Кіріс пен шығыс есебі

 

Б. Үстеме шығыстары
6.	Өндіріті  шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасыз ету бойынша  шығындары
7.	Цех аппараттарын үстау, еңбек ақыдан аударылатын аударымды  қоса алғанда
8.	Ғимараттардың, қондырғылардаң, және басқа да мүліктердің амортизациясы
9.	Ғимараттардың, кондырғылардың жөндеу қорына аударымдар жасау немесе оларды жөндеу бойынша шығындары
10.	Ғимараттарды, қондырғыларды, инвентарларды күтіп үстау шығындары
11.	Сынақтар, тэжірибелер, зерттеулер жүргізу жөніндегі шығындары
12.	Рационализаторлық және өнертапқыштық жөніндегі шығыстары
13.	Цехтар қызметкерлерінің еңбегін қорғау: қауіпсіздік техникасының құралдарын күтіп-үстау, пайдалану және ағымдық жөндеу жөніндегі шығындары; еңбекті қорғау жөніндегі және т.б. шығындары
14.	Басқа да үстеме шығындары ( іс сапар шығыстары, берілген кепілдіктер үшін қызмет көрсету шығындары және өнім өндіру бойынша құрал - жабдықтарды жөндеу)
15.	Өнімсіз шығындардың  барлығы, оның ішінде: ішкі өндірістік себептері юойынша тоқтап қалудан болған шығындары, цехтарда сақтау кезінде материалдық игіліктендің бұлінуінен болған шығындары; табиғи кему нормаларының шегінде материалдақ жетіспеуінен және аяқталмаған өндірістен болған шығындары; басқа да өнімсіз шығындар

 

Үстеме шығындарды тарату тәсілі өндірістің ерекшелігіне және есептік саясатына тәуелді болып келеді. Негізінен ол шаруашылық есеп саясытына сәкес көрініс табады.

• өндіріс жұмысшыларынң еңбек ақысына пара-пар етіп таратылады,
• тікелей материал шығыстарына пара-пар етіліп таратылады;

- цех құнына пара-пар етіп немесе шикізат құны шегерілген цехтың өзіндік құнына пара-пар етіп таратылады;

• алдын-ала берілген шығындардың тұрақты коэффициенттері бойынша таратылады;
• басқа да таратылу базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықтың жұмыс сағатына және т.б.)

8040 - "Үстеме  шығындар" бөлімшесі мынадай шоттардан тұрады.

8040 - "Үстеме  шығындар" , онда транзиттік әрі  бір элементтік шоттарды есепке алатын үстеме шығындар тұрады, оның құрамына;

8041- "Материалдар" - үстеме шығындардағы материалдардың  барлық түрлерін есепке алу үшін арналған;

8042. - "Қызметкерлердің еңбектеріне еңбек ақы төлеу" - жабдықтарға қызмет көрсетумен, оларды жұмысқа қосумен айналысатын жұмысшыларға және басқа жүмысшаларға, сондай-ақ цех қызметшілеріне есептелген жалақыны есепке алуға арналған;
8043. - "Еңбекақыдан аударылатын аударымдар" - 8042 шотында есептелген еңбек ақыдан жасалатын аударымдарды есепке алуға арналған;

 

8044. - "Негізгі құралдарды жөндеу" - өндіріс қызметінде пайдаланатын негізгі қүарлдарды жөндеу бойынша жүмаслған нақты шығындарды көрсету үшін арналған;
8045. -"Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы"- өндіріс қызметінде пайдаланатын материалдық емес активтердің амортизациясының және негізгі құралдардың тозуының есептелген сомасын көрсету үшін арналған;

 

8046. - "Тұрғын -үй қызметі" - тұрғын-үй қызметінің барысында тұтынылған құнын көрсетуге арналған, оған қызмет көмекші өндірістен немесе сыртқы ұйымдардан да көрсетілуі мүмкін;
8047. - "Жал ақысы" - өндірісте пайдаланатын негізгі құралдарды ағымдағы жалға беру бойынша жал ақысының сомасын көрсетуге арналған;

8048 - "Басқа да"- әлеуметтік сфераға негізгі және көмекші өндірістің көрсеткен қызметінің шығысын көрсетуге арналған.

Қортынды.

 

Қорыта келгенде кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің негізігі мақсаты пайда алу болып табылады. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықытық жолға көшуіне байланысты жаңа кэсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына байланысты сәйкес әрбір мекеменің, кәсіпорынның және фирманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.

Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижелері жеке көрсеткіштер бойынша тиісті есепте қамтып көрсетіледі. Бұдан басқа, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп жасалады, онда бұл қозғалыс үш бағыт бойынша көрсетіледі:

Операциялық қызметтен (шаруашылық жүргізуші субьектінің негізгі  қызметін сипаттайтын);

Инвестициялық қызметтен (ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен мөлшеріндегі өгзірістерді тудыратын);

Қаржылық қызметтен (меншікті капитал мен қарыз қаражаттарының құрамы мен мөлшеріндегі өзгерістерді тудыратын).

