«Маңғыстаугеология» АҚ – ның экономикалық тиімділін және акция шығарылымын талдау

Технолог – бәсекеге қабілетті технологияларды енгізумен  өндірістің техникалық дайындығын жақсартумен  және өнімнің өмірлік циклын ұлғайтумен айналысады.

Техникалық бақылау  – бекітілген үлгіге және стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес келмейтін өнімді шығаруға шек қоюды бақылайды.

Жобалық-конструкторлық бөлім - өндірістік ресурстардың неғұрлым аз шығындармен жүзеге асатын өндірістің техникалық дамытуының жоба-конструкторлық құжаттауды өз уақытында сапалы өңдеу негізінде өндірістің тиімділігін жоғарлатуды қамтамасыз етеді.

Техникалық қауіпсіздік  – кәсіпорында сау және қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ету бойынша  жұмыстарды ұйымдастырып, жүргізеді.

Бас механик – тиісті механикалық жағдайларының сақталуын қамтамасыз етеді.

Экономика департаменті

Қаржылық талдау талдау бөлімі - өндірістің рентабльдігін  жоғарлату, өндірістік қуаттылықты, материалдық  еңбек ресурстарын тиімді пайдалану  бойынша әдістерін қарастыруда  қатысуды, кәсіпорынның қызметінің кешенді экономикалық және қаржылық талдауын ұйымдастырады.

Орталық бухгалтерия  – бухгалтерлік есепті жүргізеді  және ұйымдастырады.

Кесте мәліметтерінен көріп  отырғандай,  өткізілген өнімнен  түскен табыс 2007 жылғы мәліметпен салыстырғанда 124,4%өсіп отыр, яғни 2008жылы ол 1015333,2 мың теңгені құрады. Бұл дегеніміз кәсіпорын басшыларының тауардың сапасын арттырып оған деген сұранысты күшейткен.

Кезең шығындары 50799,2 мың  теңгені құрап, кәсіпорынның таза табысы 178,7 пайызға артып, оң нәтиже беріп отыр.

       2008 жылғы жұмыс істейтіндердің саны 399 адамды құрады (2007ж. 101,01%), 2007 жылмен салыстырғанда 4 адамға көбейді және мұнда өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны 370 адамға көбейді, яғни жұмысшылардың 4 адамға көбеюі, кәсіпорын 4 жас маманды өзінің компаниясына шақыруынан туындап отыр және жұмысшылар мен қызметкерлердің санының артуы жаңа жұмыс орындарын құрумен түсіндіріледі.

 

1-кесте. 2007, 2008 жж-ғы «Маңғыстаугеология» АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері

Көрсетікіштер	Өлшем бірлігі	2007 жыл	2008 жыл	2007ж-ға 2008ж-ға %
1. Өткізілген өнімнен түскен табыс	мың тг.	816436,0	1015333,2	124,4
2. Өткізілген өнімнің өзіндік құны	мың тг.	592572,1	693876,9	117,09
3. Жалпы табыс	мың тг.	223863,9	321456,2	143,6
4. Кезең шығындары	мың тг.	164422,4	215221,6	130,9
5. Негізгі  қызметтен  түскен түсім	мың тг.	59441,4	106243,6	178,7
6. негізгі емес қызметтен  түскен табыс	мың тг.	-	-	-
7. Салық салғанға дейінгі  жиынтық табыс	мың  тг.	59441,4	106234,6	178,7
8. Таза табыс	мың тг.	41609,0	74364,2	178,7
9. Өнімнің 1 тг.кеткен  шығыны	теңге	0,93	0,90	97
10. Өнім рентабельдігі	%	9,7	15,5	159,8
11. Сату рентабельдігі	%	5,1	7,3	143,3
12. Өндіру рентабельдігі	%	0,37	0,57	154,05
13. Жұмыскерлер саны	адам	395	399	101,01
14. Жұмысшылар саны	адам	366	370	101,09
15. 1-жұмыскердің еңбек өнімділігі	мың тг.	2066,9	2544,7	123,1
16. 1-жұмысшының еңбек  өнімділігі	мың тг.	2230,7	2744,1	123
17.Жұмыскерлердің еңбек ақы қоры	мың тг.	324238,9	354960,0	109,5
18. Жұмысшының еңбек  ақы қоры	мың тг.	276794,2	296057,1	106,9
19. 1-жұмыскердің орташа  еңбек ақысы	теңге	68404,8	74135,3	108,4
20. 1-жұмысшының орташа  еңбек ақысы	теңге	73824,9	79945,9	108,3
21. Н.Қ. орта жылдық  құны	мың тг.	112792,5	130317165,5	115,5
22. Айналым құралдарының орта жылдық құны	мың тг.	107,1	248,1	29,6
23. Қор қайтарымдылығы	теңге	7,23	31722	107,9
24.Қор сыйымдылығы	теңге	0,14	0,13	92,8
25. Қормен қарулану	мың теңге	308176,6	352208,6	114,3

