Халықаралық есеп айырысу формалары

 
 

                                           ЖОСПАР 

Кіріспе........................................................................................................3 

І-БӨЛІМ. Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі

1.1.Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі.....................................7

1.2.Есеп айырысу операцияларының формалары мен құралдары...................................................................................................10 

ІІ-БӨЛІМ.Халықаралық төлем тапсырмасымен есеп айырысу есебі

2.1.Халықаралық төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысу есебі............................................................................................................15

2.2.Инкассалық жарлықтармен есеп айырысу есебі............................................................................................................17

2.3.Чекпен есеп айырысу есебі................................................................18

2.4Аккредитивтік есеп айырысу есебі....................................................20 

Қорытынды.............................................................................................22 

Қоданылған  әдебиерттер тізімі............................................................23 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                   Кіріспе 

    Кәсіпорын және ұйымдардың ақшалай қаражатары банктерде олардың қызмет сипатына сәйкес ағымдағы және есеп айырысу шоттарында сақталады. Шаруашылық қызмет үрдісінде субъектілер арасында анықталған талаптар мен міндеттемелер пайда болады, оларды реттеу үшін халықаралық төлем жүйесін ұйымдастыру қажет. Бұл кезде халықаралық төлем борышқордың өз міндеттемелерін орындау үрдісі болып табылады, ал оның соңғы кезеңі – есеп айырысу.

    Отандық банктер есеп айырысу операцияларын ұйымдастырушылар болып табылады.

    Есеп  айырысу міндеті болып қолма-қол  ақшалай және қолма-қол ақшасыз  нысанда халықаралық төлем айналысына қызмет ету табылады.

    Кәсіпорындар  және ұйымдар арасындағы халықаралық төлем айналысы негізінен екінші деңгейлі банктерде ашылған бнктік шоттар жүйесі арқылы қолма-қолсыз ақша түрінде жүзеге асырылады.

    Курстық жұмыстың мақсаты болып банктерде  болатын негізгі есеп айырысу операцияларын қарастырып және олардың есебі туралы жалпы түсініктеме беру, сонымен қатар тақырыптың мазмұнын ашуға тырысу табылады.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

І-БӨЛІМ. Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі 
 

    Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу операциялары мынандай түрлерге бөлінеді:

• банктік шоттар ашу;
• ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы аударым операциялары;
• халықаралық төлемнің шартын өзгерту немесе қайтару;
• валюталық операцияларға бақылау жасау;
• шоттың архивін беру;
• шоттан қолма-қол ақша беру;
• ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол ақшаларды инкассалау;
• құндылықтарды жеткізіп беру.

    Есеп  айырысу операциялары мынандай белгілеріне  байланысты жіктеледі:

    Есеп  айырысу субъектілеріне қарай:

    -банктік  емес сектор;

    -жеке сектор;

    -бантік  сектор – банкаралық есеп айырысулар.

    Есеп  айырысу жүйелеріне қарай:

    -пошта  байланысы арқылы;

    -телеграф-телетайп  байланысы арқылы;

    -телефон  байланысы арқылы;

    -электрондық  байланыстар арқылы;

    -СВИФТ  (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация қоғамы) жүйесі арқылы.

    Есеп  айырысу формаларына  қарай:

    І. Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:

    -кредиттік;

    -дебеттік;

    -ашық  шот арқылы;

    -аккредитив;

    -инкассо.

    ІІ. Қолма-қол ақшалар (банкнота және монеталар) арқылы.

    Есеп  айырысу тәсіліне қарай:

    -толық  есеп айырысулар;

    -жартылай  есеп айырысулар;

    -өзара  талаптар мен міндеттемелерді  есепке алу (клиринг) арқылы  есеп айырысулар.

    Қатысушыларға байланысты банктің есеп айырысу операциялары негізгі екі топқа бөлінеді:

    -клиенттік  есеп айырысу операциялары, мұнда негізгі субъект ретінде банк және оның клиенттері қатысады;

    -негізгі  субъект банк болып табылатын,  таза банктік есеп айырысу  операциялары және банкаралық  есеп айырысулар (1-кесте). 

    Жіктелу критерийлері

                                                                             1-кесте

 

    Есеп  айырысу нысандарындағы ерекшеліктерге байланысты банктің келесі есеп айырысу  операцияларын бөліп көрсетуге  болады:

    -аккредитивтік  операциялар;

    -инкассолық  операциялар;

    -аударым операциялары;

    -клирингтік  операциялар.

