Банк жуйеси

ign="justify">    Қашықтан талдау жүргізетін мамандар мынадай міндеттерді шешеді:

    1) Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді, резервтік талаптар және күмәнді қарыздарға қарсы провизияларды құру барысының орындалуын тексеру.

    2) Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы жұмысы мен дамуы жайлы ой қалыптастыру, оның нәтижелерін соған ұқсас банктердің нәтижелерімен салыстыра отырып бағалау.

    Екінші  деңгейдегі банктердің қаржылық қызметін талдау банктердің қызметінің қаржылық жағдайы мен нәтижесіне қатысты мынадай маңызды сұрақтарды қамтиды:

    1)        капитал;

    2)        активтердің сапасы;

    3)        пайдалылық пен рентабельділік;

    4)         өтімділік.

    Қаржылық талдаумен айналысатын мамандар банктік мәселелердің пайда болуының мүмкін болар жақтарын айқындауы тиіс.

    Капиталды талдау.

    Капитал банктің қаржылық жағдайының ең маңызды  көрсеткіші болып табылады. 
 
 
 
 
 
 

    ІІІ.  Қазақстан Республикасындағы  банктердің түрлері мен қызметі 

    Банк  жүйесінің жаңаруынының басты бағыты нарықтық қатынастары, талаптар және  стандарттарға сәйкес  келетін  екі деңгейлі жүйе қалыптастыру болатын. Банк жүйесіндегі бірінші деңгей Ұлттық банкке, ал екінші дәрежелі банктерге  беріледі. «Қазақстан Республиканың банктер және банк қызметі туралы» заңына сәйкес төменгі деңгейдегі банкттерге мыналар жатады.

       1. Мемлекеттік банк – жарлық  қорының бірден-бір иеленушісі  болып табылатын Қазақстан Республикасының  жекеленген заң актісінің немесе  шешімінің негізінде құрылған екінші деңгейдегі банк.

    Мемлекеттік банк - өз қызметін осы жарлыққа сәйкес өздерінің құрылуы мен қызыметі туралы заңдық және нормативтік актілерде  көзделген ерекшеліктерді ескере отырып,жүзеге асырады.

        2. депозиттік банк – депозиттер қабылдауға және осы жарлықта тыйым салынбаған  басқа да банк  операцияларын жүзеге аыруға құқығы бар  екінші деңгейдегі банк.

        3. Инвестициялық банк – негізгі  қызыметінің түрі тікелей жәнебағалы  қағаздарға қаражат жұмсауды  жүзеге асыру болып табылатын екінші деңгейдегі банк.

        4. Шетел қатысатын банк – акцияларының елу проценттен астамы.

        5. Мемлекетаралық банк – халықаралық  шарт (келісім) негізінде құрылып,  жұмыс істеп тұрған , жарғылық  қорының иелері Қазақстан Республикасының  Үкіметі мен сол шартқа (келісімге)  қол қойған мемлектердің үкіметтері болып табылатын банк.

          Банк қызметін реттейтін  заңдылықтың өзінің бірқатар проблемалары және кемшіліктері бар. Бұл банк заңдылығының бастапқыда жетілдірмеуі, сонымен бірге  тұтасымен алғанда экономикалық қатынастардың дамуын азаматтық құқық саласында жаңа нормативті актілерді қабылдау, кәсіпкерлік қызметтің заң базасын жетілдіру.

    Қазақстанның 2030 жылға дейін дамуының стратегиялық жоспарындағы ең маңызды мақсаттардың бірі - ауылдың ең елеулі проблемаларын шешу және кедейлік пен жұмыссыздықпен күресу. Бұл мәселелерді шешу үшін шағын және орта бизнесті дамытудың, Казақстанның неғұрлым көп халық санын кәсіпкерлік қызметке жұмылдырудың маңызы үлкен. 1999 ж. 1 қаңтарына қарай республикада тіркелген шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 331456-дан 2003 ж. 10 айы бойынша 493 000 дейін, яғни 48,8%-ға өсу байқалды (1-график). Осы 493 мың шағын және орта бизнес мекемелерінде 1 миллион 340 мыңнан астам адам жұмыс жасауда.

    Қазақстанның  отбасылық коэффициенті 3,5 деп санайтын болсақ, 4 миллионнан астам адам өз еңбек ақыларын осы мекемелерден тауып отыр.

    Бұл еліміз халқының төрттен бірін құрайды  деген сөз.

