Банктік шот ашу

Төлем хабарламаларында міндетті түрде келесі деректемелер болуы  қажет:

- төлем хабарламасының аты;

- төлем хабарламасының  нөмірі, күні, айы, жылы; ақша жөнелтуші  және бенефициар жеке тұлғаның  фамилиясы, аты, әкесінің аты  (бар болса) немесе ақша жөнелтуші  немесе бенефициар заңды тұлғаның  ұйымдық-құқықтық нысанын қоса  алғандағы толық атауы;

ақша жөнелтушінің немесе бенефициардың дербес сәйкестендірілген  коды. Жеке тұлғаның дербес сәйкестендірілген  коды болмаған жағдайда, оның жеке басын  куәландыратын құжат деректері, сондай-ақ пошталық мекен-жайы (елі, қаласы, индексі, көшесі, үй және пәтер нөмірі) көрсетіледі;

- банк, жөнелтуші және бенефициар банктің ұйымдастыру құқылық нысандарын қоса толық атауы, олардың сәйкестендірілген коды;

ақша жөнелтуші коды - «КОД», бенефициар коды - «КБЕ», төлем  тағайындауы және оның Қазақстан  Республикасының Ұлттық банкі нормативтік-құқықтық актілерімен белгіленген кодтық белгілеуі;

- санмен және сөзбен көрсетілген төлем сомасы;

- салық төлеушінің тіркеу  нөмірі (СТН), егер ақша жөнелтуші  немесе бенефициардың дербес  сәйкестендірілген коды көрсетілместен  аудару жасалатын болса;

- егер жөнелтуші заңды  тұлға болса, оның өкілетті  тұлғаларының аты-жөні, қолы, мекеме  мөрі. Егер жөнелтуші жеке тұлға  болса оның қоры;

- Қазақстан Республикасының заңдылығында қарастырылған басқа да деректемелер. Алушы-банк ақша жөнелтушіден төлем хабарламасын алады және оны акцептейді. Төлем хабарламасын алу кезінде алушы-банк жөнелтушіге қолма-қол ақшаны қабылдағаны туралы тиісті бекітімді береді. Төлем хабарламасын акцептей отырып, алушы-банк бенефициар есебіне ақша аударымдарын жүзеге асыруға міндеттеме қабылдайды, алушы-банк оны Қазақстан Республикасының заң актілері белгілеген мерзімде орындайды. Банктік шот ашпастан орындалған клиенттік төлемдер мен ақша аударымдары бойынша банк комиссиялық сыйақы ұстайды. Егер бұл алушы-банк пен ақша жөнелтуші арасындағы келісімде қарастырылмаса, сыйақы еш уақытта төлем сомасынан ұсталмайды.

Банк ақша жөнелтушіден келесі жағдайларда төлем хабарламаларын қабылдаудан бас тартуы мүмкін:

- төлем хабарламасы Нағыз  ереженің және ақша аударымы  келісімінің бекітілген шарттары  мен талаптарынан бұрмаланып  толтырылса және ұсынылса;

- аударымды жүзеге асыруға  қажетті ақша сомасы жөнелтуші  қолында болмаса;

- төлем хабарламасында  санмен және сөзбен көрсетілген  соманың банкпен сәйкессіздігі  анықталса;

Қазақстан Республикасының  бекітілген ережелері және ақша аударымы туралы келісімшарттарының талаптары  орындалмаған болса.

Банктік шотты ашпастан ақша аударымын жасау үшін алушы-банк және жөнелтуші ақша аударымы туралы келісім жасайды. Сондықтан бір  тарап (алушы банк) екінші тараптың тапсырысы бойынша (ақша жөнелтушінің) оған дербес сәйкестендірілген код  белгілеместен үшінші тарапқа ақша аударымын жүргізеді. Келісімде  қатысушы тараптар аударымды жүзеге асыру тәртібін, соның ішінде комиссиялық  сыйақы алу ретін және өз құқықтарын, міндеттерін және жауапкершіліктерін келісуі тиіс. Сондай-ақ банк ақша жөнелтушіні  төлемдерді жүзеге асыру тәртібімен және осы қызметті көрсеткені үшін алынатын өзіндік тарифтерімен таныстыруы тиіс.

