Банктік шот ашу

5)    клиенттің сақтандыру  жарналарын төлеуші ретінде тіркелгенін  растайтын құжат сияқты және  т.б. қажетті деп табылатын  құжаттарды табыс етуге тиіс.

Қандай болмасын банк банктік  шот шарты бойынша ағымдағы және корреспонденттік шот ашқан кезде  клиенттің пайдасына түскен ақшаны қабылдауға, клиентке немесе үшінші адамдарға  тиісті ақша сомасын аудару (беру) туралы клиенттің нұсқауын орындауға және банктік шот шартында көзделген  басқа да қызмет көрсетуге міндеттенеді.

Банктік шот шартында:

1)    шартың мән-жайы;

2)    салық қызметі  органы берген құжатта көрсетілген  салық төлеуші – клиенттің  тіркеу номері;

3)    банктік шотта  жатқан ақшаны жұмсау тәртібі;

4)    банктің қызметтер  көрсету шарттылығы және оларға  ақы төлеу тәртібі көрініс  табуға тиіс.(11)

Банктік шот ашу барысында  клиенттер:

1) Қазақстан Республикасының  заңды тұлғалары – резиденттері  және олардың оқшауланған бөлімшелері  (филиалдары мен өкілдіктері):

қол қою үлгілері және мөр  таңбасы құжат;

клиенттің салық есебіне  қойылу фактісін растайтын, салық қызметі  органы берген құжаттың көшірмесі;

статистикалық карточкасының  көшірмесі;

уәкілетті мемлекеттік орган  берген, клиенттің мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткендігін растайтын, белгілеген нысанындағы құжаттың көшірмесі;

филиалдар мен өкілдіктер – филиалдың және өкілдіктің басшысына  Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғасы берген сенім хаттың көшірмесі;

жарғының (ереженің) немесе үлгі жарғысының негізінде клиенттің  қызметін растайтын құжаттың нотариалды куәландырылған көшірмесі;

мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылған мемлекеттік мекемелер үшін Қазақстан  Республикасы Қаржы министрлігінің рұқсаты.

Кәсіпорын және ұйымдардың ақшалай қаражаты банкте олардың  қызмет сипатына сәйкес ағымды және есеп айырысу шоттарында сақталады. Шаруашылық қызмет үрдісінде субъектілер арасында анықталған талаптар мен міндеттемелер  пайда болады, оларды реттеу үшін төлем  жүйесін ұйымдастыру қажет. Бұл  кезде төлем борышқордың өз міндеттемелерін  орындау үрдісі болып табылады, ал оның соңғы кезеңі - есеп айырысу.

Клиенттің есеп айырысу шоты банктік шот келісіміне немесе есеп айырысу-кассалық кызмет келісімшартына сәйкес жүргізіледі (1-қосымша). Келісім  клиенттің шот ашуға жазған өтініш негізінде жасалады (2-қосымша). Осы  келісімшартқа сәйкес банк клиентке есеп айырысу және басқа да шоттарды ашады, оған түскен қаржыны есепке алады, клиент тапсырмасы бойынша шоттан қаржы  алады, клиенттен қолма-қол ақша қабылдайды, босатады, қалдықты сақтағаны  үшін пайыз төлейді және шот бойынша  басқа да операцияларды жүргізеді.

Банктік келісімшарттың негізгі  деректемелері келесілер: келісім  мәні; салық төлеушінің тіркеу нөмірі көрсетілген салық қызметі органдарында есепке тұрғандығын куәландыратын  құжат; банктегі ақшалай қаражатты  қолдану тәртібі, сондай-ақ банк көрсететін қызмет пен оны төлеу тәртібі. Банктік келісімшарт екі тарап  келісетін басқа да шарттарды  қарастыруы мүмкін.

Банктік шот ашу үшін Қазақстан  Республикасының резидент заңды  тұлғалары келесі құжаттарды ұсынуы тиіс:

- клиенттің салық есебіне  тұрғандығын растайтын салық  қызметі берген құжаттың түпнұсқасы;

- мемлекеттік тіркеуден  өткендігін растайтын құжат көшірмесі;

- жарғының нотариалдық бекітілген көшірмесі, ал оқшауланған бөлімшелер үшін - бекітілген ереженің көшірмесі;

- қол қойылып, мор басылған карточка үлгісі. Бұл кезде бір данасы банктің операциялық қызметтерінде, ал екінші данасы банк клиентінің іс құжатында сақталуы тиіс.

