Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары

Бюджеттен  тыс  қорлардың  мақсатты  міндеттерін  тиісті  аппараттар анықтайды  және  шешеді  немесе  белгілі  бір министірліктің  және үкіметтің басқаруына  беріледі.

        Ұлттық  шаруашылықты басқарудың  сатылас қағидаты  жоғары органдар.  / министірліктер, ведомствалар, холдигтер, ассациялар,

бірлестіктер / деңгейінде  де қаржы  аппаратының  тиісті  құрылымын байланыстырады.

        Бұдан  басқа, қаржы аппаратын  ұйымдастыруда акционерлік, 

бірлескен, аралас, кооперативтік, сондай – ақ   қоғамдық кәсіпорындар   басқарудың  ерекшеліктері  қамтып   көрсетіледі.

        Қазіргі  кезде қаржы  жүйесі  терең  өзгерістерге  ұшырап, қайта  құрудың  басты  міндеті   оның Қазақстанның  әлеуметтік  – экономикалық   дамуын тұрақтандырып,  одан  әрі  тездетуге  ықпал   етуді  күшейту, ұлттық табыстың  үздіксіз  өсуін  қамтамасыз ету, өндірістің барлық  буындарында шаруашылық – коммерциялық   есепті  нығайту болып табылады.

         Нарықтық  қатынастарға  көшу  барысында  қаржы  жүйесінің   рөлі мен  маңызы  шұғыл артады.Қаржы – кредит   нарықтық  механизмдердің неғурлым   тиімді  жұмыс  істейтін  секторларының  біріне  айналуы тиіс.

         Қаржы  ең  алдымен  бюджет  жүйесі  жалпы  ішкі  өнімнің   өсуіне және оның  басты   бөлігі – ұлттық   табысқа,  макро - және   макроэкономика  кәсіпорындарының, фирмаларының  және  салаларының  дамуына  және халықтың  көптеген  жігінің  хал-ахуалына   айтарлықтай  ықпал  жасайды.

          Қоғамда  істің  жайы  қаржы   ахуалымен  анықталады, сондықтан 

тұрақтану  мен дамудың  бағдарламасы  бірінші  кезекте  экономиканың

тиімділігін  арттыру  жөніндегі  жалпыэкономикалық  шараларды  іске                                          

асыруда  қарастыруы  тиіс.Бұл  шаралардың  қатарында - өндірістік   қатынастарды  жетілдіру, экономиканы  әлеуметтік  қайта бағдарлау, ұлттық  шарушылықтың  құрылымын жаңғырту, ғылыми – техникалық  прогоесті тездету.

          Сыртқы  экономикалық  қызметті  жандандыру, ішкі  өндіріс есебінең  тұтыну  рыногын   толықтыру   проблемасын  шешу   шаралары  тұр.Қаржы  шараларының  ішінде  инвестицияларды  ойластыру, басқару  аппараттын ұстауға  жұмсалатын  шығындарды  азайту, шаруашылық  жүргізудің   барлық деңгейінде үнемдеу  режимін  қатандандыру  қажет” экономиканың  төменгі  деңгейінде – залалдықты  болдырмау, коммерциялық еспті  дамыту, қаржы  жүйесінің барлық буындарында  қаржылық  өзара  қарым – қатынастарды   индикативтік  реттеу  қажет.

         Қазіргі  жағдайда  қандай  мемлекеттің  және  экономикалық   құрылымын  зерттелеу, оның  қаржы  жүйесін талдаусыз   мүмкін  емес.Бұл  жүйе  қаржы  қатынастары  жиынтығының  және  оны  реттейтін  институттардың  құрамды  бөлігі.Мемлекет  қаржы  жүйесі  арқылы  саяси экономикалық  және  әлеуметтік  алуан  түрлі, түрлі  қызметтеріне  қажетті  қаражаттарды  жинақтап  пайдаланады.

        Мемлекеттік қаржылар  ұлттық  табысты қайта бөлуде, қоғамдық  ұдайы өндірісті дамытуда  қоғамның  экономикалық  құрылымның  қалыптастыруда   өндіргіш  күштерді  жетілдіруде маңызды рөл атқарады.Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік  бағдарламаны  жүзеге асыруға  мемлекеттің  басқару  аппараты  мен  қорғанысқа  тәртіп  сақтау  күштерін  қаржыландыруға  сыртқы  экономикалық  қызметті  атқаруға

жұмсалады.

        Қаржы  жүйе  мемлекеттің  көптеген  қаржыландыру  институттарын  қамтиды.Олар әр  – түрлі  бағыттағы  несие  институттарымен тығыз байланысты  негізінде  әрекет жасайды.

     Мемлекеттің  қаржылық  қызметі оның  ақша қорларын  жасау, бөлу 

және  пайдалану  сияқты  үш жалпы бағытта  іс - әрекет  ететін  толып жатқан және сан қырлы функцияларында білінеді.Бұлардың  әрқайсысындағы  ажырағысыз  элемент  бақылаудың  функциясы  болып табылады.  