Ақша аударымын жүзеге асыру үшін жөнелтуші-банк төлем  хабарламасы негізінде сәйкес төлем  құжаттарын рәсімдейді. Егер банк банктік  шоты жоқ бенефициар есебіне ақша қабылдаса, онда ақша қабылдағандығы туралы, банк бекіткен нысанда толтырылған  хабарлама жолдау арқылы оны хабардар етуі тиіс.(2)

Егер бенефициардың банктік  шоты болмаса, онда ақша аударымы ақша жолдаушының төлем хабарламасына  сәйкес, бенефициар банктің бенефициарға қолма-қол ақша босатуымен немесе оның есебіне ақша түсімі кезінде бенефициардың  банктік шоты бойынша бухгалтерлік жазу жасалғаннан бастап аяқталған  болып саналады. Бенефициар банк бенефициар жеке тұлғаға оның жеке басын куәландыратын  құжатымен танысқаннан кейін  ғана қолма-қол ақшаны бере алады. Бұл  кезде банк оған төлем жүргізілгендігін растайтын және ақша жөнелтушінің төлем  хабарламасының шарттарын белгілейтін құжатты ұсынуы тиіс. Бенефициар қолма-қол ақша алу кезінде банктің сәйкес құжаттарына жеке басын куәландыратын құжаттағы аты-жөнін, сондай-ақ алған ақша сомасы мен төлем валютасын көрсетіп, қолын қоюы тиіс.

Бенефициар келмеген жағдайда, банк екінші деңгейлі банктердің бухгалтерлік шоттар жоспарында қарастырылған тиісті банктік шоттарға төлем хабарламасына  сәйкес аталған соманы банктің бекітілген ішкі ережелеріне сәйкес есепке алуы тиіс. Егер аударымды жүргізу мүмкін болмаса, ақша жөнелтуші банк және бенефициар банк ақшаны жөнелтушіге қайтару  үшін тиісті шараларды қабылдауы  керек.

Аударым қате жүргізілсе, оның сомасы ақша жөнелтушінің банкіне келесі операциялық күннен кешіктірілмей, себептері көрсетіле отырып қайтарылуы тиіс. Қате аударылған сома ақша жөнелтушінің банктік шоты бар болып, жөнелтуші  банкіне қайтарылғанда, сома жөнелтушінің банктік шотына құйылады, ақша жөнелтушінің банктік шоты болмаған жағдайда сома, екінші деңгейлі банктердің бухгалтерлік есепшот жоспарына сәйкес банктік  шотқа есепке алынады.

Ақшаны қайтарған жағдайда банк жөнелтушіні үш банктік күн  ішінде хабардар етуі тиіс.

Егер ақша, ақша аударымы қате белгіленуі себебімен қайтарылған  болса, онда жөнелтуші банк ақша жөнелтушіні  ақшаның қайтарылғандығы туралы хабардар етпеуге құқылы және құжат  қайтарылған күннен бастап үш жұмыс  күні ішінде бенефициар банкке төлем  құжаттарын тиісті деректемелерімен жолдайды. Егер жөнелтушінің банктік шоты болмаса, онда аударымның қабылданғандығы туралы банк белгісін қойып, тиісті құжаттарымен жөнелтушіге ақша касса арқылы қайтарылады.

Бұл операциялардың банктік  шот бойынша қалпына келтірілуі, өкілетті ұйымдардың банктік шоттағы  ақшаны тұтқындау немесе банктік  шоттағы шығын операцияларын  тоқтату туралы шешімдерін озгерту  туралы жазбаша хабарлауы негізінде  жүргізіледі.(3)

Клиенттердің банктік  шоты бойынша барлық операция тек  олардың келісімдері бойынша  жүргізіледі.