Банк шот шарты бойынша  банктер орындайтын міндеттіліктер (операциялар) ағымдағы банктік шот  шартының, жинақ шоты – банктік  депозит шартының, карт-шот шартының және корреспонденттік шот шартының негізінде жүзеге асырылады.

Ағымдағы банктік шот  шартының негізінде банк:

1)    банктегі клиенттің  ақшасының ол талап еткенде  немесе ол тапсырма бергенде  қажетті мөлшерде болуын (сақталуын)  қамтамасыз етеді;

2)    клиенттің банктік  шотындағы ақша қаражатының белгілі  көлемін банктік кредиттеу процесінде  пайдаланады;

3)    клиенттің атына  (пайдасына) түскен ақшаны оның  банктік шотына есептейді (қабылдайды);

4)    аталған шартта  белгілеген тәртіппен клиенттің  қолма-қол ақшасын қабылдайды;

5)    клиентіне аталған  шартта көзделген тәртіппен қажетті  мөлшерде қолма-қол ақша сомасын  береді;

6)    клиенттің банктік  шотындағы ақшасын пайдаланғаны  үшін банктік шот шартында  айқындалған мөлшерде және көзделген  тәртіппен клиентке сыйақы төлейді;

7)    клиенттің талап  етуіне орай шартта кһзделген  тәртіппен оның банктегі (банктік  шоттағы) ақшасының сомасы және  банктік шоты бойынша жасалған  операциялар туралы клиентке  ақпарат береді;

8)    шартты көзделген  тәртіппен клиенттің өз банктік  шотынан үшінші тұлғалардың пайдасына  ақша аудару жөніндегі өкімін  орындайды;

9)    тиісті заңнамалық  актілерде немесе шартта көзделген  негіздер бойынша клиенттің банктік  шотынан өздеріне тиесілі ақша  сомасын алып қою туралы үшінше  тұлғалардың өкімін орындайды;

10)                      клиентке шартта, тиісті заңнамалық  актілерде көзделген және банктік  тәжірибеде қолданылатын іскерлік  айналымы дағдыларынаорай өзге  де банктік қызметтер көрсетеді.(13)

Банктік депозит (салым) шартының негізінде банк:

1)    клиенттің жинақ  шотындағы оған тиесілі ақшаның  (депозиттің/ салымның) болуын қамтамасыз  етеді;

2)    клиенттің аталған  банктік шотындағы ақша қаражатын  пайдаланады;

3)    клиенттен немесе  үшінші тұлғадан клиенттің жинақ  шотына қолма-қол және қолма-қол  емес тәсілмен ақша қабылдайды;

4)    клиенттің ақша  қаражатын өз мүддесіне орай  пайдаоанғаны үшін оған осы  шартта көзделге тәртіппен және  айқындалған мөлшерде сыйақы  төлейді;

5)    клиенттің үшінші  тұлғаның пайдасына депозит енгізу  жөніндегі өкімін орындайды.

Банктік карт-шот шарты  негізінде банк:

1)    клиенттің шоттағы  ақшасының ұдайы болуын қамтамасыз  етеді;

2)    клиенттің атына  (пайдасына) түсетін ақшаны осы  шотқа есептейді;

3)    шартта көзделген  тәртіппен клиенттің төлемдік  карточкасын пайдалана отырып  үшінші тұлғалардың пайдасына  төлемдер жүргізеді;

4)    заңнамалық актілерде  немесе аталған шартта көзделген  негіздерге орай шоттағы клиент  ақшасының өздеріне тиесілі сомасын  алып қою жөніндегі үшінші  тұлғалардың өкімін орындайды;

5)    заңнамалық актілерде  немесе шартта айқындалған тәртіппен  клиенттің қолма-қол ақшасын қабылдайды;

6)    клиенттің төлемдік  карточкасын пайдалана отырып  оған қолма-қол ақша береді.(12)

