Қаржылық бақылау агенттігінің қаржы нарығы және қаржы ұйымдарына жүргізген бақылауларына талдау

2007 жылдың 1 қыркүйегіндегі мемлекеттің  банктік секторында 33 екінші деңгейлі  банк ұсынылған, олардың 14 шетелдіктердің  қатысуымен (соның ішінде Қазақстан Республикасының 14 дочерлы банк-резидент еместер). Банктердің тұтас активтері өткен айда 350,9 млрд тенгеге (3,1) жоғарылап және қыркүйек айындағы көрсеткіші 11550,9 млрд тенге құрады. 2007 жылдың 1 қыркүйегінде банктік сектордағы тұтас есеп айырысудағы меншікті капитал 1614,9 млрд тенге құрап, өткен айда 19,8 млрд тенгеге өскен. Жылдың басынан қазіргі уақытқа дейін бұл көрсеткіш 38,2 (446,3 млрд тенге) өсті. Есеп беру кезеңіндегі барабар капиталы к1-0,10; к2-0,13 құрады. Банктердің ссудалық портфелі (банкаралық займдарды қосқанда) тамыз айында 273,5 млрд тенгеден 8834,1 млрд тенгеге дейін барды. Банктердің кредитті портфелінің құрылымының 1 қыркүйек айындағы үлесі стандартты несиеде – 42,0, күмәнді – 56,8, үмітсіз несиеде – 1,2 құрады.

Банктердің жеке және заңды тұлғаларды өздеріне тарту барысындағы толық ақша соммасы 6419,0 млрд тенге құрап, өткен айға қарағанда 1,63 жоғарылады, соның ішінде заңды тұлғалардың салымдарының көлемі 4970,3 млрд тенге болса, ал жеке тұлғалардың салым көлемі 1448,70 млрд тенге құрады, бұл 1,3 төмендегенін көрсетеді.

Екінші деңгейлі банктердің тұтас  табыс соммасы 2007 жылдың 1 қыркүйегінде 1100,1 млрд тенге, өткен жылмен салыстырғанда 107,2 жоғары. Ал шығындар соммасы – 946,1 млрд тенге болды, өткен жылдан 108,0 жоғары. Банктердің таратылмаған таза табысы 154,0 млрд тенгені құраған болатын, бұл өткен жылдан 102,8 көтерілгенін көрсетті. Тамыз айындағы көрсеткіштің жоғарылауы өткен жылға қарағанда 7,6 (10,9 млрд тенге) құрады.

2007 жылдың 1 қыркүйгінде  республиканың қаржы нарығында Агенттікпен берілген лицензия арқылы өз қызметтерін атқарып жүрген 41 сақтандыру ұйымы бар, олардың 6 өмірді сақтандыру, 30 транспорттық құралдарды міндетті сақтандыру, ал 14 сақтандыру брокерлері және 39 актуарийлер бар.

2007 жылдың сегіз айы ішінде сақтандыру ұйымдарының тұтас активтерінің көлемі 61,3 жоғарылап, 2007 жылдың қыркүйек айында ол 179,3 млрд тенге құрады. Тұтас меншікті капитал 70,0 көтеріліп қыркүйек айында ол 107,7 млрд тенгені құраған болса,  сақтандыру резервтерінің сомасы 93,3 млрд тенге болды.

Тура сақтандырудың  келісімі бойынша  сақтандыру сыйлықтарының  көлемі ақпан-тамыз аралығында 101,3 млрд тенге болды, яғни 2006 жылдан 33,3 жоғары. Міндетті сақтандырудағы көлемі 26,7, яғни 13,6 млрд тенге болса, жеке ерікті сақтандырудағы көлемі 11,2 млрд тенге, ал меншікті ерікті сақтандырудағы сыйлық көлемі 76,7 млрд тенге болды. «Өмірді сақтандыру» саласындағы сыйлықтардың көлемі 42,7 көтеріліп, 3,2 млрд тенгеге дейін барды.

2007 жылдың 1 қыркүйегінде  мемлекет аймағында 14 жинақтаушы зейнетақы қоры өз қызметтерін жүргізіп жатқаны мәлім.

  2007 жылдың 1 қыркүйегіндегі  міндетті зейнетақылық салымдардың  индивидуалды зейнетақылық есептерінің  салымшыларының көлемі 9017831 болды.  Тамыз айында бұл 18199 немесе 0,20 көтерілген. Ерікті зейнетақылық салымдарды салушылардың көлемі 40197, 743,9 млн тенгедегі зейнетақылық қорлардың толық сомасымен.

2007 жылдың 1 қыркүйегіндегі  салымшылардың зейнетақылық қоры 1086,4 млрд тенге көлемінде болды.   Зейнетақылық активтердің инвестизациялауының  таза инвестициялық табыс сомасы 300,3 млрд тенгені құрады. Таза инвестициялық табыстың зейнетақылық қорының ьарлық сомасы 27,64 құрады.

