Курстық жұмыстың тақырыбы

    Ақшасы аз жинақталған клиенттер, яғни көпшілігі, басты назарды депозиттер бойынша  пайыздардың шамасына және  жинақталған  ақшаны басқа банкке аудару мүмкіндігін «қарап шығуға» аударады. 
 

3.2. Депозиттік пайыздардың  салымдар үшін маңыздылығы.

    Деректерге  қарағанда шетел валютасындағы  депозиттердің үлес салмағы қысқара бастауымен доллардың  құнсыздану үдерісі басталды. 2007 жылға дейін доллардың өсу үдерісі жүргеніне қарамастан 2007 жылы  бұрынғы жылмен салыстырғанда ол 6,1% -ға азайды. Ұлттық валютадағы депозиттер үлес салмағы артып, шетелдік валютадағы депозиттердің  үлес салмағы  керісінше  азайды, сөйтіп теңгеге сенім артты. Бұл ұлттық банкінің отандық төлем қаражатының  тұрақтануы бойынша  тиімді ақша-несие  саясатын жүргізумен және жалпы экономикалық  конъюнктураның жақсаруымен түсіндіріледі. Қазақстанның валюта нарығында  долларлық салымдардың тартымдылығы  айтарлықтай  төмендеді. Талдаушылардың көпшілігі  доллар бағамының  төмендеуі  қысқа мерзімді  деп ойлайды, егер АҚШ-тың экономикалық жағдайын ескерсек, теңгелік депозиттердің  өсуі дегенмен ұзақ мерзімді сипатта болатын сияқты.

    Жеке  тұлғалар депозиттері үлес салмағының өсуі 44,3%-ға дейін көтерілуі, 2007-2008 жылдары жеке тұлғалар депозиттерінің  өсуінен болды. 2007 жылы заңды тұлғалар депозиттері өсуі - 43%, жеке тұлғалар депозиттерінің  өсуі – 37,8% болды және тиісінше, заңды  тұлғалар депозиттерінің  үлес салмағы  - 2,2%-ға артты. 2009 жылы жағдай мүлдем өзгерді: заңды тұлғалар депозиттерінің  өсуі 21,9%-ға тең болды, жеке тұлғалар депозиттері 52,6%-ды құрап, 2 еседен аса өсті, тиісінше, олардың үлес салмағы айтарлықтай артты. 2002 жылы заңды тұлғалар депозиттерінің өсуі  біршама азайып 15,5%-ды, ал жеке тұлғалар депозиттері 22,7% болды, сондықтан да  жеке тұлғалар депозиттерінің  өсу деңгейі  соншама жоғары емес.

    Халық салымдарының құрылымында  мерзімді  депозиттер үлесі  біртіндеп  өсуде. 2008 жылдың  соңында бұл көрсеткіш 78,93%-ды құрды, ал бір жылдан кейін -80,4%-ға тең болды.

    Сыртқы  нарықтардың ресурстарын тарту  үшін шектеулі мүмкіндіктері бар орташа банкілер тобы, бірлесіп  жеке тұлғалардың  депозиттеріне кепілдік беретін жеке меншік  қор құруы мүмкін  деп шамалауға болады. Өйткені кепілдік берудің  мемлекеттік қоры депозиттердің  «сапасын» қорғауға емес, салымшылардың  кең тобына бағытталған. Яғни ол, болжанбаған банкроттыққа ұшыраған жағдайда, 400 мың теңгеге (шамамен 3000 АҚШ доллары) дейінгі мөлшерде кепілдік береді. Жеке меншік қор депозиттердің  мақсатты түрлері (мерзімділері, мерзімі бір жылдан  асатындары) бойынша 5-7 мың долларға дейін кепілдік беру деңгейін кеңейтеді. Мұндай қорларға депозит көлемі 3000 АҚШ долларынан жоғары салымшылар  назары өседі. Салымшылардың  осы тобымен жұмысты  жандандыру Қазақстанда  салымдары көп емес орташа банктердің  қаражатын инвестициялау  мүмкіндігінің жоқтығын көрсетеді. Доллар  бағамының  құлдырауы, еуроның тұрақсыздығын, муниципалдық  тұрғын үйдің  мемлекеттік бағдарламасын  жүзеге асыруды және де жылжымайтын мүлікке салым салу болып есептеледі. Алайда   жеке тұлғалардың депозиттерін тартатын банкілер, сыйақы бойынша пайыздық  мөлшерлемелерінің  шамасы бойынша, заңға сәйкес шектелген. Сондықтан олар салымды тарту үшін  үлкен жарнамалық бюджет жұмсауға мәжбүр. Сонымен, жылдық  қаржы есептемесі бойынша 2008 жылы жарнама мен маркетинг бойынша тек бес орташа банктікі – 1,2 млрд теңгені немесе 8 млн асатын АҚШ долларын құрайды. Әрине, банктің жарнамалық бюджетінің бір бөлігі  активтік операциялардың  жарнамасына, атап айтқанда – кредиттеуге, ал оның  екінші бөлігі  депозиттерді жарнамалау мен банк абыройын арттыруға жұмсалады. Бірнеше банктің қор құруы әрқашанда сәтті шыға бермейтін, яғни өзін өзі ақтамайтын жарнама компанияларына  қарағанда арзан түсуі мүмкін. Сонымен бірге, әдеттегідей, белгілі бір кіріс әкелетін бағалы қағаздарға инвестицияландырылған кепілдік беру сомасының пайыздары қорда сақталады. Жеке меншіктегі қор банкке немесе  банктер тобына  бәсекелестікке  акйтарлықтай артықшылығын тудырады. Мысалы, қазақстандық жеке тұлғалардың  салымдарына кепілдік беру қорының  (ҚЖТСКБҚ) салымдар бойынша орнын толтыру үшін резерв көлемі 2008 жылғы қаңтарда  5,1 млрд теңге, немесе сақтандырыған соманың 2%-ын құрды. Осы күнге үш ірі банктегі жеке тұлғалардың үлес салмағы - 68%, яғни  бұл «теориялық тұрғыдан» ҚЖТСКБҚ қатысушы 28 банкке – 1,7 млрд теңгеден келеді. Сондықтан, біздің банкирлерге депозиттердің мұндай  сақтандырылуы туралы ойлануға тура келеді.