Коммерциялық банкті алғашқы  рет құру және оның жарғылық қорын  қалыптастыру барысында Қазақстан  Ұлттық Банкінде ашылған корреспонденттік шот, сондай-ақ басқа коммерциялық банкпен (банктермен) өзара жасалған корреспонденттік шот шарты негізінде көбінесе есеп айырысу, банк жүйесінің резервтік  қорын қалыптастыруға қатысу, ақша аудару, ақша қаражатын корреспонденттік шотқа есептеу, корреспонденттік шотты  кредиттеу сияқты және т.б. осы корреспонденттік шот арқылы жүргізілуге тиіс банктік  операцияларды жүзеге асыру жөніндегі  корреспонденттік банк пен респондет  банктің (керісінше респондент банк пен корреспондент банктің) банктік  операциялық қызметі болып табылады.

Корреспондент банктің респондет  банкке ашатын корреспонденттік шоты “ЛОРО”, ал респондент банкте “НОСТРО” деп аталады.(8)

Банк клиенттері заңды  тұлғаның және жеке кәсіпкердің корреспонденттік шоттарын есепке алмағанда басқа  банктік шоттары бойынша тиісті операцияларды тоқтата тұру:

1)    салық есептілігін  табыс ету мерзімі аяқталғаннан  кейінгі он жұмыс күні ішінде  салық төлеуші өзіне қатысты  салық есептілігін табыс етпеген  болса;

2)    салық төлеуші  өзіне тиесілі салық берешегін  өтемеген жағдайда;

3)    салық салу  объектілері мен салық салуға  байланысты объектілерді салықтық  тексеруге, қарауға жол бермеген  жағдайда заңнамалық актілерде  белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Банк клиенті салық  төлеушінің (заңды тұлғаның немесе жеке кәсіпкердің) банктік шоттары  бойынша шығыс операцияларын  тоқтата тұру туралы салық органының  өкімі уәкілетті мемлекеттік  орган мен Қазақстан Ұлттық Банкі  белгілеген нысан бойынша шығарылады және ол (өкім) банкке табыс етілген  күннен бастап күшіне енеді.

Осы өкім банктер тұрғысынан сөзсіз орындауға тиіс.

Осындай өкімді шығарған салық  органы банктік шоттар бойынша шығыс  операцияларын тоқтата тұру себебі жойылған күннен бастап бір жұмыс  күні ішінде оның (өкімнің) күшін жояды.

Клиенттің банктік шоттары  бойынша шығыс операцияларын  тоқтата тұру тек салық берешегін  өтеу жөніндегі операцияларға ғана емес сонымен бірге оның барлық шығыс  операцияларына да қолданылады.

Тиісті заңнамаларда немесе банктік шартта нақтылы мән-жайлар көзделмеген болса, клиенттің өтініші  бойынша банктік шот шарты  кез келген уақытта бұзылады.

Банктік шот шартын тоқтату  негіздері ретінде:

1)    банктік шот  шартын бұзу және шотты жабу  туралы клиенттің жазбаша өтініші;

2)    банк клиенті  заңды тұлғаны құрған органның  шешімі;

3)    банктік шот  шартының бір тарапы болып  табылатын заңды тұлғаның таратылуы;

4)    банктік қызмет  сипатының өзгеруіне орай шарт  бойынша шотқа қатысты нақты  бір белгінің жойылуы көрініс  табады.

Заңды тұлғаның – клиенттің  таратылуына немесе қайта құрылуына  немесе заңды тұлғаның шотында бір  жылдан астам, ал жеке тұлғаның шотында  үш жылдан астам уақыт бойы ақша болмауына байланысты жабылған жағдайларды  қоспағанда, осы шотқа қойылған талаптардың  орныдалмауы орын алған кезде  банктік шотты жабуға, сондай-ақ заңды тұлғаның – клиенттің таратылуына  немесе қайта құрылуына байланысты шотты жабу жағдайларын қоспағанда, Қазақстан Республикасының валюталық  заңдарына сәйкес клиент ұсынатын сыртқы экономикалық экспорттық-импорттық  келісім-шарттар бойынша клиентте орындалмаған (клиент орындамаған не орындай алмаған) талаптар болған кезде  ағымдағы банктік шотты жабуға тыйым  салынады.(7)

Заңды тұлғаның немесе заңды  тұлға құрмай кәсіпкерлікпен айналысқан жеке тұлғаның банктік шоты жабылғаннан  кейін банк он күндік мерзімде осындай мән-жай туралы тиісті салық қызметі органдарына жазбаша түрде хабарлауға міндетті.

