Банктік шот ашу

7) корреспонденттік шот;

8) корреспонденттік субшот;

9) филиаларалық есеп айырысу  шоты;

10) “ЛОРО” корреспонденттік  шоты;

11) “НОСТРО” корреспонденттік  шот;

12) нөмірлі банктік шот;

13) инвестиция және конверсиялық  шоттар;

14) мақсатты банктік шот;

15) арнаулы брокерлік банктік  шот болып бөлінеді.

Қазақстандағы банктік шот  шартының түрлері ағымдағы (банктік) шот шарты, корреспонденттік (банктік) шот шарты және карт-(банктік) шот  шарты жазбаша нысанда көрініс  табады.

Банктердің болшақ клиенттері заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар өздеріне банктік қызметтер көрсететін банктерді өз бетінше таңдайды және олар түрлі банктік шот шартын өзі таңдаған банкпен де, сондай-ақ басқа да банктермен де жасаса алады.

Банктік шоттар, әдетте, шектеусіз (егер банктік заңнамада немесе банктік  шот шартында нақтылы мән-жайлар көзделмесе) әрі мерзімсіз ашылады.

Банктік шот - бұл банк тәжірибесінде  қалыптасқан іскерлік қатынас салтында қолданылатын заңдылықтар мен келісімшарттарда қарастырылған, клиентке банктік кызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты депозитті кабылдау және банктік  операцияларды жүзеге асыру бойынша  банк пен клиент арасындағы келісім-шарттық  қатынасты бейнелеу әдісі.

Банктер теңге және шетел  валютасында шот ашуға, жүргізуге  құқылы, олар: ағымды, жинақтық және байланыстырма (корреспонденттік) шоттарға бөлінеді. Ағымды және жинақтық шоттар - заңды  және жеке тұлғалардың, заңды тұлғалардың  оқшауланған бөлімшелерінің банктік  шоттары, ал байланыстырма (корреспонденттік) шоттар - банк операцияларының жекелеген  түрлерін өткізетін банктік емес мекемелермен банктердің банктік шоттары.

3 сурет – ҚР бойынша  2012жылы ашылған ағымдық шоттар.

Осы суретке жүгіне отырып қазақстан азаматтары ай сайын қаншалықты банктік ағымдық шот ашатының көруімізге болады. Әр айда екі милионға таман адам шот ашады. Соның ішінде мамыр айы ерекше көзге түседіғ  бұл айда рекордты он миллион шот  ашылған. Бұған ықпал еткен экономикалық форум болуыда мүмкін және басқада  жағдайлар болуы мүмкін. Олар жеке тұлғада заңды тұлғада бола алады. Дегенмен осы суретке қарап ҚР халқының әл-ауқаты жақсы деумізге болады. (1)

 

4 сурет- Әр жылға қатысты  банктік ағымдық шоттың ашылу  статистикасы

Көріп отырғанымыздай ҚР-да әр жыл сайын банктік шоттар көбірек  ашылуда. Оның барлығы біздің халық  жағдайы жақсы екенің, бизнеспен  көбірек шұғылдана бастағаның және ең бастысы экономикаға елеулі ықпал  ететінің көруімізге болады. Жыл сайынғы динамиканың өсіп отыруына да мемлекет өз көмегін тигізіп жатыр.Тіпті президентіміздің жолдауынада да қызметтік бағытты дамыту көп көңіл бөлінеді, ал банктік шоттардың ашылуы сөзсіз мемлекеттік ақша қаражаттар қозғалысы әсерінен, экономиканы дамытады.(1)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ БАНКТІК ШОТ АШУДАҒЫ ШЕТЕЛ ТӘЖІРИБЕСІ

3.1 АҚШ банкіндегі шот ашу ерекшеліктері

 

       Қазақстан  Республикасының екінші деңгейлі  банктеріндегі банктік шот ащу  операциялары шетел тәжірибесінен  сәл өзгеше болып келеді. Негізінен  біздің қазақстандықтардың көпшілігі  банктік шоттың не екенің онымен  қалай жұмыс істеу керек екенің, қандай шот түрлері бар екенің  білмейді. Оның барлығы әрине  ақпараттың жеткіліксіздігі. Яғни, банктердегі маркетингтік жоспардың  дұрыс орындалмау десе де болады. Сонымен қатар, қазіргі таңда  ең керекті десе де болады, кәмелет жасқа толмаған жасөспірімдерге  банктік шотты барлық банктердің  ашпайтыны. Тіпті ашқанның өзінде  тек жинақтық түрде ғана болып  табылады. Ал ағымдық ашылмайды.  Ал кейбір банктерде мүлдем  кәмелет жасына толмаған балаларға  шот ашылмайды. Тіпті жинақтық  шот ашылғанның өзінде ол шоттан  жағдайлар болып ақша алатын  болса, балаларды қорғау орталығымен  келісе отырып ақша шешіледі. Оның себебі олардың қаржылық  жағдайының сәйкес келмеуі. 

