Бағалық қағаздар нарығының инвесторлары

                    Қазақстан Республикасының Білім  және Ғылым министрлігі

                                                Каспий өңірінің қазіргі замандағы  колледжі

                                                            

                                                                                       Бөлімі : Экономикалық

Мамандығы : 0516053 Қаржы

                                             Тобы : 6.10.21 

                         Есеп беру 

Тақырыбы : Бағалық қағаздар нарығының инвесторлары  

Орындаған : Қабдығалиев Р.К.   

Жетекшісі : Құспанова Б.К.     
 
 
 
 
 
 
 

                                     Атырау 2011

                                   Жоспар

Кіріспе

I  Бағалы  қағаздар нарығының сипаты

1.1 Бағалы  қағаздар нарығы, үлгілері

1.2 Бағалы  қағаздар, түрлері

II Бағалы  қағаздар нарығының инвесторлары

2.1 Бағалы  қағаздар нарығының қор биржасының  орны, қызметі 

2.2 Бағалы  қағаздар нарығының қатысушылары 

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                       Кіріспе.

     Бүгінгі таңда Қазақстан экономикасы соның ішінде қаржы шаруашылығы құрылымдық өзгеріс-тердің қиындығын бастан өткізуде. Атап айтқанда, каржы жүйесі реформалануда; ауыр инфляция жағдайында қаржы қарым-қатынасының мүлде жаңа бізге бейтаныс түрі пайда болды.

     Қазақстан республикасында экономикалық  реформаларды жүзеге асыру үшін  нарықтық экономика аумағында  жинақталған қаржы қарым қатынасының  банк қызметінің даму тәжірибесін  дұрыс қолдана білу қажет.Қаржы  саясатының банктік технологиялары мен әдістерін козсіз көшіре беру ең  алдымен экономикалық жағдайлардың салыстыруға келмейтіндігімен мүмкін болмайды.                           Экономикаға барабара үйлесімді қаржы қарым қатынасын жасау жойылған объективті принціптердің қалпына келу жолымен көптеген жүзжылдықтар ағымында жиналған есеп пен ақша  айналымының, несиелендірудің, ақша мен несиенің экономикалық категорияларының жұмыс істеуі мүмкін. Қаржы туралы ғылым- негізінде қолданбалы экономикалық және қалыптасқан базалық ғылым болып табылады. Жоғары және арнаулы оқу орындарында қаржы және несие мамандығы бойынша оқитын студенттердің Банк ісі, ақша,қаржы,несие реттеуі банктегі есеп жүргізу мен есеп беру және т.б пәндеріне сай ақша және несие қарым-қатынасының  ұйымдастырылуына қатысты болашақ теориялық пән болып ғылым ретінде алға шығады.

      Несие теориясы экономиканың  несиелендіру және ақша айналымының  шаруашылық жүргізуші ұйымның  тәжірибесімен тығыз байланыста  берілді. Ақша мен несиенің  ерекше белгілерін тану, олар  дың қоғам мен экономиканың қайта құрылуындағы міндеттемелері мен ролі, сондай ақ олардың басқада экономикалық категорияларымен өзара әрекет етуі мемлекеттің ақша несие саясатының және қаржы несие мекемелерінің ғылыми негізін анықтайды.