Бағыттардың әрқайсысы бойынша ақша түсімдерінің нақтылы түрлері, тиісті қызметтің нәтижелерінде олардың шығып қалуы мен көбеюін немесе азаюы көрсетіледі. Қаражаттардың құрамы, олардың көздері және белгілі бір күнге орналастырылуы туралы мәліметтер бухгалтерлік баланста келтіріледі.

Қызметтің қаржылық нәтижесінің есебінде баланстық пайданы немесе залалды есептеуге мүмкіндік беретін, есеп беру кварталы және жылдық есеп беру бойынша өспелі айналымдағы табыстың және шығарылған шығыстардың барлық алынған көлемі қатысады. Жыл аяғына барлық алынған көлемі қатысады. Жыл аяғына қарай табыс жиі бөлінеді, ал залал әртүрлі көздер есебінен өтеледі.

Табыстарды бөлу құрылтайшылық құжаттармен сәйкес жүргізіледі. Салық салғанға дейін құрылған нормалар аумығында табыстан резервтік капиталды толтыруға болады. «Кіріс» және «Шығыс» шоттары жылдық есеп беруде барлық акционерлер жылдық есеп беру жиналысында бекітілгеннен кейін жабылады.

Табысты (пайданы) бөлудің  негізге алынатын қағидаттардың  бірі - ол біріншіден, ең алдымен мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерді  алғашқы кезекке орындау. Екіншіден, меншікті ұлғаймалы өндірістің қажеттіліктерін  тиісті қаражаттармен қамтамасыз ету; үшшшіден, кәсіпорынның резервтерін қалыптастыруға бағыттау; кәсіпкерлік тәуекел едәуір өсіп отырған жағдайда мұның маңызы ерекше.

Табыстың (пайданың) сан  қырлы мәні, маңызы экономикалық нарық шаруашылығының негіздеріне көшуіне қарай күшейе түсуде. Істің мәні мынада болып отыр: қаржылық дербестік пен тәуелсіздікке ие болған салықтар және басқа да міндетті төлемдер мен аударымдары төленгеннен кейін қалған пайданы қай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсауға құқығы бар.

Бүгінгі шаруашылық жүргізуші субьектісінде табыстар мен пайданың толып жатқан жүйесі іс-әрекет етеді. Қосымша құн мен пайда категорияларының экономикалық мазмұны іс жүзінде бара-бар. Табыс категориясының қосымша құн категориясынан айырмашылығы оның ақы төлеуге жұсмалатын табыстарды өзіне қамтуында.

Жалпы алғанда, табыстар күн көрінісінде алынған игіліктерде және оған жұмсалған кажетті шығындардың айырмасы ретінде анықталады.

Жалпы табыс кәсіпорын иелерінің табысы және жалдама қызметкерлердің табысы болып бөлінеді, соңғысы жалақы деп аталады. Егер барлық табыстан жалақыны шегеріп тастаса, онда негізінен жалпы пайда қалады.

Тауар айналысы сферасының салаларында (сауда, қоғамдық тамақтану, маркетинг, дайындау) өнім өткізуден  түскен түсім-ақша категориясының орнына тауар айналымы категориясы пайдаланылады. Тауар айналымының мәнін сатып алу-сату жолымен ақшалай табастарды тауарларға айырбастаумен байланысты болатын экономикалық қатынастар құрайды. Шетелдік практикада түсім-ақша атауының орнына көбінесе жалпы табыс атауы пайдаланылады. Алайда, бұл осы атаудың өте кең баян етілуі, жалпы табыс экономикалық категория ретінде қайта жасалған қүнды немесе шаруашылық жүргізуші субьктісінің таза өнімін білдіреді.

Саудада жоспарлау мен  есеп жүргізудің практикасында жалпы  табыс деп сауда үстемелерінің (жеңілдіктерінің) сомасын, қоғамдық тамақтанудан түскен сауда үстемелері мен қымбаттаудың сомасын айтады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Қ.Қ. Ілиясов 

«Қаржы» Жоғары оқу орындарына арналған

Алматы, 2005ж.

2. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт, "Кәсіпорындағы бухгалтерлік есебі" "Қазақстан орталық аудит" тәуелсіз компаниясы,

Алматы, 2003ж 

3. Қ.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г.Жумагалиева

 «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»

 Алматы "Экономика", 2001ж

 

4. Мұхамбетова С.М.

«Ұлттық шоттар жүйесі»

Алматы: Экономика, 2007 ж

 

5. ХҚЕС бойынша шоттар жоспары

Алматы: БИКО, 2006 ж

 

6. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А.

«Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері»

Алматы: Экономика, 2006 ж

 

7. Вазарова В.Л.

«Шаруашылық жүргізуші  субъектілердегі бухгалтерлік есеп»

Экономика, 2005 ж

 

8. Әбдіманапов Ә.

«Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері»

Алматы, 2006 ж

 

9. Баймұханова С.Б.

«Бухгалтерлік есеп»

Издат маркет, 2005 ж