 

  Кәсіпорындағы 1-жұмыскердің  орташа еңбек ақысы – жұмыскерлер  еңбек ақы қорын/жұмыскер санына/12; яғни, ол 2007 жылы 68404,8 мың теңгесін құрады, ал 2008 жылы ол 74135,3 мың теңге болды, яғни өткен жылмен салыстырғанда 108,4 % жоғарлағанын көріп отырмыз.

        2007 жылы НҚ бастапқы құны 112792,5 мың теңгені құрады, яғни 2008 жылмен салыстырғанда ол 115,5% өсіп тұр.

        НҚ пайдалану тиімділігін қор  сыйымдылығы көрсеткішінің көмегімен  түсіндіруге болады,яғни қор сыйымдылы  дегеніміз – Н.Қ. орташа жылдық  құнының өткізілген өнімнен түскен  табысқа қатынасын айтамыз, ол 2007 жылы 7,23 теңгені, ал 2008 жылы тауарлық өнімнің 1 теңгесіне НҚ-ның 7,8 теңгесін құрады. Осылайша, қор сыйымдылығы 107,9%-ға артты, ол аталған өндірістің негізгі қорлармен жеткілікті түрде қамтамасыз етілу қажеттілігін білдіреді.

       Қызмет  етудің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдаудан келесідей қорытындылар жасауға болады: «Маңғыстаугеология» АҚ негізгі қорлары жұмыс істеп тұрған жеткілікті түрдегі тұрақты кәсіпорын, және ең қызықтысы, пайдалы және өзін-өзі қаржыландыру мәселелерін өзі шеше алады.

 

 

2.2  «Маңғыстаугеология» АҚ – ның экономикалық тиімділін және акция шығарылымын талдау

 

Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен  қызметінің тиімділігін  бағалау

 мен талдау қаржылық  талдаудың қорытынды кезеңі болып  табылады Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланғандығын анықтауға мүмкіндік беретін, әр түрлі қаржылық айналымдылық коэффициенттердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді.

Яғни, кәсіпорынның нарықтық белсенділігін сипаттайтын негізгі  көрсеткіштер:

• бір акцияға түскен табыс (пайда);
• акцияның құндылығы;
• бір акцияның баланстық құны;
• акцияны котировкалау – бағалау коэффициенті;
• бір акцияның табыстылығы;
• дивиденттерді төлеу коэффициенті (төленген дивиденттер үлесі, дивиденттік шығу);
• тұрақты өсу коэффициенті;
• капиталдандыру коэффициенті;

Бұл көрсеткіштерді талдау қор биржасында тіркелген және сонда

өздерінің құнды қағаздарын бағалайтын компанияларда орындалады. Талдау тікелей қаржы есебі бойынша ғана орындала салмайды, оған қосымша ақпарат керек. Біздің елімізде құнды қағаздар бойынша терминология әлі қалыптасып болмағандықтан, келтірілген көрсеткіштер атауы шартты болып табылады.

Акцияға түскен табыс. Инвестор акцияны сатып алғанда, әрқашан дивидент түрінде алатын болашақ табысты бағдарға алады. Өйткені, компанияның табысы дивиденттер төлеудің негізгі көзі болып табылатындықтан және келешекте акцияның рыноктық құнын көтеруге бизнес болғандықтан, инвесторлар әрқашан акцияға табыстылық коэффициентіне құзығушылық білдіреді. Ол таза табыстан айрықша акциялар бойынша дивиденттерді алған соңғы қалдықтың, шығарылған және қолдағы әдеттегі (кәдімгі) акциялардың жалпы санына қатынасы ретінде формуламен есептелінеді:

 

Д^Ч_А = Д^Ч – Д^В_ПР.А./ А_О

 

Мұндағы: Д^Ч_А – бір акцияға түскен түскен таза табыс;

                           Д^Ч – таза табыс;

                           Д^В_ПР.А. – айрықша акциялар бойынша дивиденттер;

                            А_О – айналымдағы әдеттегі (кәдімгі) акциялар саны.