     Қазақстанның жоғары және орта  оқу орындарында сыннан өтіп мақұлданып жақсы пікірге ие болған еді. Бұл толықтырылып, біраз өңдеуден шығарылым. Қаржы ісі – нарықтық экономиканың ең маңызды әрі динамикалық құрылымы болып табылады. Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп экономиканы несиелеп капиталдың қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда, ягни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Несие жүйесінің институционалдық құрылымының оңтайлы формалары, капитал нарығында тиімді жұмыс істейтін тетіктер, коммерциялық құрылымдардың жаңаша қызмет көрсету әдістері ұдайы іздестіріледі. Жаңа банк тетігін халықаралық іс-тәжірибеде қабылданған әрі нарықтық қаржы құрылымының тәжірибесіне сүйенетін ұтымды принциптерді несие мекемелеріне енгізу жолымен ғана құруға болады. Бұл жағынан алғанда халықаралық іс-тәжірибені, ақшалай ресурстарды шоғырландырудың несиелеудің және есеп айырысудың тәсілдері мен формаларын терең оқып білудің маңызы зор. Бұл лекциялар курсы дамыған қаржы нарығы жағдайында және қаржы несие институттарының тармақталған желілік жүйесінде банк ісін ұйымдастырудың негізгі принциптерін баяндайды. Бұл арада осы заманғы коммерциялық банк қызметінің іс-тәжірибесі аспектілеріне банктік қызмет көрсетудің дәстүрлі және жаңа әдістеріне айрықша назар аударылған. Несие берудің мұндай формасы ашық несие желісі деп аталады. Ашық несие желісі клиент пен банк арасында бекітілетін несие келісімінде қарастырылған кез келген ақшалай-есеп айырысу құжатын негізінде бір жылға ашылады,алайда одан да қысқа кезіңге ашылуы мүмкін. Оқулық тек қаржы- банк жүйесіне экономикалық кадрларды дайындау мен қайта даярлауда пайдалы боп қана қоймай, сонымен қатар кәсіпкерлерге  де, басқа саладағы қызметкерлерге де, оқытушыларға да өз бетімен білімдерін толықтыруға көмектеседі. Нарықтық экономикалы елдерде халыққа қызмет көрсетудің қолайлы әрі пайдалы формасы ретінде тұтыну несиесі экономикада үлкен рөл ойнайды.                              

     Әр түрлі елдерде жеке қарыз алушыларды несиелеуге байланысты әр қилы заңдар қолданылады, алайда олардың бәрін біршаға ортақ нұсқама біріктіреді тұтынушылардың өмір деңгейін арттыруға қажетті мөлшерінде несиеге қол жеткізу болып табылады.  
 
 
 
 

     I Бағалы қазаздар нарығының сипаты

     1.1    Бағалы қағаздар нарығы және оның үлгілері

     Бағалы қағаздар нарығы қаржы нарығының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Бағалы қағаздар нарығының дамуы мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған механизмнің бірі.

     Қаржы нарығының жаһандауы кезіндебағалы қағаздар нарығы және оның дамуы өзекті меселелердің бірі болып табылады. Қаржы институттар мен бағалы қағаздар нарығыының инфрақұрылымы болып табылатын мекемелердің дамуы бағалы қағаздар нарығының отандық экономиканың құрамдас бөлігі ретінде танылады. Алайда,соған қарамастан отандық нарықтағы біршама қайшылықтардың салдарынан бағалы қағаздар жетіле дамымауы сипат алады.

     Жалпы теориялық тұрғыдан алғанда, бағалы қағаздарнарығын бірқатар үлгілерге жіктейді

• банктік үлгі;
• бактік емес үлгі;
• аралас үлгі.

     Бағалықағаздар нарығының қай үлгіге жататыны қаржылық институттардың қайсысы басыңқы орын алатынына байланысты болып келеді. Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығы қай үлгіге жататыны бойынша пікір-талас бар. Отандық бағалы қағаздар нарығы араласүлгі ретінде тұжырымдайтын экономистердің пікірінше, бағалы қағаздар нарығының  қатысушылары көбінесе банктік емес ұйымдар атқарады. Сондай-ақ, мемлекеттің бекіткен ережелерінде кейбір қызмет түрлерін тек қана банктік емес ұйымдаратқаруға құқықтары бар болғандықтан осы институттардың бағалы қағаздар нарығындағы орнын анықтайды. Алайда, Бағалы қағаздар қағаздар нарығының банктік үлгіге жатқызуға келесідей факторларды анықтауға болады:

1. «репо» операциясы биржалық мәмілелердің негізгілерінің бірі, ал оның

қатысушылары  коммерциялық банктер болып табылады;

2. Көптеген брокерлік ұйымдар коммерциялық банктердің еншілес

компаниялары  болып табылады (ҚР заңнамасында коммерциялық банктерге бағалы қағаздар нарығында  шектеу қою салдарынан, коммерциялық банктер еншілес компанияларды  құру немесе компаниялардың жарғылық қорына үлес қосу арқылы заңнамалық шарттарды  айналып өтеді);

3) алғашқы  дилерлер қызметін, яғни мемлекеттік  бағалы қағаздарды

алғашқы нарықта  орналастыру қызметін, тек қана коммерциялық банктер атқара алады;

4)бағалы  қағаздар нарығының институционалды  инвесторлардың бірі

зейнетақы қорлары  кастодиандық келісімшарт жасасуға міндетті, ал кастодиандық қызметпен тек банктердің құқықтары бар.