Банктік шоттың жабылуы клиенттің  шотты жабу себебін көрсеткен  өтініші негізінде жүзеге асырылады. Егер банк клиенті - заңды тұлға таратылып  немесе қайта құрылса, шотта бір  жылдан аса мерзімде қаржысы болмаса, ал жеке тұлғаларда - үш жылдан аса, онда орындалмаған талаптар бойынша шотты  жабуға тоқтау жасалады. Банк кәсіпкерлік  қызметті жүргізуші заңды немесе жеке тұлғаның банктік шотының жабылғандығы туралы 10 күн мерзімде салық қызметінің тиісті органдарын жазбаша хабардар етуі тиіс.

Шот ашу үшін Халық Банкіне  тізбелердің біріне сәйкес құжаттардың  толық пакетін ұсыну керек.

• Қазақстан Республикасының  резиденттері-заңды тұлғалар мен  олардың оқшауланған бөлімшелері  үшін (филиалдар мен өкілдіктер)  

• Қазақстан Республикасының  резиденттері емес-заңды тұлғалар мен  олардың оқшауланған бөлімшелері  үшін (филиалдары мен өкілдіктері) 

• жеке кәсіпкерлер үшін

• шаруа (фермерлік) қожалықтары  үшін

- ағымдағы 

Банк ашылған ағымдағы шоттар бойынша мынадай операцияларды  іске асырып, клиенттерге қызмет көрсетеді:

• теңгедегі және шетелдік валютадағы аударма операциялары 

• шетел валютасын қолма-қолсыз ақшасыз айырбастау 

• кассалық операциялар: қабылдау, қайта есептеу, беру

• клиенттің сұратуы бойынша  анықтама беру  

• валюталық бақылау

Банкте ашылған ағымдағы шоттар бойынша операциялар өткізудің  артықшылықтары:

• мерзімді қызмет көрсету 

• банктің кең тарамдала  жайылған филиалдық  жүйесі 

• операцияның барлық түрлері  бойынша консультациялық қолдау көрсету  

- транзиттік 

Бұл филиалдары мен өкілдіктерінің жүйесі кеңінен тарамдала жайылған клиенттер үшін ыңғайлы.  Ақшаны шоғырландыруға және әрі қарай ағымдағы банктік шотқа Халық Банкінің төлем жүйесі арқылы аударуға арналған. Транзиттік шоттар жұмысы режимінің  иекемділігі  ақша ағынының көлемі мен бағытын оңтайлы режимде  реттеуге мүмкіндік береді. Клиенттің  Халық Банкінде ашылған ағымдағы негізгі шотына клиент шартта белгіленген  мерзімділікпен-күн сайын, апта сайын, тоқсан сайын және т.б. ақша аударып  отыруға болады.  

Транзиттік шотқа есепке алу мынадай жолмен жүргізіледі:

• Клиент контрагентінің, Клиенттің  құрылымдық бөлімшесінің қолма-қол  ақшасыз аударымдары арқылы  

• Клиент банктің кассасына  тапсырған қолма-қол ақша арқылы немесе  инкассация қызметі арқылы.

- жинақтаушы 

 «Қазақстан Халық Банкі»  АҚ-да ағымдағы шоты жоқ   филиалдары мен өкілдіктерінің  жүйесі кеңінен тарамдала жайылған  клиенттер үшін  ыңғайлы.  Ақшаны  шоғырландыруға және әрі қарай  Шартта анықталған деректемелерге, сондай-ақ белгіленген мерзімділікпен; күн сайын, апта сайын, тоқсан  сайын және т.б. ақша аударып  отыруға арналған.   

- лимиттендірілген 

Қазақстан Республикасы аумағында  филиалдары мен өкілдіктері бар  клиенттер үшін ыңғайлы.  Банк клиент белгілеген смета бойынша оның бөлімшелерінің ағымдағы шоттарының жәй-күйін бақылау  және мониторинг жүргізу бойынша  агенттік қызметтерді ұсынады. Филиал шотынан төлемдер Клиент ерекше бөліп  көрсеткен және бекіткен айлық бюджетке сәйкес  лимиттенген тәртіппен іске асырылады. Айлық бюджетті клиент банкке факсимильді байланыс және «Заңды тұлғаларға арналған Интернет-банкинг» жүйесі бар болған жағдайда электронды байланыс арнасы арқылы жібереді. Клиент Айлық бюджетке қосымша Банк ұсынған қызмет ақысы үшін комиссиялық сыйақы сомасын есепке алады.   

