Ипотекалық несие: мәні мен қажеттігі

s

²_i   келесі түрдегідей болады: 

                                                                          (14) 

мұндағы

s

²_i  табыстылықтың нарық индексіне дисперсиясын білдіреді,

b

²_iI

s

²_i - i бағалы қағазының нарықтық тәуекелі, ал

s

²

_e

_i —i бағалы қағазының

e

_iI  кездейсоқ жағдайдың өлшемі болып табылатын жеке тәуекелі. Нарықтық моделде оның табыстылығының дисперсиясымен өлшенетін портфелдің жалпы тәуекелі келесі түрде көрсетіледі: 

                          ,                                 (15) 

мұндағы  ,            . 

Жалпы жағдайда қаншалықты көп портфель дивесифицирланған (қаншалықты бағалы қағаздар мөлшері  оған кіреді), соншалықты әрбір Хi үлесі аз екенін көруге болады. Соған қарамастан, бағалы қағаздар портфеліне «бетаның» төменгі немесе жоғарғы мәніне қосылу жағдайынан пайда болуынан мәні өзгермейді. 

Порфельдің жеке тәуекелін қарастырған жағдайда мүлдем басқаша оқиға пайда болады. Егер бағалы қағаздардың барлығы  бірдей мөлшерде инвестицияланған болса, онда Х үлесі 1/N болады. Егер портфель жағары диверсифицирленген болса, онда ондағы бағалы қағаздар мөлшері (N – ге тең болатын) кобейе түседі. Бұл тағы да 1/N мәні азайғандықтан, портфелдің жеке тәуекелінің азаюына әкеп соғады. Осының нәтижесінен келесідей қорытынды жасауға болады: диверсификация тәуекелді азайтады.

Сызықтық регрессиялық моделде қолданылатын басқа фактор ретінде, жанасушы деп аталатын, кейбір белгіленген бағалы қағаздар портфелінің  табыстылығы болып табылады.  Әрбір портфелге r

p

– табыстылық

 

кездейсоқ шамасы сәйкес келеді.  

                                                                                 (16) 

  - потфель тәуекелі . 

Кез келген инвестор үшін бұл модельдегі ең тиімді стратегиясы  болып қаржының бір бөлігін қатысты  портфельге, ал бөлікті — тәуекелсіз облигацияларға   ивестициялау табылады. Немесе керісінше: қатысты портфельді қосымша инвестициялау үшін несиелер алу. Тәуекелсіз активтерге қатынасы бойынша  тәуекелді активтерге салынған қаржылардың  үлесі неғұрлым төмен болса, соғұрлым тәуекел шамасы төмен болады.

Нарық айналысындағы  бағалы қағаздардың пайдалылығын уақытқа  байланысты қарастыруға болады. Сонымен  қатар кездейсоқ шамалардың сандық сипаттамалары r

p 

уақытқа тәуелді  болады. Жалпы айтқанда, және параметрлерінің шамасы мен уақытқа тәуелді болады.

Егер қаржылық нарық моделіне кіретін сандық сипаттардың  кездейсоқ шамалары әр уақытта тұрақты  болатын болса, онда ол модель тұрақты  деп аталады. Мұндай ұйғарымдардың  экономикалық мағынасы айқын — нарық  тұрақталған болып саналады. Бұл  кезде жағдайды жеңілдететін кейбір нақты нәтижелерді алуға болады.

Бағалы қағаздар пайдалылығының қатысты портфель пайдалылығынан тәуелділік моделін қарастырамыз (нарық  қатысушыларының барлығына несиелерді беру және алудың тәуекелсіздік қойылымы бірдей болады r

f

). Егер модель  тұрақты болса, онда қатысты  портфель келесі қасиетті қанағаттандырады: ондағы әрбір бағалы қағаздың  үлесі оның қатысты нарықтық  құнына сәйкес келеді. Мұндай  портфель нарықтық деп аталады  және біртекті анықталады. Сонымен  тұрақты модельдерді қарастыра  отырып, біз қатысты және нарықтық  портфель түсініктерін қорытындылаймыз,  ал оның пайдалылығын r

M

 деп белгілейміз.

Сонымен, і-ші бағалы қағаздың регрессионды моделі келесідей  болады:  

 

Айта кететін  жай, тұрақтылық жағдайда келесі теорема  орын алады: «нарық айналысындағы барлық қағаздар үшін коэффиценті бірдей болады және тәуекелсіздік қойылымына тең. 

Одан,      

Бағалы қағазды  сипаттайтын жалғыз параметр болып  нарықтық портфелге оның «бета» сезімділігі  табылады. 

Келесі әдіс қаржылық активтерді бағалау моделі болып табылады (CAPM). теңдеуі бағалы қағаздың нарықтық сызығы деп аталады. теңдеуі қаржылық активтерді бағалау моделінің теңдеуі деп аталады. Оны пайдлану үшін қатысты портфель параметрлерінің бағалауын — күтілетін пайдалылықты пен тәуекелді және де р-ға кіретін бағалы қағаздар пайдалылығының коварияциясын алу қажет. 

