Кіріс пен шығыс есебі

 

Есеп №1. Негізгі құралдар №30 орта мектебіне «компьютер» түрінде 10 данасы, әрқайсысының бағасы 120 000 теңге, демеушілік көмек ретінде алынды. Оларды былайша кіріске алады:

Дебет 2411-2417 Кредит 6280 Σ 1 200 000 теңге

Егер табыс ету құжаттарында тозу сомасы көрсетілсе, онда

А) баланстық құнына Дебет 2411-2417 Кредит 6280 Σ 400000

Б) тозу сомасына Дебет 2411-2417 кредит 2421-2429 Σ 800000

 

Есеп №2. Егер негізгі  құралдар атқарушы үкімет органдарынан демеуқаржы (субсидия) түрінде алынса.

Дебет 2411-2417 Кредит 6230 Σ 1 000 000 теңге

Табыс етілген НҚ пайдалануда  болып, құжаттарында тозу құны көрсетілсе, онда:

А) баланстық құнына Дебет 2411-2417 Кредит 6230 Σ 600000

Б) тозу сомасына Дебет 2411-2417 кредит 2421-2429 Σ 400000

Тауар-айырбас операциясы нәтижесінде НҚ келіп түсу (тауар  беріліп, орнына НҚ алынған).

1. Босатылған тауарлардың сатып алу құнына

Дебет 7010 Кредит 1330 Σ 1 200 000 теңге

2. ҚҚС-сыз босатылған тауарларлардың келісім құнына (салық салу шот-фактурасына сәйкес)

Дебет 1210 Кредит 6010 Σ 1 500 000 теңге

3. ҚҚС сомасына (салық шот-фактурасы бойынша)

Дебет 1210 Кредит 3130 Σ 300 000 теңге

4. алынған НҚ баланстық  құнына (егер құжаттарда тозу  сомасы көрсетілсе) Дебет 2412 Кредит 3310 Σ 1 500 000 теңге

5. Тозу сомасына (қабылдау-өткізу  құжаттары бойынша) 

Дебет 2413 Кредит 2423 Σ 200 000 теңге

6. ҚҚС сомасына (әріптетен алынған салық шоты бойынша)

 Дебет 1420 Кредит 3310 Σ 300 000 теңге

7. ҚҚС есепке алу  Дебет 3130 Кредит 1420 Σ 300 000 теңге

1210- 1 800 000 (1500000+300000)

8. Жыл соңында:

А) шығындар жиынтық табысты  кемітеді

Дебет 5410 Кредит 7010 Σ 1 200 000 теңге

Б) кірістер жиынтық табысты  арттырады

Дебет 6010 Кредит 5410 Σ 1 500 000 теңге

Аталған операциядан  алынатын табыс (571-шоттың кредиттік  сальдосы) Σ 300000

Жыл қорытындысы бойынша 6-бөлімнің шоттарында көрсетілген  кірістер жиынтық табыстың өсуі: Дебет 6230,6280 кредит 5410

Негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған артықшылықтары (келіп түскен кезде кіріске алынбағандары) мынадай бухгалтерлік жазбамен кірістеледі: Дебет 2411-2417 кредит 6280

 

2.3. Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі

Негізгі емес қызметтердің шығысын есетеу үшін 74 " Негізгі емес қызметтер бойынша гиыгысы " деп аталатын бөлімше шоттары арналған.

Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны, сондай - ақ бағам айырмашылығынан алынған сомалар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

7410- "Материалдық емес активтерді сату бойынша шыгыстар" шоты сатылған материалдық емес активтердің құны туралы ақпарат жинақтауға арналған.

7410 - шоты бойынша  жасалған шоттардың корреспонденциясы келтірілген.

