықтар туындатады.

     Аудитор негізгі құралдардың келіп түсуін тексеру кезінде көмекші кесте құрған. Ол 12 – кестеде келтірілген.

Кесте 12 – Кәсіпорындағы негізгі құралдардың келіп түсуін уақытында тексеру

     Кәсіпорында 01.01.08 – 01.02.08 жыл аралығынада жүргізілген аудиторлық тексеріс бойынша кәсіпорынның негізгі құралдары бойынша бухгалтерлік есебінде ешқандай айтарлықтай ауытқу болмаған. Кәсіпорында негізгі құралдар тәртіпке сәйкес дұрыс сақталуда, негізгі құралдардың әрбір объектісі бойынша амортизациялық аударымдар дұрыс есептелуде, қайта бағалау қазіргі нарықтағы бағаларға сәйкес уақытында дұрыс жүргізілген, тек қана негізгі құралдардың кейбір объектілерін кірістеген кезде, атап айтатын болсақ Телекамера SDC – 415 пен Сваркалық трансформатор ТДМ 503 У2/380 негізгі құралдарында келіп түскен уақыты мен бухгалтерлік есеп регистірлеріне тіркеу уақытында ауытқу байқалған. Телекамера SDC – 415 кәсіпорынға 2008 жылдың 12 маусымында келіп түссе, ал ол кәсіпорынның негізгі құралдар бойынша бухгалтерлік есеп регистірлеріне алты күнге кешіктіріліп 2008 жылдың 18 маусымында тіркелген, ал Сваркалық трансформатор ТДМ 503 У2/380 кәсіпорынға 2008 жылдың 13 маусымында келіп түссе ол кәсіпорынның негізгі құралдар бойынша бухгалтерлік есеп регистірлеріне 7 күнге кешіктіріліп 2008 жылдың 20 маусымында тіркелген. Бұл негізгі құрал объектілерінің тозуын есептеуде қиындықтарға әкелуі мүмкін.

     Негізгі құралдар аудитінде жүргізілетін негізгі процедуралардың бірі негізгі құралдарды қолдану тиімділігін тексеру болып табылады. Ол үшін аудитор негізгі құралдар бойынша коэффиценттерге тиісті көлемде талдау жүргізуі керек.

3.2 Негізгі құралдардың жағдайын талдау

     Өнеркәсіп кәсіпорындарында өндіріс көлемін артырудың негізгі факторларының бірі – олардың өндірістік негізгі қорлармен қажетті көлемде қамтамассыз етілуі және олардың неғұрлым тиімді пайдалану. Сол себепті талдау барысында  келесі міндеттер шешілуі керек :

–         кәсіпорынның негізгі қорлармен қамтамассыз етілуі мен олардың

пайдалану тиімділігін талдау;

–         негізгі қорлардың пайдалану деңгейіне факторлардың әсерін анықтау;

–         негізгі қорлардың пайдалану деңгейінің өндіріс көлемінің өзгерісіне

факторлардың әсерін анықтау:

–         негізгі қорлардың пайдалану тиімділігін артыру резервтерін анықтау.

     Негізгі қорларды пайдалану талдау негізгі қорлардың құрамы мен құрлымын талдаудан басталады. Ол 13 – кестеде көрсетілген.

Кесте 13 – Кәсіпорынның негізгі құралдарының құрамы мен құрылымы.