Бір акцияға түскен табыс, айналымдағы әдеттегі әрбір акцияға  таза табыстың қанша үлесі тиетінін көрсетеді (айрықша акциялар бойынша  төленген дивиденттерді алып тастағанда). Айналымдағы акциялар жалпы шығарылған әдеттегі акциялар мен меншікті портфельдегі акциялар саны арасындағы айырмамен есептеледі.

Акцияға түскен табыс  – бұл сол бойынша төленетін  жыл сайынға табыс. Осы көрсеткіш  кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігін  жанама түрде сипаттайды, бірақ қаржылық стратегияның үлкен ықпалында болады,өйткені кәсіпорынның өз табысын өндіріске қосымша қайтадан инвестициялау (реинвестиция) қажеттігі, акция бойынша төленетін табыс мөлшерінің азаюына әкеліп соқтырады. Акцияға табыстың нақты шамасы басқа көрсеткіштен – үлестіру нормасынан тәуелдің, ал соңғысы дивидент түрінде төленген табыс сомасын барлық таза табысқа бөлу жолымен есептелінеді.

Айта кету керек, дамыған  нарықтық экономика жағдайында бір  акцияға түскен табыс, компанияның  бір акциясының нарықтық бағасына әсер ететін ең маңызды көрсеткіштердің бірі болып табылады, ол өкілетті статистикалық зерттеулермен дәлелденген.

Оның аналитикалық тұрғыда  негізгі кемшілігі – әр түрлі  компаниялардың акцияларының нарықтық құнының бірдей еместігі салдарынан оларды кеңістікте салыстыруға келмейтіндігі болып табылады.

Акциялардың құндылығы. Ол акцияның нарықтық бағасын акцияға түскен табысқа бөлгендегі бөлінді ретінде формуламен есептелінеді.

 

                                           Ц_А= Р_Ц/ Д^Ч_А

 

Мұндағы: Ц _А – акцияның құндылығы;

                  Р_Ц – акцияның нарықтық бағасы;

                  Д _А^Ч – бір акцияға түскен таза табыс.

Акцияның нарықтық бағасы бағасы мен бір акцияға түскен табыстың арақатынасы компания мен  оның акционерлері арасындағы қатынасын  көрсетеді.

Акцияның нарықтық бағасы мен акцияға түскен табыс шамасы арасындағы өзара байланысты әдетте «баға – табысы» коэффициенті деп атайды. Бұл көрсеткішті акционерлер мен мүмкін инвесторлар компанияның акцияның құндылық бағалылығын бағалау үшін жалпы басшылыққа алады. Ол аталған компанияның акциясына деген сұраныстың индикаторы ретінде қызмет етеді, өйткені, акционерлер мен инвесторлар компания акциясының таза табысының бір ақша бірлігіне қанша ақша бірлігін төлеуге келісетіндігін көрсетеді.

Бұл көрсеткіштің динамикасында  салыстырмалы түрде жоғары өсуі, басқа фирмаларға қарағанда аталған фирманың табысының жылдамырақ өсуін инвесторлар күтулі екенін көрсетеді. Бұл көрсеткішті кеңістік (шаруашылықаралық) салыстыруларда пайдалануға болады. Өсуге жеткілікті мүмкіншілігі мол фирмалар әдетте «баға – табыстың» жоғары коэффициентіне ие және керісінше.

Инвестор жоғары табыс  алу мақсатымен ақшасын бір компанияға жиі сала береді. Кейбір акционерлер  мен инвесторлар бүкіл алынған  табысты, компания өзінде, операцияларды  кеңейту мақсатымен қалдыруына мүдделі. Осындай тәсіл қолданатын компаниялардың акцияларының нарықтық құны тұрақты тез өседі, оларды сатса үлкен табыс келтіруі мүмкін. Бірақ бұл операция қор нарығында болатын кездейсоқтыққа байланысты қауіпті.