Кесте 2.3.1

 

7410- шоты  бойынша корреспонденция

Қатар №	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Сомасы, теңге		Шоттар корреспонденциясы
				дебет	кредит
1	2	3		4	5
1	Сатылған  материалдық емес активтер, өздерінің белгіленген тәртібінде есептен шығарылады	30000		2740	2730
27430	Кредиторлармен  есеп айырысу шоттары бойынша  бағамдық айырмасы бойынша шығыстары: - бас серіктестіктермен		89„6	7430		3330 3340
	- алынған аввнстар бойынша		48,3	7430		4410
	жабдықтаушылармен және мердігерлермен, сондай-ақ басқалармен		111	7430		4110
3	Жыл аяғында  бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындардаң сомалары жиынтық табыс шотына көшіріліп жазылады		434,1	5410		7430

Келтірілген жазбадан кейін 7410 — шоты жабылуы тиіс.

7430 - "Бағам айырмашылығы бойынша шығысы" шоты бағам айырмасы (теріс ) бойынша шығыстар сомасы туралы ақпаратты жинақтауға арналған, бұл шетелдің конвертелетін валюталарына теңгенің қатынасы бойынша өзгерістер кезінде пайда болады.

Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы келтірілген.

7430 - шоты есепке  алынған айырмашылығы бойынша  шыққан шығындар есептен шығарылғаннан  кейін, бұл шот жабылады.

Кесте 2.3.2.

 

7430-шоты бойынша корреспонденциясы

 

Қатар	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге		Шоттар корреспонденциясы
				дебет	кредит
1	2			4	5
1	Белгіленген тэртіпте инвестиция сатылды - бас серіктестігінде	300000		4221
	- тэуелді  серіктестіктерінде	500000		4221	2310
	бірге бақыланатын  заңды тұлғаларында	100000		4221	2310
	- басқа да  ұйымдыр	100000		4221	2310
2	Белгіленген тэртіпте сатылды: -акциялар	100000		4221	1150
	- облигациялар	200000		4221	1130
	- басқа да  бағалы қағаздар		400000	4221		1150
3	Есепті жылдың аяғында бағалы қағаздарды сатуға байланысты шақкан шығындары жыл аяғында жиынтық табыс шоты көшіріліп жазылды		1700000	5410		7410

7470 -"Басқа  да" шоты басқа да қызметтер  бойынша шыққан шығындардың сомалары туралы ақпаратты жинақтауға арналған. 7470 -шотта қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларының күдікті құнының өзгеруінен шыққан залалдары, облигацияның сатып алынған және номиналдақ қүндарының айырмасы, әртүрлі валютаны пайдаланудан болған, теріс сомалық айырма, тіркелген активтерді ағымдағы жалға берген кезде болатын амортизациялық аударымдар және т.б. негізгі емес қызметтермен байланысты шығыстар есепке алынады.

Кесте 2.3.3.

7470 - шоты бойынша жасалатын  шоттар корреспонденциясы

Қатар №	Шаруашылык операциялардың мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	Кредит
1	2	3	4	5
1	Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияның  ағымдағы өзгерістерінің нәтижесінде алынған зиян көрсетіледі	80000	7470	1150 1130
2	Сатып алу және номиналдық құнының арасындағы айырма сомасы есептен шығарылды	60000	7470	1150
3	Негізгі құралдар мен материалдық активтердің ағымдағы жалғаға берілгендері бойынша есептелген амортизациясы	200000	7470	2730 2421
4	Сомалық айырмасы бойынша шығыстары көрсетіледі	3000	7470	2940
5	Жыл аяғында 7470 шотта  есепке алынғын шығысы, жиынтық табыс шотына есептен шығарылады	343000	5410	7470

7410 - 7470 шоттар  бойынша жасалатын аналитикалық (талдамалық) есеп шығындардың баптарына қарай жүргізіледі, ондай шығындардың номенклатурасын кәсіпорынның өзі әзірлейді, сол шығын баптары бойынша тізімдеме жүргізіледі.

 

2.4. Кезең шығыстарының есебі

Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстары  болады және олар өндіріс көлеміне тэуелді емес, түрақты сипатқа ие, сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтің нақты бір түрімен байланысты емес. Кәсіпорын еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезең шығыстарын жасайды. Кезең шығыстарына мыналар жатады:

• жалпы және әкімшілік шығыстар;
• пайыз бойынша шығыстар;
• тауар-материалдық қорларды сату бойынша шығыстар.

