Халықаралық есеп айырысу формалары

Чек ұстаушы  банкте:

Дт 2551 «Басқа банктермен есеп айырысу»

Кт 2203 «Клиенттердің  ағымдағы есепшоттары» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.4.Аккредитивтік есеп айырысу есебі 

    Аккредитивпен есеп айырысу жиі қолданылмайды, бірақ та ол нарық жағдайында  біршама тұрақты есеп айырысу  формасы.

    Аккредитив  – бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып алушының (аккредитив алушының) банкісінің жабдықтаушының аккредитивте көрсетілген құжаттарды жабдықтаушы бергеннен соң және аккредитивтің басқа да шарттарын орындаған жағдайда халықаралық төлемді төлеуге берген шартты ақшалай міндеттемесі.

    Егер  де аккредитивті ашатын банк, клиенттің  тапсырмасы бойынша қаражатты жабдықтаушының банкіне аударып қойса, онда аккредитивте көрсетілген барлық шарттардың орындалуы  барысында халықаралық төлемді жүзеге асыру үшін жабдықтаушының банкінде «Аккредитив» жеке баланстық шот ашылады.

    Аккредитивтің мынадай түрлері болады:

    -өтелген  және өтелмеген;

    -қайтарылатын  және қайтырлмайтын.

    Өтелген (қаражат аударылған) – бұл эмитент-банктің  міндеттемесінің іс-әркектінің барлық мерзімі ішінде төлеушінің меншікті қаражаты немесе несиеге клиентіне берген қаражаты есебінен аударылған жабдықтаушының банкісінде ашқан аккредитиві.

    Өтелмген (кепілденген) – бұл банктердің өзара  корреспонденттік қатынастар орнатуы  негізінде жабдықтаушының банкіне сатып алушының банкісінің шотынан қаражатты шегеруге құқық беру арқылы ашқан аккредитивін сипаттайды.

    Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісімшарт негізінде, сондай-ақ басқа  банкпен арадағы корреспонленттік қарым-қатынас жағдайына байланысты ашады.

    Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай анықтауыш белгі  болмаған жағдайда, ол аккредитив қайтарылатын болып табылады.

    Қайтарылатын  аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің әмірімен өзгертілуі немесе күшін жоюы мүмкін. Бұл аккредитив сатып алушының мүддесін көздейді.Аккредитив формасын пайдалану арқылы есеп айырысуда қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың барлық негізгі ережелері сақталады.

    Аккредитивтің басты артықшылығы, оныңтөлеуге  кепіл болуымен сипатталады. Сонымен қатар, бұл есеп айырысу формасында бірқатар кемшіліктер де бар: сатып алушының қаражаты аккредитивтің қызмет ету мерзімінің ішінде оның шаруашылық айналымынан шығарылып қалады; тауар айналымы бәсеңдейді, яғни жабдықтаушы аккредитивтің ашылғаны туралы хабар алғанша, өзінің дайын өнімінжөнелте алмайды және оның сақталуы да қосыымша шығындарды қажет етеді.

    Аккредитивмен еспе айырысуды жүзеге асыру кезінде  келесі шоттар корреспонденциясы құрылады.

     -Банкте  жабылмаған аккредитивті ашу:

     Дт 6005 «шығарылған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін талаптар»

     Кт 6505 «Шығарылған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін міндеттемелер»

     -Басқа  банк ашатын аккредитивті банктің  бекітуі:

     Дт 6010 «Расталған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін талаптар»

     Кт 6510 «расталған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін міндеттемелер»

     -Клиент  есебінен ашылатын жабылған аккредитивті  банктің ашуы:

     Дт 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»

     Кт 2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша  кредиторлар»

     Жабылған  аккредитив банктің басқа банктегі қаржысы есебінен ашылғанда:

     Дт 1855 «Құжаттандырылған есеп айырысу  бойынша дебиторлар»

     Кт 1052 «Банктің басқа банктердегі корреспонденттік шоттары»

     Банк  басқа банкте жабуды жүргізбесе.

     Дт 6020 «шығарылған өтелген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін талаптар»

     Кт 6520 «шығарылған өтелген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін міндеттемелер»

     -Аккредитив  орындалса немесе жойылса, келесі  шоттар корреспонденциясы құрылады. Жабылмаған аккредитивті дайындау  немесе жою кезінде:

     Дт 6505 «Шығарылған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін міндеттемелер»

     Кт 6005 «шығарылған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін талаптар» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды 

    Сонымен, есеп айырысу операциялары - екі  формада жүзеге асады: қолма-қол ақшалар мен қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу.

    Есеп  айырсу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде жүреді.

    «Қазақстан  Республикасы аумағында халықаралық төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз халықаралық төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі» туралы ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 2 сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын халықаралық төлем құжаттарының түрлеріне мыналар жатады:

• халықаралық төлем тапсырмасы;
• халықаралық төлем-талап тапсырмасы;
• инкассалық жарлық;
• чекпен есеп айырысу.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қоданылған  әдебиерттер тізімі 

1. ҚР-ның 28 шілде 19968 жылғы «Ақшаларды аудару мен  төлеу жөніндегі» Заңы, өзгертулері  және толықтыруларымен бірге.
2. 15 қыркүйек 1999 жылғы «Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банкті шоттарын ашу, жүргізу жәнежабу тәртібі жөніндегі» нұсқау.
3. Ақша, несие, банктер: Оқулық /жалпы редакциясын басқарған Ғ.С. Сейітқасымов/ - Алматы: Экономика, 2001
4. Мақыш С.Б., Іляс А.Ә. Банк ісі: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ Университеті, 2004
5. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы : Экономика, 2004.
6. Сейткасимов Г.С. Банковское дело. – Алматы : Қаржы-қаражат, 1998.