Басқа инвесторлар кепілді  табыс көзін табуға ынталы. Сондықтан олар үшін тұрақты дивидент төлеп тұратын акциялар қызығушылық тудырады. Алайда акционерлер мен инвесторлардың екі тобы үшін де дивиденттік табыстылық пен дивиденттік төлеу коэффициенттерінің маңызы зор.

Бір акцияның баланстық құны кәсіпорынның бухгалтерлік есеп пен есеп беру мәліметтеріне сәйкес бір әдеттегі акцияға келетін таза активтерінің (меншікті капиталдың) құнын көрсетеді. Бұл көрсетіш былайша есептелінеді:

 

Б_С.А.= С_А.К. – С_П.А./ А_О

 

   Мұндағы: Б_С.А. – акциялардың баланстық құны;

                           С _А.К. – акционерлік капиталдың құны;

                           С _П.А. – айрықша акциялардың құны;

                           А _О – айналымдағы әдеттегі акциялар саны.

Акцияны бағалау коэффициенті – акцияның нарықтық бағасының оның баланстық құнына (есептеу бағасы) қатынасымен формула бойынша есептеледі:

К_К.А. = Р_Ц / Б_С.А.

 

  Мұндағы: К _К.А. - акцияны бағалау коэффициенті;

                           Р _Ц – бір акцияның нарықтық бағасы;

                           Б _С.А. - бір акцияның баланстық құны.

Бағалау коэффициенті мағынасының  бірден артық болуы, потенциалды (мүмкін) акционерлер акцияны алуға, сол  уақытқа нақты капиталдың бухгалтерлік бағалауынан артық бағаға сатып  алуға дайын екенін білдіреді.

Акцияның есептеу (баланстық) бағасы көрсетілген (номиналдық) құнның (яғни акционерлік капиталда есептелгендей акцияның бланкісінде қойылған құны), эмиссиялық табыс үлесінің (сату кезіндегі акцияның нарықтық бағасы мен көрсетілген құны арасындағы жиналған айырмасы) және фирманың дамуына салынған және жинақталған табыс үлесінің қосындысынан тұрады.

Акцияның нарықтық бағасы – бұл оның қазіргі сату және сатып бағасы. Ол сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы әсерімен қалыптасады, тек экономикалық себептерге ғана тәуелді емес және саяси – психологиялық, алып сатарлық сияқты көптеген жағдайларға да байланысты.

Акцияның нарықтық бағасының  көрсетілгеннен айырмашылығы, ол капиталдандырылған табысты есепке алады. Акцияны сату дивидент алу құқығын сату болып  табылатындықтан, қор биржасындағы оның нарықтық құндылығы капиталдандырылған дивидентті көрсетеді. Сондықтан ол акция бойынша табыстылыққа тура пропорционалды (акция әкелген дивидентпен мөлшеріне) және несиелік капиталдың (депозит бойынша төленетін пайыздың) пайыздық мөлшерлемесіне кері пропорционалды болады.

 

АКЦИЯ КУРСЫ = ДИВИДЕНТТЕР / НЕСИЕЛІК ПАЙЫЗ * 100

 

Несиелік пайыз есебінен (есептелген пайыздың орташа мөлшерлемесі) салым бойынша жоғары дәрежедегі кепілдікпен төлей алуға болатын  мөлшерлеменің пайызы қабылданады. Ал несиелік пайыз ретінде Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің коммерциялық банктерге қаржы ресурстарын сатудың есептік мөлшерлемесін алып қарауға болады.

Акцияның табыстылығы – табыстылықты ағымдағы және жиынтық деп бөледі. Ағымдағы табыстылық дегеніміз ең алдымен акция иесінің қолына тиетін дивиденттер. Бұл коэффициент дивиденттік табыс немесе дивидент нормасы деп аталып, былайша есептелінеді.

 

Н_Д = Д^В_А / Р_Ц.А.

 

Мұндағы: Н_Д – дивиденттің іс жүзіндегі нақты нормасы,

                           Д _А^В- бір акцияға түскен дивидент;

                          Р _Ц.А. – бір акцияның нарықтық бағасы.