    Есеп  айырысу операцияларында қолданылған  халықаралық төлем құралдарына байланысты есеп айырысу операциялары былайша жіктеледі:

    -халықаралық төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;

    -чектермен  есеп айырысу;

    -вексельдермен есеп айырысу;

    -халықаралық төлем карточкаларымен есеп айырысу;

    -қолма-қол  есеп айырысу.

    Есеп  айырысу операциялары Қазақстан  Республикасының 28.07.1998 жылғы «Ақша  халықаралық төлемі және аударымы туралы» Заңға, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бекіткен екінші деңгейлі банктерде халықаралық төлемдерді жүзеге асыру және халықаралық төлем құжаттарын пайдалану туралы ережеге сәйкес жүзеге асырылады.

    Банк  аударым операцияларының үлкен  көлемін жүзеге асырады, яғни заңды  және жеке тұлғалардың қаржы аударымдарын жүзеге асыру тапсырыстарын орындау бойынша операциялар.

    Аударым операцияларын жүзеге асыру үшін үшін банкте төлеуші мен алушы  арасындағы есеп айырысудың келесі нысандары  қолданылады:

• халықаралық төлем тапсырмаларымен;
• халықаралық төлем-талап тапсырмаларымен;
• инкассолық жарлықтармен;
• чектермен;
• аккредитивтермен;
• вексельдермен;
• банктік карточкалармен.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                 1.1.Банктік шотты  ашуды ұйымдастыру  тәртібі 
 

    Есеп  айырысу операциялары негізінен  клиенттердің банктердегі ашқан ағымдық және басқа да шоттары арқылы жүзеге асады.

    Банктік шот – бұл банк тәжірибесінде  қалыптасқан іскерлік қатынас салтында қолданылатын заңдылықтар мен келісімшарттарда қарастырылған, клиентке банктік қызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты депозит қабылдау және банктік операцияларды жүзеге асыру бойынша банк пен клиент арасындағы келісімшарттық қатынасты бейнелеу әдісі.

    Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде  шоттар ашу тәртібі 1998 жылғы 29 маусымдағы «Ақшалай халықаралық төлемдер мен аударымдар туралы» ҚР заңына  және 2000 жылғы 2 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №266 бекітілген «Қазақстан Республикасының банктеріндегі клиенттердің банкті шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы» нұсқаулықта көзделген. Осы нұсқаулыққа сәйкес банктерде ашылатын шоттар мынандай түрлерге бөлінеді: ағымдағы, жинақ және корреспонденттік.

    Жоғарыдағы  ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерде шот ашу мынанадй құжаттарды талап етеді:

    І. Резиднет заңды тұлғалар үшін:

    -Жарғысының  көшірмесі (нотариалды куәландырылған);

    -Статистикалық  карточка;

    -Мемлекеттік  тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің  көшірмесі;

    -СТТН  көшірмесі;

    -Филиалдар  мен өкілеттік үшін, резидент  заңды тұлғаның басшыларына берілген  сенімхаттың көшірмесі;

    -Мемлекеттік  бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер үшін ҚР Қаржы Министрлігінен рұқсат қағаз;

    -Қол  қою және мөр басу үлгісі  бар карточка (нотариалды куәландырылған, 3 дана);

    -Қол  қоюшы тұлғаға арналған бұйрықтың  көшірмеі мен олардың төл құжаттары  мен СТТН;

    -Банктік  шот ашу туралы өтініш;

    -Банктік  шот туралы келісімшарт.

    ІІ. Резидент емес заңды тұлғалар үшін:

    -Мемлекеттік  немесе орыс тілінде дайындалған,  Филиал немесе өкілеттік туралы  ереженің көшірмесі (нотариалды  куәландырылған);

    -Статистикалық  карточка;

    -Мемлекеттік  тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;

    -СТТН  көшірмесі;

    -Филиалдар  мен өкілеттік үшін, резидент  емес заңды тұлғаның олардың басшыларына берілген сенімхаттың көшірмесі;

    -Қол  қою және мөр басу үлгісі  бар карточка (нотариалды куәландырылған, 3 дана);

    -Жеке куәлігі (көшірмесі);

    -Банктік  шот ашу туралы өтініш;