Бұл шығыстар тауар-материалдық қорлардың қалдығына жатқызылмайды,олар өзі орын алған есептік кезеңнің жиынтық табысын азайтып есептен шығарылады. Олар сатылмаған өнімнің және аяқталмаған өндірістің қалдықтарына жатқызылмайды. Жалпы және әкімшілік шығыстары.шығыстың бұл түріне бүкіл және өндірістік - шаруашылық қызметін басқаруға байланысты кезеңдік шығыстар жатады. Жалпы және әкімшілік шығындарының талдамалы есебі келесі шығыс баптарының типтік номенклатурасы бойынша жүргізіледі.

 

Кесте 2.3.4

 

 Жалпы  және әкімшілік шығыстарының типтік номенклатурасы

 

Баптар №	Шығыс баптарының мазмұны
1	2
1	әкімшілік персоналға жататын кызметкерлердін, еңбек ақысы
2	Шаруашылық және қызмет көрметумен айналысатын қызметкерлердің еңбек ақысы
3	Басқарушы әкімшілік аппаратын, қызмет көрсететін қүрылымдық бөлімшелерін, материалдық - техникалық және транспорттық қызмет көрсететіндерін ұстау. Оның ішінде қызмет бабында пайдаланатын жеңіл транспортты үстаудың шығысы және қызмет бабы үшін жеке жеңіл транспортты пайдалану шығысын компенсациялау
4	Байланыс  торабы, дабыл қағу құралдары, есептеу орталықтары және басқа да өндіріске жатпайтын техникалық құралдары (жалпы шаруашылыққа арналған негізгі құралдардың тозуы; ғимараттардың ағымдық жөндеуге және үстауға кеткен шығыстары және жалпы шаруашылыққа арналған инвентарлы)
5	өазба саласындағы дайындық жүмыстары бойынша шығындары,егер олар күрделі шығындарға жатпайтын болса
6	Салынып жатқан обьектіні басқаруға кеткен шығыны, еренде олар болмаса, онда оның орнын  техникалық қадағаушылар атқарады, сондай-ақ жаңадан салынган обьектіні пайдалануға кеткен шығындар
7	Жобаларда және ҚМЖ (СМР) бітпегендерді қалпына келтіру бойынша шығыстары, сондай-ақ бақылау жүргізумен байланысты шығыстары және басқа да шығындары

 

8	әкімшілік басқару жүйесін және құралын жетілдірумен байлынысты шығыстары
9	Банкі көрсеткен қызметтерді төлеу
10	Басқа кйымдардың жалпы шаруашылық басқаруды жүзеге асыруға кеткен қызметі үшін төлем жасау, егерде кэсіпорында ондай функционалдық қызметі болмаса
11	әкімшілік басқару  персоналдарына жүмсалған іссапар  шығыстары
12	Кеңселік, баспалық, почта-телеграфтық және телефондық шығыстары
13	өкілеттік шығыстары
14	Қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылықтарды  үхтау бойынша шығыстары
15	Жүмыс күшін қабылдауды ұйымдастыруға, мамандарды оқытуға, компенсацияға, комиссиондық шығыстарға кеткен шығындары
16	Жалпы шаруашылық арналымындағы негізгі құралдарын жалға беру бойынша шығыстары
17	Салықтар, алымдар
18	Коммуналдық қызмет, қызметкерлердің еңбегін  қорғау, өртке қарсы қорғау шығыстары, сауықтару шығыстары, директорлар  кеңесіне кеткен шығыстар және басқа да жалпы шаруашылық сипаттағы шығыстары
19	Тауар-материалдық  қорларының қоймада кем шығуын қалпына  келтіру шығындары,нормадан тыс  жоғалтулар және басқа да өндірістік емес шығыстары
20	Орташа жалақы деңгейінде, уақытша еңбекке жарамсыздығвна жәрдем ақы төлеу
21	Басқару аппаратының  еңбке стажын төлеу, яғни бір жолғы  марапаттау төлемдерін жасау
22	Ақпараттық және аудиторлық қызметті төлеу
23		Денсаулық сақтау обьектілерін, мектеп жасына дейінгі ұйымдарды, мэдениет, спорт, тұрғын үй қорларын ұстау шығыстары
24		Кэсіпорынды қайта қүрудан босаған еңбеккерлерге, қысқарған қызметкерлерге, армия қатарына шақырылған азаматтарға төлем жасау
25		Шот шығындары
26		Табысты жасырғанда төленетін айыппұлдар мен өсімақылар Үрланған, жоғалған мүліктердің матириалды жауапты табылмаған немесе дэлелденбеген жағдайда, оларды қалпына еткен шығындары және т.б.