    Табыстың  орташа көрсеткіші І8 пайызға өсті. Біздің халқымыздың осы салалардан табады жалақылардың жалпы көлемі 500 миллиард теңге жеткен. Бұл - өте жоғары көрсеткіш, биік жетісі

    90-шы  жылдардан басталған кәсіпкерлік  бумы ең алдымен, кәсіпкерлікке  білімді, қажет ақпаратқа ие  және кішкене болса да бастап  капиталы бар ғылыми-техникалық  интеллигентының келуімен түсіндіріледі. Ал 2003 ж. I  кварталының нәтижесі бойынша Алматы қаласын тіркелген шағын бизнес кәсіпорындарының саны 41 433, шағын бизнесте жұмыс бастылардың сан 162 000 жуық адамды құрды, бұл көрсеткіш 1998 жылмен салыстырғанда 2 есе (88646 адам) көп.

           Сондықтан да екінші деңгейлі банктердің жүргізіп жатқан несие саясатының арқасында да соңғы жылдары шағын және орта бизнес субъектілеріне берілген несиелер көлемінің қарқынды өсіміне қол    жеткізуге мүмкіндік туды: республика ЕДБ-нің шағын кәсіпкерлік субъектілеріке берілген несиелердің жиынтық мөлшері 2004 жылдың ақпан айында 205 322 млн. теңгені құрады. 

    

          Диаграмма   мәліметтері   шағын   кәсіпкерлік субъектілеріне берілетін  банктік несиелерінің жыл сайын  өсіп бара жатқанын көрсетеді.  Бұндай өзгерістер банктердің депозиттік базасының өсуімен, экономиканың негізгі салалары жұмысының тұрақтануымен, шетел несие желілерінің және халықаралық қаржы институттарының инвестицияларын тартумен түсіндіріледі.

    Ұлттық  банк тарапынан шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді ұлғайту коммерциялық банктердің қызметтеріне жанама әсер ету арқылы жүргізіледі. Ұлттық банктің қайта қаржыландыру ставкасын 7 %-ға дейін төмендетуі және ұлттық валютаның салыстырмалы тұрақтануы шағын және орта бизнес субъектілеріне банктік несиелер бойынша ставкаларының төменденуіне ықпал етті.

    Екінші  деңгейлі банктердің шағын және орта бизнес субъектілеріне берген несиелерінің валютасы бойынша құрылымының көп  бөлігін шетел валютасындағы  несиелер алады және олардың сәйкес кезеңдер аралығында өсу тенденциясы байқалады. Бұл жағдай ұлттық валюта бағамының жүйелі төмендеуін көрсетеді, әсіресе ол 1999 жылы қалқымалы валюта бағамына көшуге байланысты аса айқын болды. Дегенмен 2004 ж. кішкене азаю байқалғанымен, ұлттық валютада берілген несиелер көлемі де жоғарылауда. 2004 ж. ақпан айында ұлттық валютада берілген несиелер көлемі 1997 жылға қарағанда 9 есе көп. Бұл теңге бағамының тұрақтануымен, қарыз алушылардың теңгеге деген     сенімділігінің    артуымен     түсіндіріледі. Екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнес субъектілеріне берген несиелерін мерзімі бойынша қарастырсақ, ұлттық валютадағы қысқа мерзімді несиелер 1997 жылы ең үлкен үлесті алса (122230 млн.тг), қалған несиелер, әсіресе ұзақ мерзімді ұлттық және шетел валютасындағы несиелер өте кішкентай деңгейде болды.

    Екінші  деңгейлі банктердің аймақтар бойынша  шағын және орта бизнес субъектілеріне берген несиелерінің құрылымында дербес кәсіпкерлік қаласы - Алматы ең үлкен  орынды алады.

    Ресми статистика мәліметтері бойынша (2003 жылғы) Алматы қаласында 27677 кәсіпорын жұмыс істейді. Олардың ішінде сауда саласында - 13764 (50,3%), өнеркәсіпте - 2742 (9,8%), құрылыста - 2661 (9,5%), көлік пен байланыста - 1820 (6,5%) қонақ үйлер, мейрамханалар және басқа да қызмет түрлері - 6690 (23,8%).

         Жеке кәсіпкерлер ретінде тіркелгендер - 2060 адам, 2002 жылдың сәйкес кезеңімен  салыстырғанда 48%-ға көп. Бұл  аталған сандар Алматы қаласында  шағын және орта бизнестің  қарқынды дамуын көрсетіп отыр. Алайда республиканың басқа да  аймақтарында «тірілу» байқалуда. Мәселен, несиелерге деген динамиканың онды өзгеруі бұған дәлел бола алады (1-кесте).

    Кесте мәліметтеріне сәйкес мерзімдер  бойынша Алматы, Астана қалаларында, сондай-ақ Шығыс Қазақстан, Ақтөбе, Павлодар облыстарында берілген несиелер көлемінің өскендігі көрінеді. Ал Алматы және Қызылорда облыстарының  берілген  несиелер  мөлшері   өте кішкентай деңгейде.(1-Қосымша)

    Қарастырып  отырған мерзім аралығында екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікке  экономика салалары бойынша несиелері  құрылымы айтарлықтай өзгерген жоқ . Диаграммадан көріп отырғанымыздай, екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікке экономика салалары бойынша несиелерінің жартысына жуық бөлігі сауда саласындағы кәсіпорындарға жұмсалды.