      Екінші  бір проблема болып, біздің  қазақстандықтардың өзіміздің банкімізден  көрі шетел банктерінен жоғары  суммаға шоттар ашу болып табылады. Әрине  шот ашатын банкті  таңдаған кезде алдымен оның  сенімділігіне, дәрежесіне және  операцияларының жетімділігіне  қарайсың. Мысалы, бизнес ашушылар  ең алдымен дәрежесіне қарайды.  Осыдан біздің банктердің осы  критерилерге толығымен сәйкес  келмейтіні белгілі болады.

     Сонымен қатар, әлемдік банктерде шот ашу үшін адамның өзінің жеке қатысуы қажет емес. Яғни, олар дистанционно шот ашады. Ал бізде тек жеке қатысу арқылы ғана ашылады. (6)

     Бұл проблемаларды  шешу жолдары жылда заңнамалардың  қабылдануы және ең бастысы  мемлекет басшымыздың жолдауларында  банктік жүйе кассалық операцияларын  дамыту және жетілдіруге көп  көңіл бөледі. Бұл проблемалардың  барлығының туындау себебі банктік  қызметтін дұрыс ұйымдастырылмауы  және банктердің тәуекелдікке  бел бумауында. Қазақстан екінші  ретті коммерциялық банктері  ең негізгі несиеге көп көңіл  бөледі, себебі басты қаржы көзі  және қаржы ең көп  шоғырландырылған  жер болып табылады. Сол себепті  де болар банктік шот ашу  операцияларына жеткілікті көңіл бөлінбейді.

3.2 Шетелде банктік шот  ашу

        Әлемде  көптеген адамдар өздерінің қаражаттарын шетел банктерінде ұстайды. Оның негізгі себептері ананимдік, төмен тәуекелдік, сенімділік және операциялар кеңдігі. Негізінен адамдар банктік шотты шетелден ашпастан бұрын :

• Банк орналасқан елдің саяси тұрақтылығын;
• Банктің сенімділігі мен дәрежесін, яғни рейтингін;
• Клиентің жағдайына байланысты банк көрсететің қызметтер мен операциялар тізбегін;
• Қажетті ең аз депозиттік төлем жайында ақпарат;
• Банктік қызметтің төлем көлемі;
• Несиелік карта алу мүмкіндігі;
• Депозиттік шот бойынша проценттік өсім;
• Интернет-банкинг қызметінің бар болуы;
• Банк және оның филиалдарының қол жетімділігі.

       Кейбір  банктерде шот ашар алдында  клиенттің бар болуы талап  етіледі, ал кейбіреулерінде интернет  немесе делдал арқылы да ашыла  береді. Тек белгелі бір уақыт  өткеннен кейін ғана кездесу  шарт болып табылады.

       Банктік  шот ашу уақыты клиент ұсынған  құжаттарға және банк ішкі  саясатына байланысты 3-15 күнге дейін  созылады. Ең ұзық мерзім 1 айға  созылады.

      Бизнесмендерге шетелде банктік шот болғаны өте тиімді болып келеді. Себебі, басқа мемлекетте келісімшарт жасасып ақша аудару керек болса, бизнесмен ол мемлекеттен өзінің филиалын ашпай ақ, сондағы шотынан аудара салады. бұл сонымен қатар, оны сол елдің салығынан босатады.