     Аталған факторлар бағалы қағаздар нарығында коммерциялық юанктердің алатын орнына қатысты банктік үлгіге сай келетінін тұжырымдауға болады.

     Жалпы, қаржы нарығының құрамдас бөлігі болып табылатын бағалы қағаздар нарығының рөлі мен орны әр елде өзгеше. Қаржы нарығының бағалы қағаздар нарығына қатысты келесідей үлгілерді сипаттауға болады: ағылшын-американдық және жапон-немістік үлгілер. Осы үлгілердің өзара айырмашылықтарын келесідей белгілерге байланысты ажыратуға болады. 

Қаржы нарығының салыстырмалы талдауы 

 

     Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын дамыту жағдайларын қолданса да, коммерциялық банктер отандық экономикада халық және кәсіпорындар салымдарын жинақтайтын институтретінде орнын алады. Сондықтан да біздегі үлгі ретінде танылады. Қазақстан Республикасы жапон-немістік үлгі ретінде тануы келесідей белгісіне қарай жатқызады:

• ірі кәсіпорындардың сипат алатын мемлекеттің құрылымдық экономикасының болуы (кейбір салаларда монополистік құрылымдарды байқауға болады) ;
• алдыңғы уақыттағы болған жекешелендірудің ерекшелігі ;
• қаржылық-өнеркәсіптік топтардың болуы және оларға көптеген ірі кәсіпорындардың жатқызылуы (мұндағы кәсіпорындар коммерциялық банктердің акция ұстаушылары және сәйкесінше банктің клиенттері ретінде көрініс табады) ;
• шағын, орта кәсіпорындар қызметінің жабық мінезде болуы және т.б. белгілері .

     Осыған қарамастан, мемлекет тарапынан ағылшын-американдық үлгіге көшу жағдайлары жасалуда. Мысал ретінде келесілерді атап өтуге болады :

• аймақтық қаржылық орталықты бекіту арқылы бағалы қағаздар нарығын белсендіру;
• облигацияны шығару бойынша преференциялық шарттар жасау;
• бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын жетілдіру.

 

     Облигация нарығы банктік несиеге балама әдіс. Жыл сайын облигация нарығының дамуыбағалы қағаздар нарығын дамыту бойынша негізгі қадамдардың бірі. Бірақ , негізгі эмитенттердің қатарына коммерциялық банктер көрініс табады. Сондай-ақ, аймақтық қаржылық орталықтың белсенді қатысушыларының қатарына коммерциялық банктер басқа қаржылық мекемелерден еш қалыспайды деп болжамдауға болады.

     ҚР бағалықағаздар нарығы үлгісін өзгерту мүмкін емес. Бірақ , ағылшын-американдық үлгісін біздің мемлекетімізде қолдануға боларлық жағдайларды енгізуге болады. Ал, түбегейлі өзгенту мүмкін емес. Сондықтан да коммерциялық  банктердің қаржы нарығының негізгі қатысушысы ретінде қалатынына еш күмән жоқ .

     Бағалы қағаздар нарығы еліміздің егемендігімізді алғаннан бастап қалыптасты. Бағалы қағаздар нарығын дамытуда көптеген шет елдік тәжірибелерді қолдануда. Бірақ , басқамемелекеттерге ұқсамайтын тәжірибеміздегікейбір жағдайлар ерекшеленеді. Мысалға, «репо» операциясыосылардың қатарына жатқызылады. «Репо» операциясы кезінде клиент бағалы қағаздарды керілге бере отырып, қысқа мерзімде несие алу және бағалы қағаздарды қайтып алумен несиені қайтару мәмілесін білдіреді. Батыс тәжірибелерде «репо» операциясыбағалы қағаздар нарығының барлық мәміледен аз ғана үлесін алады. Ал, Қазақстан Республикасында бұл көрініс қарама-қайшы.  2006 жылы Қазақстан қор биржасында айналыстың 67,2%-ы «репо» операциясына тиесілі. Ал, 2005 жылы75,6%-ын құрады. Салыстыру негізінде 2004 жылды алсақ , оның биржалық мәміледегі сипаты 71,4%-ын құрады.Әр жыл сайын бұл операцияның көлемі негізгі операциялардың бірі ретінде сипат алады.