    Сонымен, шағын және бизнесті несиелеу жағдайын талдау барысында мынандай қорытындыларға келуге болады:

    -  шағын және орта бизнес субъектілеріне  берілген несиелер көлемі жыл  сайын өсуде: республика ЕДБ-нің  шағын кәсіпкерлік субъектілеріне         берілген несиелердің жиынтық  мөлшері 2004 жылдың ақпан айында 205322 млн. теңгені құрады;

    - екінші деңгейлі банктердің шағын  және орта бизнес субъектілеріне  берген несиелерінің валютасы  бойынша құрылымының көп бөлігін  шетел     валютасындағы несиелер  алады;

    -   екінші   деңгейлі   банктердің   аймақтар бойынша  шағын  және      орта бизнес субъектілеріне берген несиелерінің құрылымында дербес кәсіпкерлік қаласы – Алматы ең үлкен орынды алады, әйтсе де Астана қаласында, сондай-ақ Шығыс Қазақстан, Ақтөбе,   Павлодар   облыстарында   берілген несиелер көлемінің өскендігі көрінеді;

    - екінші деңгейлі банктердің шағын  кәсіпкерлікке экономика салалары  бойынша несиелерінің жартысына  жуық бөлігі сауда саласындағы  кәсіпорындарға жұмсалды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды

    І – тарауы:  «Банк  жүйесі: қалыптасуы және эволюциясы» - деп аталып, онда мынадай мәселелер қаралды:

    1. Банктің мәні және пайда болуы;

    2. Банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері;

           3. Банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері.

    Банктер тұрғындарға сыйақы сомаларын төлеу  арқылы инвестициялық, зейнетақы және сақтандыру шоттарын ашу жіне дивидиенттер мен проценттерді капиталға айналдыру үшін қолайлы жағдайлар  жасау арқылы қызметтік кен спектрін ұсыну да, банктердегі тұрғындардың жинақ салымының ұлғайғанына ықпал жасайды.

          Банк жүйелері атап айтқанда ресейлік банк жүйесі Европадағы универсалды банк жүйесіне көшетіні әбден ақиқат, өйткені американдық немесе жапондық үлгі жоғарғы деңгейлі сипатталады.

          Ресейдің банк жүйесінің  дамуына сыртқы сондай-ақ ішкі факторлар  да әсер етті. Ішкі факторға жататындар ең алдымен елдегі жалпы экономикалық ахуал. Банк жүйесі жоғарғы информация және бүкіл макроэкономикалық ортаның аса тұрақсыздығы кезінде қуатты импульс алды, бұл банктерге уақытша өз активтерін және пассивтерін көлемінің тез өсуіне мүмкіндік береді.

    ІІ  – тарауында: ҚР-дағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді, мысалға, инвестициялық-ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да тікелей қатысуға толық құқылы.

    Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады. Бас валюталық лицензия оларға өз қылмысты жүзеге асыруы үшін қажетті саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілеттігін ашуға құқық береді.

    1995 жылдың 31 тамызында қабылданған  «ҚР-дағы банктер және банктік  қызмет туралы» ҚР-ның заңына  сәйкес ҚР-да банкті ашу немесе  оның қызметін ұйымдастыру мынадай  үш кезеңнен тұрады:

    1)    Банк ашуға Ұлттық банктен рұқсат алу;

    2)    Әділет Министрлігінде мемлекеттік  тіркеуден өту;

    3)     Банк операцияларын жүргізуге Ұлттық банктен лицензия алу.

    Аталған заңға сәйкес банкті заңды және жеке тұлға ашуға құқылы.

    ІІІ – тарауында:  «Қазақстан Республикасындағы банк жүйесін дамыту» - деп аталып, мынадай бөлімшелерден тұрады:

          1  Қазақстан Республикасындағы  банктердің  түрлері мен қызметі

          2 Қазақстан Республикасындағы екінші  деңгейлі банктердің кәсіпкерлікті  несиелеу жағдайы

    Банк  жүйесінің жаңаруынының басты бағыты нарықтық қатынастары, талаптар және жемдік стандарттарға сәйкес           келетін екі деңгейлі жүйе қалыптастыру болатын. Банк жүйесіндегі бірінші деңгей Ұлттық банкке, ал екінші дәрежелі банктерге беріледі. «Қазақстан Республиканың банктер және банк қызыметі туралы» заңына сәйкес төменгі деңгейдегі банктерге мыналар жатады.