Қажет болған жағдайда кәсіпорын осы келтірілген  типтік номанклатураны толықтыра алады немесе кәсіпорын оларды әрбір экономика саласының ерекшеліктеріне қарап қысқартуға да,біріктіруге де құқығы бар. Өндіріс шыгындарының аналитикалыц есебі.Бұл есеп өнімнің бір өлшемінің іс жүзіндегі өзіндік құнын есептеуді қамтамасыз етуге арналған. Бұл әрбір калькуляциялық обьектке ашылған карточкалар немесе арналған ведомосы арқылы жүзеге асады. Осы ведомостарда шығындардьң баптары, ал баяндауыш ведомостарда - айдың басы мен соңындағы цехтар бойынша аяқталмаған өндіріс қалдықтары, ай ішіндегі шығындар, дайын өнімді, түпкілікті ауқымды, аяқталмаған өндіріс жетістпеушіліктерін, қайтымды қалдықтарды есептен шығару және басқа да есептен шығарулар көрсетіледі. Ведомостарға тиісті мәліметтерді жазу үшін қажетті кұжаттар мен талдамалық кестелер негіз болады. Ведомостар бойынша жиынтық эр цех бойынша көрсетіледі, ал аяқталмаған өндіріс қалдықтарының сомасы -Бас кітапта көрсетілген 8010 - шот бойынша қалдықтарға тең болу тиіс. өндіріске жұмсалған шығындарды есепке алу ведомостарының деректері бойынша шығарылған өнімінің нақты өзіндік құны айқындалады. Соңғысын өнімге қоса тіркелген қағаз арқылы қоймаларда кіріске алады. Өндірілген өнімнің құнына 1330 "Дайын өнім" шоты дебетеледі де, 8010 шот кредиттеледі. Ал көрсетілген қызметке 7010 шот дебеттеледі де, 8010 шот кредиттеледі. Пайыздар бойынша шығысқа - банк несиесі және жабдықтаушылардың берген несиесі бойынша, мүлікті жалға беру бойынша төленетін пайыздар жатады. Пайыздар - несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін несие берушіге төленетін табыстың бір бөлігі. Пайыздарды өтеудің көзі қарыз капиталын пайдалану процесінен туындайтын қүн болып табылады.

Үстеме шығыстары. Үстеме шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастрымен байланысты шығыстары жатады, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне жатқызуға болмайды.

Үстеме шығыстарға, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады: - кешендік сипаты - шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер шығындары көрініс табады:

екі және одан көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстарды тікелей белгілі бір бұйымға жатқызуға қиынға түседі, демек олар дайын өнімнің арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.

Кесте 2.1.10 - Үстеме шығыстары

Қатар №	Шығындар  баптарының аталуы
А. Құрал - жабдықтарды  пайдалану мен күтіп - үстау шығыстары  бойынша
1.	Өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарының амортизациясы
2.	Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарын жөндеу жөніндегі шығындары
3.	Жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындары
4.	Аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды жөндеу және қалпына келтіру
5.	Құрал жабдықтармен байланысты басқада шығыстары