2007 жылдың 1 қыркүйегінде 24 иакциялардың шығарымы тіркелген, 5 акция шығарымы жойылды. Осы  айдың көрсеткіші бойынша 2321 акциялар шығарымы болған. Сондай-ақ өткен айда ең номиналды сомамен 7,6млрд тенге көлемінде 3 облигация шығарылды, 1 облигациялық бағдарлама, және, де 11,0 млрд тенге көлемінде 2 облигация шығарылды.

2007 жылдың 1 қыркүйегінде 274 жұмыс істейтін мемлекеттік емес облигация шығарылған, олардың номиналды бағасы 1370,0 млрд тенге болды. Пайлық инвестициялық қорлардың нарықтағы құнды қағаздар көлемі 164 (132 жабық, 15 ашық, 17 интервалды) болды.

2007 жылдың 1 тамызында  мемлекетік емес құнды қағаздардың  Қазақстан Республикасының эмитеттік шығарымы, КАSE ресми қосылғандардың тізімі құрады: «А» катекгориясы бойынша 243 шығарым, ал «В» категориясы бойынша 72 шығарым.

2007 жылдың 1 тамызында республиканың  қаржылық нарығында 10 ипотекалық  компания бар, сондай-ақ 20 банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар лиценциямен жұмыс істеуде.

2007 жылдың 1 қыркүйегінде  тұтас активтердің сомасы 187,2 млрд  тенге болды, бұл дегеніміз  жылдың басындағы көрсеткіштен 47,9 жоғары. Тұтас міндеттер 55,6 болды  және 153,8 млрд тенгеге дейні жетті. Ипотекалық компаниялардың меншікті капитал көлемі 33,4 млрд тенге болды, бұл жыл басынан 20,6 жоғары.

Ипотекалық компаниялардың несиелік портфелінің көлемінің  жоғарылауы бақылануда. Егер тамыз  айындағы көрсеткіші 156,6 млрд тенге болса, ал қыркүйек айнда бұл 165,9 млрд тенге болды, бұл 9,3 млрд тенгеге жоғарылағанын көрсетеді немесе 6 көптігін байқатады. 

2007 жылдың шілде айында  Агенттікке заңды және жеке  тұлғалар тарапынан, және де  мемлекеттік органдар тарапынан  69 шағым келіп түсті. Қарау стадиясында 60 шағымдар қаралып жатыр. Шағымдардың 50,72 екінші деңгейлі банктерге қатысты болса, 13,05 құнды қағаздар нарығына, 15,9*4 сақтандыру органдарына, 4,35 банктік емес ұйымдарға қатысты болды.

Осы екі ай көрсеткіштерінің айырмашылықтарын төмендегі кестеден көре аламыз.

 

 

2.3 Қаржылық бақылаудың 2007 жылдың қазан және қараша айларының көрсеткіштеріне талдау жүргізудегі айырмашылықтары

 

Қараша айындағы көрсеткіштер алдыңғы айға қарағанда өз қызметтерін  толық қанағаттандырмағанын көрсетті. Мысалы, банктік сектордың тұтас активі, банктерге салымшылардың салымы, банктік операциялардағы тұтас активтер мен тұтас міндеттемлер көрсеткіштері өз міндеттерін толық атқармаған. Бұл дегеніміз қаржы нарығында біршама ауытқулар бар екендігі. Осы екі айдың көрсеткіштерін төмендегі кестеден көруге болады.

Кесте – 4 ҚР қаржы нарығының қазан және қараша айларының көрсеткіштеріне талдау

№	Көрсеткіштер атауы	1.11.08	1.10.08	Ауытқу	Өсу қарқыны
	Банктік сектор бойынша
1	Тұтас актив	11443,6	11469,4	-258	99,7
2	Тұтас есеп айырысудағы  меншікті капитал	1731,7	1685,6	46,1	102,7
3	Ссудалық портфель	8828,8	8701,6	127,2	101,4
4	Заңды және жеке тұлғалардың  салымы	6177,6	6273,9	-96,3	98,4
5	2 деңгейлі банктердің  тұтас табысы	1252	1207,3	44,7	103,7
6	Шығын көлемі	1252	1085,9	166,1	115,2
7	Таратылмаған таза табысы	198,8	184,4	14,4	107,8
	Сақтандыру  нарығы
1	Тұтас актив	180,6	180,6	0	100
2	Тұтас меншікті капитал	110,4	110,4	0	100
3	Сақтандыру резерві	91,5	91,5	0	100
	Жинақтаушы  зейнетақы жүйесі
1	Міндетті зейнетақылық салымдар	1126,4	1106,7	19,7	101,7
2	Ерікті зейнетақылық салым	762,9	751,9	11	101,4
3	Зейнетақылық қорлардың  сомасы	867,7	846,8	20,9	102,4
4	«Таза» зейнетақылық активіндегі инвестициялық табыс  сомасы	317,4	301,5	15,9	105,2
5	Салымшыларының бір  қордан екінші қорға аударымдары	195,7	187,4	8,3	104,4
	Құнды қағаз  нарығы
1	Пайлық инвестициялық  қордың нарықтағы құнды қағаз  көлемі	175	169	6	103,5
2	Акционерлік инвестициялық  қорлар	36	35	1	102,8
	Жеке банктік  операцияларды жүзеге асыратын ұйым секторы
1	Тұтас актив сомасы	185,1	187,2	-2,1	98,8
2	Тұтас міндеттер сомасы	151,2	153,5	-2,3	98,5
3	Меншікті капитал	34	33,7	0,3	100,8