    Жеке  меншік қорды құру қандай да болмасын банк тобына жеке тұлғалардың  депозиттер нарығындағы тек өз орындарын  күшейтіп қана қоймайды, сонымен бірге  Ұлттық банк жүйесінің  тұрақтылығына оң әсер етеді. Және де  оның «жұмылдыру» әсерін күшейтеді, яғни әрі салыстырмалы  түрде отандық ірі салымшылар мен инвесторлар үшін, сондай-ақ жақын және алыс шет елдердегі капитал иелері үшін тартымдылықты арттыра түседі.

    Қолданыстағы  заңдар бойынша  депозиттерге кепілдік беруге жеке меншік  қорларына тыйым  салынбаған. Бірақ, алайда олардың құрылуы  мен қызмет етуі  заңдарды жазылмаған. Атап айтқанда, 1995 жылғы 31 тамыздағы  «Қазақстан Республикасындағы банкілер мен банк қызметі туралы» №2444 Қазақстан Республикасы Заңының 52-бабына сәйкес депозиттерге міндетті түрде ұжымдық кепілдік беру бойынша құқықтық мәртебесін, ұйымның қызметін құру, реттеу және қадағалау  жөніндегі уәкілетті орган  белгілейді. Проблема шешуді талап етеді, өйткені  жуық арада депозиттерге кепілдік берудің  жеке меншік қорын құру жөнінде сөз  болуы мүмкін.  
 
 
 
 
 
 

 

Қосымша 1. 2008-2009 жыл

 Депозиттік ұйымдардағы депозиттер (секторлар мен валюта түрлері бойынша),

 

     Қосымша 2.   Алыну формалары бойынша депозиттер 

 
 
 

 
 

Қосымша 3. Корпорациялардың, фирмалардың және басқа да коммерциялық ұйымдардың депозиттері 
 

 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қосымша 4. Жеке тұлға депозиттері 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

       
 

Қорытынды. 

      Депозит – бұл клиентпен банк мекемесіне қаражатты уақытша пайдалануға беру бойынша экономикалық қатынастардың жиынтығы. Банк үшін басқару тиімділігінің басты көрсеткіштері болып, неғұрлым аз шығын жасай отырып қаражатты  тартуды басқару және қолда бар депозиттердің қажетті несие соммасынан қажетті көлемде болатын басқару табылады.

    Депозиттің  кез-келген банктің  жұмысын атқаруда өз активтерін көбейтіп, салымшыларды тартуда маңызы зор. Ол үшін әрбір  банк  өзіне де салымшыға да  тиімді  келісім-шарт жасауды көздейді.

    Уақытша бос ақша қаражаттарын банкте орналастыру  салымды сақтаудың  және  пайыз  түрінде кіріс алудың  жолы  болып  табылады.

    Қазіргі кезде барлық  коммерциялық банктерде  арнай депозиттер ашуға арналған бөлімдер ұйымдастырылған.

    Курстық жұмыстың бірінші тарауында депозитті реттеудегі коммерциялық банктердің рөлі баяндалады. Банктердің ақшалай қаражаттары салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстарының жүргізілу тәртібі туралы  жазылады. Банктердің қаржы ресурстарын  өзіне тарту, жинақтау депозиттік операциялардың  жүруін қамтамасыз етеді.

    Курстық жұмыстың екінші  тарауында  коммерциялық банктердегі  депозиттік салымдардың  сақтандырылуы, салымдардың банк үшін маңыздылығы және депозиттік салымдарды арттыру мәселелері қарастырылады.

    Курстық жұмысымды қорыта келе депозиттік салымдар жеке тұлғаларға тиімді кіріс әкеле  отырып, банктің  ақша айналымында  маңызды орын алатынын жете түсіндім. Осы курстық жұмысым депозиттік салымдардың тиімділігін түсініп, өз көзқарасымды қалыптастыруға септігін тигізді.