Қаржылық активтерді бағалау моделінің тәжірибелік  мағынасы тұрақсыз жағдайда дұрыс бағаланбаған қағаздарды анықтау. Егер қағаздардың  пайдалылығы теңдеумен берілген пайдалылықтан жоғары болса, онда қағаздар қайта бағаланған болып табылады.

Бір факторлы модельдер  көп жағдайда дұрыс болады, бірақ  көбінесе олар жеңіл болып шығады және бұл кезде бағалы қағаздар пайдалылығын бірнеше фактордан (т) қарастырамыз, яғни сызықтық регрессионды модель түрінде: 

                                                                (17)  

Мұнда,   және

к – 

параметрлер, — нарық жағдайын анықтайтын факторлар (і- бақылау нөмірі).

Мұндай факторлар  болып, мысалы, инфляция деңгейі, жалпы  ішкі өнім өсімінің қарқыны және т.б. болуы мүмкін. Егер берілген бағалы қағаз экономиканың бір секторына  қатысты болса, онда берілген сектордың  өзіндік факторларын қарастыру  керек.

Анықтаушы ауыспалылардың (факторлардың) мүмкін аз санына ұмтылған жөн. Себебі «артық» факторлар модельді қиындатумен бірге бағалау қателелерінің  өсуіне алып келеді.

Берілген жұмысты  жеңілдету үшін және тұрып қалған стереотиптермен байланысты нарықтық тәуекел анықтамасын тек оның қаржылық құралдар немесе субъект активтеріне  әсер ететін нарықтық факторлардың анықталмаған (кездейсоқ) өзгеруі жағдайында оның жоғалтулар тәуекелін анықтап алып жеңілдетеміз. Онда нарықтық тәуекелді  есептеу — берілген уақыт мерзімінде жалпы мүмкін жоғалтулардың шамасы мен мүмкіндігін анықтау.

Қазіргі уақытта  дүние жүзінде және Қазақстанда  нарықтық тәуекелді бағалау кең  мағынаға ие. Ары қарай біз бұл  проблеманы шешудің қазіргі заманғы  әдістерін қарастырамыз.

Нарықтық тәуекелді  қалай бағалау керек деген  сұраққа қазіргі заманғы қаржылар теориясы жауап бере алады. Осы теорияға сәйкес тәуекел шамасы мұнда» нәтижені күту және жүзеге асыру мүмкіндігінінің нақты ауытқу шамасын ескеру қажет. Гарри Марковицтің инвестициялық портфель құрылымын таңдау проблемаларын шешудің классикалық әдісінде кез келген тәуекелді қаржылық құрал немесе портфельдің пайдалылығы жалпы алғанда кездейсоқ  ауыспалы болып табылады, пайдалылықтың өзгеру мүмкіндіктерін бөлу — жақсы, ал портфельдің анықталмағандық деңгейін — күтілетін (орташа) шамадан стандарттық ауытқу деп қарастырылады. Инвестор портфельді таңдауда өз шешімін тек күтілетін пайдалылық және стандарттық ауытқу бойынша негіздейді. Яғни әрбір портфель үшін инветор иелік ету мерзімінде күтілетін пайдалылықты және стандарттық ауытқуды бағалау қажет, содан кейін осы екі параметрлерге негізделе отырып қолайлы жолды таңдауы керек.

Бірақ тәуекел-менеджмент тәжірибесінде стандарттық ауытқуды тәуекелді бағалау ретінде пайдаланудың кемшіліктері бар. Соның ішінде ең негізгі  екеуін көрсетейік:

– біріншіден, стандарттық ауытқу тәуекелді нақты бағалауды бермейді, егер инвестициялық портфельдің нарықтық құнының өзгеруінің бөлінуі ортша немесе симметриялық болмаса;

– екіншіден, портфельді басқару бойынша шешім қабылдайтын адамдар әдетте тәуекел туралы ақпаратты стандарттық ауытқу нысаны ретінде емес нақты ақшалай жоғалтулар шамасы түрінде берілгенді қалайды.

Стандарттық ауытқулар  портфель құнының жағымды және жағымсыз өзгеруін ескереді. Егер портфель құнының  өзгеруінің бөлінуі симметриялық түрде  болса, онда стандарттық ауытқу тәуекелдің нақты шамасын анықтайды. Қазіргі  заманғы инвесторлардың көптеген қаржылық портфельдер өзгеруінің бөлінуінің асимметриялылығы олардың құрамына опциондардың және опциондық құралдардың  қосылуымен түсіндіріледі.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 
 

Қорыта келгенде, халықты тұрғын үймен қамтамасыз ететін және осының негізінде әлеуметтік мәселелерді шешетін экономикалық қызмет түрі ипотекалық несие болып  табылады.  2002 жылғы 1 қыркүйектегі «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» Қазақстан  Республикасының Заңына сәйкес ипотекалық несие дегеніміз – кепілге  берілген жылжымайтын мүлік немесе ондағы үлесі кепіл берушінің  немесе үшінші тұлғаның иелігі мен  пайдалануында қалатын кепіл  түрі.