Егер клиент банкте бірнеше  шот ашқысы келсе және егер банктік  шот алғашқы шот ашылған банкте немесе филиалында ашылса, сондай-ақ құжаттарының толық бар екендігі туралы бекітімі болса, онда банк құжаттарды қайта талап  етпеуі мүмкін.

1-кесте 01.11.2012ж банктік шот ашылу статистикасы

Жоғарыдағы кестеден көріп  отырғанымыздай, ҚР банктік шот ашу  қарқыны дамып келе жатыр. Әрине  бұл шоттар ағымдық шот болғандықтан, оны заңды тұлғада жеке тұлғада  аша алады. Дегенмен, бір адамда да бірнеше шот болуы мүмкін. Банктік  шот әсіресе Алматы қаласы бойынша  ең көп ашылады. Себебі өндірістік және техникалық даму бұл қалада ерекше дамыған. Алматы қаласында қараша айында 1182186 шот ашылса, ел ордасы Астанада қараша айында 646341 шот ашылған. Бұл  көрсеткіш  астанамыздын динамикасын  салыстырмалы түрде көрсетеді. (1)

Кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын заңды немесе жеке тұлғаға шот  ашқан жағдайда, банк салық қызметін 3 жұмыс күні ішінде хабардар етуі тиіс. Қазіргі кезде екінші деңгейлі банктер  мен жекелеген банктік операцияларды  өткізетін ұйымдар қолма-қол ақшасыз  төлемдер мен ақша аударымдарын клиентке банктік шот ашпастан жүргізе  алады. 2000 жылы 13 қазанда қабылданған  №395 Қазақстан Республикасы аумағында  қолма-қол ақшасыз төлемдер мен  аударымдар жасау ережесінде көрсетілген, банктік шот ашпай жүргізілетін төлемдер мен ақша аударымдарына, ақша жіберуші мен бенефициардың банктік  шоттарды қолданбай, ақша аударымы үшін қолма-қол ақша енгізіп және жіберуші көрсеткен бенефициар есебіне қолма-қол ақшасыз тәртіппен немесе банктік шотқа қатыссыз бенефициардың қолма-қол ақшаны алуы саналады.(4)

Заңды тұлғалар мен оның бөлімшелерінің қолма-қол ақшасыз  төлемі және ақша аударымы, олардың  банктік шот ашып, салық және бюджетке міндетті төлемдерді, сондай-ақ зейнетақы  жарнасын төлегеннен соң жүргізіледі.

Есеп айырысу шоты арқылы жүргізілген операциялар бойынша  банк клиентке шот көшірмесін ұсынады (4-қосымша). Есеп айырысу шотынан  көшірме келесі деректемелерден  тұрады: клиент аты, есеп айырысу шотының  нөмірі, соңғы операция датасы, корреспонденттік шот нөмірі, құжат нөмірі, сомасы. Көшірмеде берілген жазба бойынша  тиісті құжаттар ұсынылады. Көшірме  клиентке сенімхат негізінде беріледі (5-қосымша).

Банктік шот ашпастан жүргізілетін қолма-қол ақшасыз төлем және ақша аударымдарына, қолма-қол ақша қабылдауға негіз болатын түбіртек, қолма-қол жарнаға хабарландыру, хабарлама шоттар және басқа да құжаттар қолданылады. Аталған құжаттар төлем  құжаттары немесе төлем хабарламалары  болып табылады. Олар банкке банк бекіткен операциялық күн ағымында қабылданады  және Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің нормативтік құқықтық актілерімен  бекітілген төлем хабарламасының нысаны болмаса, алушы-банк бекіткен немесе іскерлік қатынаста қалыптасқан нысанда  қабылданады.