Банктік сектордағы көрсеткіштер 2007 жылдың 1 қазанында мынадай болып  келді: тұтас активтер 11469,4, тұтас есеп айрысудағы меншікті капитал 1685,6млрд тенге,ссудалық портфель 8701,6, заңды және жеке тұлғалардың банктерге салымы 6273,9 млрд тенге, ал екінші деңгейлі банктердің табысы 1207,3 млрд тенге, шығыны 1085,9 болса, таратылмаған таза табыс сомасы 184,4 млрд тенге болды. Ал 2007 жылдың 1 қарашасындағы көрсеткіштер мынадай болды: тұтас активтер 11443,6, тұтас есеп айрысудағы меншікті капитал 1731,7 млрд тенге,ссудалық портфель 8828,8, заңды және жеке тұлғалардың банктерге салымы 6177,6 млрд тенге, ал екінші деңгейлі банктердің табысы 1252,0 млрд тенге, шығыны 1252,0 болса, таратылмаған таза табыс сомасы 198,8 млрд тенге болды. 

Сақтандыру нарығындағы  көрсеткіштер 2007 жылдың 1 қазанында  мынадай болып келді: тұтас активтер 180,6, тұтас меншікті капитал 110,4, сақтандыру резерві 91,5 млрд тенге болды. Ал қараша айында бұл көрсеткіштер өзгерген жоқ.

Жинақтаушы зейнетақы  қорындағы қазан айындағы көрсеткіштер мсынадай болып келеді: міндетті зейнетақылық салымдардың индивидуалды зейнетақылық салымы 1106,7 млрд тенге, ерікті зейнетақылық салымы 751,9 млн тенге, зейнетақылық қордың толық сомасы 846,8 млрд тенге, «таза» инвестициялық табыс сомасы 301,5 млрд тенгені құрады. Бұл көрсеткіш қараша айында мынадай болды:  міндетті зейнетақылқ салымдардың индивидуалды зейнетақылық салымы 1126,4 млрд тенге, ерікті зейнетақылқ салымы 762,9 млн тенге, зейнетақылық қордың толық сомасы 867,7 млрд тенге, «таза» инвестициялық табыс сомасы 317,4 млрд тенгені құрады.

Құнды қағаз нарығындағы  қазан айындағы көрсеткіштер: пайлық инвестициялық қордың нарықтағы құнды қағаз көлемі 169, «А» категория бойынша 240, ал «В» категориясы бойынша 71 шығарымдар тіркелген. Акционерлік инвестициялық қорлар саны 35 құрады. Ал қараша айындағы көрсеткіштер мынадай болды: пайлық инвестициялық қордың нарықтағы құнды қағаз көлемі 175, «А» категориясы бойынша 246, ал «В» категориясы бойынша 73 шығарымдар тіркелді. Осы айда нарықта 36 акционерлік инвестициялық қорлар бар.

   Жеке банктік  операцияларды жүзеге асыратын  ұйым секторы бойынша қазан айының көрсеткіштері: тұтас актив 187,2, тұтас міндеттер 153,5, меншікті капитал 33,7. Ал қараша айында бұл: тұтас актив 185,1, тұтас міндеттер 151,2, меншікті капитал 34,0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Қаржылық  бақылауының дамуына үлес қосатын  Қаржы полициясы және Есептік комитеттің іс шаралары

 