     Әр мемлекетте  банктік шот ашу үшін төлемдер  әр түрлі болып келеді. Бұл  да клиенттің банктік шот ашуға  ықпалын тигізеді. Төмендегі кестеден  барлық ақпарат көрсетіледі. (6)

  2-кесте  Шетелде банктік шот ашу үшін  төлемдер 

Мемлекеттегі  банктік шот	Депозит	Жеке  қатысуы қажеттілігі	Бағасы
BANK OF CYPRUS(Кипр)	0	дистанционно	$900
MARFIN LAIKI POPULAR BANK(Кипр)	0		$800
ALPHA BANK LIMITED (Кипр)	0	дистанционно	$1000
HELLENIC BANK(Кипр)	0	дистанционно	$800
FBME BANK LTD(Кипр)	0	дистанционно	$800
EUROBANK EFG(Кипр)	0	дистанционно	$800
UBS AG(Великобритания)	300000	в представительстве	$950
BANCA COMMERCIALE ITALIANA (SUISSE)(Швейцария)	50000	дистанционно	$950
JYSKE BANK(Дания)	14000	дистанционно	$950
UNIBANK A/S(Дания)	5000	дистанционно	$950
PAREX BANKAS(Литва)			$650
BANKAS SNORAS(Литва)	0	нет	$650
VILNIUS BANKAS(Литва)			$650
AIZKRAUKLES BANKA (Латвия)	0	в представительстве	$600
NORVIKBANKA(Латвия)	0	в представительстве	$600
RIETUMU BANKA(Латвия)	0	в представительстве	$600
PAREX BANKA(Латвия)	0	в представительстве	$600
VEF BANKA(Латвия)	0	в представительстве	$600
DEUTSCHE BANK AG (Австрия)	200000	в представительстве	$950
RAIFFEISEN ZENTRALBANK OSTERREICH AG(Австрия)	100000	в представительстве	$950

 Дерек көзі http://www.offshoreport.ru/services/bank-accounts

Кестеде көрсетілгендей кейбір банктер шоттарды клиентпен көзбе-көз, ал кейбіреулері дистанционно ашады. Бұл  клиентердің жағдайына бейімдеогендігін көрсетеді. Ал бағалар банктік дәрежесіне байланысты болып келеді.

ҚОРЫТЫҢДЫ

          Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде банктік есепшоттар ашу тәртібі  Қазақстан Респубикасы Ұлттық Банкінің арнайы нормативтік  құқықтық кесімдерімен белгіленеді.

         Банктік есепшот шарты бойынша ағымдағы  және карт- шот ашқан кезде  банк клиенттің пайдасына түскен ақшаны қабылдауға, клиентке немесе үшінші адамдарға тиісті  ақша сомасын аудару ( беру) туралы клиенттің нұсқауын орындауға және банктік есепшот шартында көзделген басқа да  қызмет көрсетуге міндеттенеді.Заңды тұлғаға немесе жеке кәсіпкерге, резидент еместердің жинақ шоттарын және шетелдік корреспондент банктердің корреспонденттік шоттарын қоспағанда, банктік есепшот ашылғаннан кейін үш жұмыс күні ішінде банктер бұл жайында тиісті салық қызметі органдарын хабардар етуге міндетті.

          Уәкілетті банкте ашылған резидент емес банктің коррепонденттікт есепшоты арқылы жүзеге асырылатын ақша төлемі мен аударымы тек аудару тәртібімен жаслады.