Бірақ та кез  келген тұлға қазіргі таңда ипотекалық несие алудың ауыртпалықтарын да басатн кешіріп жатыр. Мысалға, ұзақ мерзімге ипотекалық несие алушы  азаматтар  несиенің біраз бөлігін  төлегн кезінде көптеген қайырымсыз оқиғаларға ұшырауы мүмкін. 20 жыл  деген адам өмірінің 1/3 бөлігі болғандықтан, осынша ұзақ уақыт кезеңінде адамдар  түрлінауқасқа ұшырырап, тіпті қайтыс болып кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайда мемлекетіміздің несиелендіру «заңнамасында  көрсетілгендей» несие алушының кепілдк мүлкі толығымен несие  беруші органдардың қарамағына өтеді. Азаматтардың несие алған кезінде  осындай тәуекелдірді бастан өткізеді.

Мен өзімнің  дипломдық жұмысымды талдап өткенімдей кез келген тұлға табысын барынша  молайтқысы келсе, барынша жоғарғы  деңгейлі тәуекелдерге ұшырайды. Тәуекелді  математикалық моделдеу арқылы тек  қана нұсқаулардың ішінен біреусін таңдауға болады. Егер де нұсқаулар біреу  ғана болса, тіпті тәуекелі жоғары болса, несие беруші, несие алушы тұлғалар не істейді.

Қазақстан Республикасында  ипотекалық несие жүйесі екі деңгейлі болып келеді. Бірінші деңгейінде ипотекалық несие беретін банктер  мен банктік емес ұйымдар түріндегі  бастапқы кредиторлар, екінші осы кредиторлар  берген ипотекалық кредиттер бойынша  талап құқықтары мен кепілдік құқықтарын сатып алуды жүзеге асыратын қайта қаржыландырушы ұйым. Қазақстанда  алдағы жылдарға арналған, яғни 2005-2007 жылдарға «Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы»  қолға алынды және осы бағдарламаны жүзеге асыруда ипотекалық несиелеудің  маңызы, сонымен қатар Қазақстан  Ипотекалық Компаниясының орны ерекше болып табылмақ. 
 
 
 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 

1. В.А. Кудряцев., Е.В. кудряцева «Основы организации  ипотечного кредитования»  Москва, 1998г. 8-12 стр 
2. Тұрлыбекова А.Ж.  «Ипотекалық несиелеу жүйесінің институционалды негіздерінің қалыптасуы»  // ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы, №2, 2005ж.
3. А. Джалилов «Ипотечные кредиты станут доступнее»  // Панорама №9, 05,03,2004г.
4. Е.Ертай  «Ипотека: бір өкініш, бір үміт …  // Дала мен қала, 05,03,2005ж.
5. Ипотечные облигации как катализатор системы ипотечного кредитования  // Деловая неделя №50, 26,12,2003.
6. Сагиндыкова М.О.  «Повышение доступности жилья, реализуемого по государственной программе»  // Банки Казахстан, №10. 2005г.
7. “Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы” ҚР-сы Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығы, 1995 ж. 31 тамыздағы №2444;
8. 1995 жылғы 23 желтоқсанда шыққан «Қозғалмайтын мүлік ипотекасы туралы» ҚР-сы Президентінің Заң күші бар Жарлығы.
9. Банки Казахстана, №8, 2004г. 25-27стр.
10. Берзон Н.И. Фондовый рынок. – Вита Пресс. -1999. –С.125-131.
11. Буренин А. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов М.: 1 Федеративная Книготорговая компания. -1998. - С.352.
12. Гитман Л.Дж., Джонк М.Д. Основы инвестирования. - М.: Дело, 1997.-1008с.
13. Кох И.А. Аналитические модели рынка ценных бумаг. –Казань: КФЭИ. -2001. –С.48-68.
14. Капитаненко В.В. Инвестиции и хеджирование. –Москва.: -2001. –С.157-168.
15. Кремер Т.В. Теория вероятности. Инфра-М. -1999. –С. 201-214.
16. Кристина И. Рэй. Рынок облигаций: торговля и управление рисками. –М.: Дело. –1999. –С. 314-320.
17. Меньшиков И.С. Финансовый анализ ценных бумаг.-М.: Финансы и статистика. –1998. –С. 101-107.
18. Рэдхед К., Хьюс С. Управление финансовыми рисками. –М.: ИНФРА-М. –2000. –С. 162-169.