3.1 Қазақстан  Республикасының Қаржылық полициясы жүргізген бақылаулары

Қазақстан Республикасының  қаражаттық полиция және оның органдары, ҚР Конституциясында бекітілгендей  Президент жағынан және өкілдік  өкімет органдарының қаржылық бақылауын жүзеге асырады. Мұндай бақылау жүзеге асады, ең алдымен, қарау жанында және қаражаттардың жобаларының бекілуінде, мемлекеттік және жергілікті бюджеттен тыс қорлардың, сонымен қатар, олардың бақылауына есептеу нәтижелерінің бекілуін өкімет органдарының растауымен ғана жүзеге асады. Жасалған лайықты құрылым мына мақсатымен: қаражаттық полиция, есептік комитет және қаражаттық бақылау жүйесіндегі орынға, ҚР Үкіметтері ҚР Қаржы министрлігінде орынға ие болады, және де бұл тек қаржылық саясатты жасап қана қоймай, сонымен бірге оның жүзеге асырлуына бақылау жүргізеді.  Барлық Қаржы министрлігі осы немесе басқа түрде қаржылық бақылауға көңіл бөледі. Ең алдымен Қаржы министрлігі қаржыны өңдеу барысында қаржылық бақылауды жүзеге асырады, қаржылық қорлардың кірістері мен шығыстарын бақылап және бұдан тыс қаржылық қорларды бақылау, валюталық бақылауға қатысады, мемлекетік инвестициялардың бағыты мен қолданылуын бақылайды, және бұзушылықтар пайда болған кезде оны Қаржы министрлігі оны жоюылуына талап етуге құқығы бар, заңға сәйкес келмей жатқан кезде кәсіпорындардың және ұйымдардың федеральді бюджеттен қамтамасыз етілуін тоқтатуға және шек қоюға құқығы бар, мемлекеттік қаражатардың жоба бойынша қолданбай жатса, оны төлеттіріп алуға Қаржы министрлігі үлкен роль атқарады.

Мемлекеттік  емес нарықтық экономика негіздерінің қаржылық бақылаудағы  рөлі егер мемлекет қатыспайтын бақылауда  жоғарылайды. Мемлекетік емес қаржылық бақылауға фирмаішілік, ұйым-клиенттерге  коммерциялық банк тарапынан бақылау, аудиторлық қаржылық бақылау кәсіпорының, фирманың, корпорацияның қаржылық қызметі тарапынан жүзеге асырылады. Ішкі бақылау қызметі үнемі қаражаттардың (өз меншігі, несиелік, тартылған) дұрыс лайықты, нәтижелі пайдаланылуына, талдау және нақты қаржылық нәтижелердің салыстыруын өткізеді, инвестициялық жобалардың нәтижелеріне қаржылық баға береді, қаржылық жағдайды бақылайды, бақылау инвестициялық капталдың бүкіл процесін қамтиды. ПОСТ-АУДИТ деп аталуы нақты қаражаттық нәтижелердің салыстырылуын білдіреді, өндірістік-инвестициялық қызмет түрі сатылары болжанушылармен бизнес-жоспардың қаржылық бөлімінде, талдау және пайда болған ақаулардың себептерін жояды.

 

3.2 Қазақстан  Республикасының Есептік комитетінің дамуы

Қазақстан Республикасының  қаржылық бақылауы бірнеше этаптардан өтті. Реформалаудан командалық-администратоллық әдістерден нарықтық әдістік бақылаудың жаңа организациялық-функционалық құрылымға дейін өтті. Ең алғашқы тәуелсіз мемлекет болғаннан кейінгі жылдары қаржылық бақылау Басты бақылаулық-ревизиондық басқаруды Қаржы министрлігі (1993 жылға дейін) және ҚР Мемлекеттік қаржылық бақылау комитеті (1996 жылға дейін). 1996 жылдан бері Қазақстанда жүзеге асыратын сыртқы қаржылық бақылау билігінен тәуелсіз Есептік комитет республикалық бюджеттің орындалуын бақылайды. Қаржылық бақылаудың дамуы туралы сұрақтар ҚР Конституциясында көрсетілгене, ол 1995 жылы жасалды. Сонымен, Төраға және екі есептік комитет өкілі Президент рөліне 5 жыл,  6 өкілі – 5 жылға мерзімге Парламентке, және әрқайсысынан 3 адам палатаға тағайындалады. Есептік комитеттің есептеу нәтижесі парламенттің палатасы мәжілісінде қаралады.

Есептік комитеттің ең маңызды міндеттері болып:

1. республикалық бюджет, бюджеттік заңдар мен нормативтік-құқықтық актілерінің жүзеге асырылуын бақылау
2. республикалық бюджеттің дұрыс жұмсалуын, мемлекеттік кредиттің және кепілдендірілген мемлекеттік займдардың, мемлекеттік және Үкімет органдарының программаларының орындалуын және т.б. шығыстарының бүтіндей бюджеттік квалификациясына бақылау жасау
3. мемлекеттік бюджеттің уақтылы және толық түсуіне бақылау жасау.

Есептік комитет ішкі және сыртқы қаржылық бақылауы мемлекеттік  және жергілікті бюджеттердің орындалуына  байланысты 3 типті бақылау жүргізеді