          Банктік есепшоттар бойынша  көшірмелерді банктер шартқа сәйкес береді. Банк клиентке оның есепшоттары бойынша көшірмелерді беру(жеткізіп беру) қызметін электрондық тәсілмен немесе шартта көзделген болса, арнайы адам арқылы көрсетуге.Заңды тұлғалар, олардың филиалдары немесе өкілдіктері, мөрі бар жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар және адвокаттар банкке мемлекеттік және орыс тілдерінде жасалған нысан бойынша бірінші және екінші қол қою үлгілері және мөр таңба белгісі бар құжаттарды ұсынады.Жеке тұлғалар, мөрі жоқ жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар және адвокаттар банкке мемлекеттік және орыс тілдерінде жасалған, нысан бойынша қол қою үлгісі бар құжаттарды ұсынады.Заңды тұлғалар, олардың филиалдары немесе өкілдіктері ұсынатын қол қою үлгілері және мөр таңба белгісі бар құжаттарда бірінші қол қою құқұғы басшыда және ол уәкілеттік берген басқа адамдарда болады. Екінші қол қою құқығы бас бухгалтерге және басқа уәкілетті адамдарға беріледі.Қол қою үлгілері  жәнемөр таңба белгісі бар құжаттада заңды тұлғаның, оның филиалының немесе өкілдігінің мөр таңба белгісінің үлгісі болуға тиісті.Бұл талап заңды тұлғалар шыққан ел заңнамасының ерекшеліктеріне байланысты мөрі жоқ болып отырған Қазақстан Республикасының резидент емес заңды тұлғаларына,олардың филиалдары мен өкілдіктеріне қолданылмайды.Заңды тұлғаның атауы өзгерген, мөрі жоғалған немесе тозған жағдайда клиентке жаңа мөр дайындауға қажетті  мерзім беруге құқылы. Мөр дайын болғанға дейін банк пен клиент төлем құжаттарын клиенттің мөрінсіз ресімдеу тәртібін белгілейді, бұл жайында шартта көрсетілуге тиіс.Егер заңнамада немесе шартта басқаша көзделмеген болса, банктік есепшот клиенттің өтініші бойынша кез-келген уақытта жабылады.Клиенттің ісінде есепшотты жабу негіздемесі көрсетілуі тиіс.Заңды тұлғаның-клиенттің тартылуына немесе қайта құрылуына байланысты немесе заңды тұлғаның есепшотында бір жылдан астам, ал жеке тұлғаның есепшотында үш жылдан астам уақыт бойы ақша болмауына байланысты жабылған жағдайларды қоспағанда , осы шотқа қойылған талаптардың орындалмағаны болған кезде банктік шотты жабуға, сондай-ақ заңды тұлғаның –клиенттің тартылуына немесе қайта құрылуына байланысты шотты жабу жағдайларын қоспағанда, Қазақстан Республикасының валюта заңдарына сәйкес банкке клиент ұсынатын сыртқы экономикалық экспорт-импорт келісім-шарттары бойынша клиентте орындалмаған талаптар болған болған кезде ағымдағы шотты жабуға тыйым салынады.Заңды тұлғаның немесе жеке кәсіпкердің банктік есепшоты жабылғаннан кейін банк он күндік мерзімде бұл туралы тиісті салық қызметі органдарына жазбаша хабарлауға міндетті.

       Қорытындылай  келе банктік шот ашу банктік  кассалық операцияларының ішіндегі  басты операцияларының бірі десек  болады. Банктік шот өзінің тиімділігімен  клиенттерді көп тартады. Негізінен  бизнес жүргізушілерге және болашаққа  жинақтық шоттарды ашу ерекше  сұранысқа ие. Банктік шоттардың  ашылу деңгейі бойынша банктік  ақша қаражаттар операцияларынын  дәрежесін анықтауға болады. Қазақстан  екінші реттік банктері банктік  шот ашудан шетелдік әріптестерінен  кем емес, бұнын барлығы мемлекет  ұстанған саясат және көмек  болып табылады. Жеке банктердің  де қабылдаған саясаттары да  әсер етеді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. www.nationalbank.kz
2. Қазақстан Республикасы Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз, 1998 жылы 7 қазандағы № 284 І заңымен енгізілген өзгертулер мен тылықтырулар./ Алматы: «ЮРИСТ» Баспасы. – 2004, 31 бет.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) – Алматы: ЮРИСТ, 2006.- 309 б.
4. Ұлттық Банктің «Екінші деңгейлі банктерде және банк операциясының жекеленген түрін жүзеге асыратын мекемелерде кассалық операцияны жүргізу» ережесі 03. 03. 2001. №58.
5. http://www.trk.kz
6. www.halykbank.kz
7. http://www.dkb2020.kz/kz/startup/potential_businessman/registration/element.php?ELEMENT_ID=774
8. http://adilet.minjust.kz/kaz/docs/V980000659_
9. http://www.pnbkaz.kz/page.php?page_id=139&lang=3
10. adamzat.kz
11. Найманбаев С.М. Алматы, Жеті жарғы. 2005ж. 151б
12. http://www.kar-femida.kz
13. Банковское право Республики Казахстан. / Под ред. Л. Давыдова, Д. Раймонова. Алматы 2000г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМШАЛАР

1-косымша

 

БАНКТІК ШОТТЫҢ КЕЛІСІМШАРТЫ №_

 

«__»_________200 жыл.      Алматы қ.

 

Ашық Акционерлік Қоғам  «________________________________________»,

 

бұдан әрі «Банк», оның атынан ережеге сай әрекет етуші _______________

 

_______________________________, бір жағынан  және бұдан әрі «Клиент»,

 

аталатын __________________________________________________ екінші

 

жағынан _____________________________________ негізінде әрекет етуші