- жинақ

Бос ақша қаражатын орналастыруға  арналған. Банктік салым валютасы, сомасының түрі және сақтау мерзіміне  байланысты депозиттер бойынша сыйақының  пайыздық мөлшерлемесінің икемді жүйесі орнатылған.

- эскроу –шоттар

Бұл шот Шартта айтылған кейбір талаптарды орындағаннан кейін  ғана берілетін ақша сомасын басқа  заңды тұлға атына банк шотында  депозиттеуге арналған. Банк қажетті  талаптардың орындалуын бақылау  функциясын ұсынады.

Мысалы. «Сатып алушы» «Сатушыдан»  бидай сатып алған кезде келесі қадамдарды іске асырады:

1   «Сатушы» Банкте  эскроу-шот ашады. «Сатып алушы»  эскроу-шотқа ақша аударады (Банк  эскроу-шотты ақша түскеннен кейін  оқшаулайды).

2   «Сатушы»  бидайды  тиегеннен кейін Банкке тауардың  «Сатып алушының» пайдасына тиелу  фактін растайтын құжаттарды  ұсынады. 

3   Банк шотты оқшаулаудан  шығарады  және «Сатушы» өз  қаражаттарына өкімдік ете алады. 

Артықшылықтары:

• Мұндай қызмет Сіздің тауар  мен қызмет ақысын төлейтін кездегі  тәуекеліңізді азайтады

• Бұл қызметті Қазақстан  бойынша Банктің кез келген филиалы  арқылы пайдалануға болады 

• Мұндай қызмет бойынша  шығыстар аккредитивтер бойынша  шығатын шығыстармен салыстырғанда  төменірек болады.

Осы есеп айырысу міндеті - қолма-қол ақшалай және қолма-қол  ақшасыз нысанда төлем айналысына қызмет ету болып табылады. Кәсіпорын  және ұйымдар арасындағы төлем айналысы негізінен екінші деңгейлі банктерде  ашылған банктік шоттар жүйесі арқылы қолма-қол ақшасыз түрде жүзеге асырылады.

2. Банктік шот түрлері және ерекшеліктері

Қазақстан Республикасының  тиісті заңнамалық актілеріне сәйкес жеке және заңды тұлғаларға, заңды  тұлғалардың оқшауланған бөлімшелерінде мынандай банктік шоттар ашылады:

2 сурет Банктік шот  түрлері

Ағымдық шот- клиенттің банктен  түрлі операциялар жүргізу үшін, мәселен, салым ашу, ақша аудару немесе ақша алу үшін, басқа да операциялар  үшін ашатын банктік шоты.

Ағымдағы шот бойынша  Банк мынадай операция түрлерін жүзеге асырады:

• Шотқа ақша салу және қолма-қол ақша алу;
• Шотқа және шоттан ақша аудару;
• Салымды толықтыру;
• Қолма-қол ақшасыз валюта айырбастау.

Корреспондеттік шоттар –  банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

Банктік шот - бұл банк тәжірибесінде  қалыптасқан іскерлік қатынас салтында қолданылатын заңдылықтар мен келісімшарттарда қарастырылған, клиентке банктік кызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты депозитті кабылдау және банктік  операцияларды жүзеге асыру бойынша  банк пен клиент арасындағы келісім-шарттық  қатынасты бейнелеу әдісі.

Қазақстанның тыс елдердегі  банктік шоттары:

1) есеп айырысу шоты;

2) ағымдағы шоттар; 

3) бюджеттік шоттар;

4) контокорренттік шот;

5) валюталық шот;

6) заңды тұлғалардың уақытша  жинақ есеп айырысу шоты;