          Мемлекеттің  қаржылық  қызметінің  сан  алуандығы  қаржы   жүйесін  құрудың ерекшеліктері  мен анықталады. Мемлекет әр –  түрлі  

орталықтандырылған  және  орталықтандырылмаған  қорларға, сондай – ақ 

меншіктің басқа  нысандарының  шаруашылық  жүргізуші  субьектілерінің 

ақша  қаражаттарына  өзінің  ықпалын  жая  отырып, бюджет  ресурстарын, мемлекеттік  кәсіпорындардың  қаржы – қаражаттарын  жасау, бөлу  және  пайдалану жөніндегі функцияларын жүзеге  асырады

1 – сызба     Қаржылық  бақылаудың түрлері бойынша         

                                    сыныпталу. 
 

             

                     

 
 

 
 
 
 

 
 
 
 
 

 
 
 

 

 
 

              

          Сол  немесе  өзге функциялардың   мазмұны,  рөліне  және  іс - қимылының   ауқымдарына  қарай  қаржылық  қызмет  мемлекеттік  билік   немесе мемлекеттік  басқару  / атқарушы - өкімші  қызмет / түрінде   жүзеге  асыралады.Мемлекеттің   биліктің  жоғары  органы – Қазақстан   Республикасының  Парламенті, мемлекеттік  биліктің  жер – жердегі органдары  – депутаттардың  жиналысы – маслихаттар .Атқарушы  биліктің  басшысы  Президент  болып  табылады, атқарушы - өкімші   қызметті  Қазақстан  Республикасының  Үкіметі, жергілікті  әкімшіліктердің  аппараты  жүргізеді.

       Мемлекеттің  қаржылық  қызметі   мына  факторларға”

       Мемлекеттің  іс – қимыл   етуінің  нақтылы  кезендеріндегі  оның міндеттеріне”

   -  қаржы құқығы  субьектілерінің  қызметі  негізделген меншіктің   

       нысандарына”

      -   мемлекет  кірістерінің  көздеріне”

      -   ақша  қаражаттарын  пайдаланудың  мақсаттарына

    мемлекеттің  қарамағына  түскен  қаражаттар  мен оларға   

    деген  қажеттіліктердің  ара   салмағына байланысты  әр  түрлі

          әдістерімен  жүргізіледі.

   1 . Мемлекеттің  қаржылық  қызметінің  мынадай  әдістері пайдаланылады   

Орталықтандырылғанмемлекетті  қорларға мемлекеттікбюджетке,бюджеттен  тыс қорларға сақтық  және кредит  қорларына  төленетін     міндетті  және  ерікті  төлемдердің  әдістері.Міндетті  төлемдерге  салықтар, қаражаттардың  аударымдары /  әлеуметтік мақсаттарға, арнаулы  және бюджеттен  тыс  қорларғааударылатынаударымдар  жатады /.Ерікті  негіздерді  жалпы сақтандыру  мен өмірді  сақтандыру,  мемлекттік  қарыздар, ақшалай  заттай  лотереялар, банктерге салынатын  салымдар – депозиттер  бойыншатөлемдердің бір   бөлігі  жүзеге асырылады.

    Мемлекеттің  ақша  қаражаттары бөлген  кезде  мына  әдістері ажыратады   

қаржыландыру  – қаражаттарды  қайтарусыз  және  өтеусіз  еру  және несие беру / несиелендіру / - қайтарымдылық және  өтеушілік  негіздерде  ақша бөлу.

2.   Қаржы операциялары кезінде ақша қаражаттарымен  қолма – қол    ақшасыз және  қолма – қол ақшамен есеп айрысу әдістері қолданылады. Қолма – қолсыз ақшамен  есеп айрысулар  басымырақ  болуы тиіс, өйткені олар  ақша айналысының  шығынын  қысқартады, мемлекеттің кәсіпорондармен, ішінара  халықпен   қатынастарында пайдаланылады.

      Сыртқы экономикалық байланыстарда  мемлекеттің қызметінің нысандары  мен әдістері  түрліше болып келеді.

             
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 

                                          Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

            Мен бұл жұмысты  жаза отырып, мынадай  түсініктермен таныстым  және мынадай тәжірибе  алдым. Бұл тақырыпты мен бір тарауға және екі бөлімге бөлдім оның әрқайсысына тоқталып айтып кетсек.

1.      Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар – ақша қатынастарын  қамту сферасы мен қоғамдық  ұдайы  өндіріс процесіндегі  рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалды.

            Қаржының жұмысын  істеуінің шарты  – ақшаның болуы,  ал қаржының пацда  болуының себебі  шаруашылық жүргізуші  субьектілер мен  мемлекеттің қызметін  қамтамасыз ететін  олардың ресурстарға қажеттілігі болып табылады.

2. “Қаржы жүйесінің” ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және                            нақтылана  түсуі болып табылғаны.

 

          Қаржы  қатынастары  негізінең  мына  екі сфераны қамтыды.

1. мемлекеттік бюджетке  жинақталатын  мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен байланысты болатын экономика ақша  қатынастары,
2.   кәсіпорындардың орталықтандырылмаған  ақша  ұорларының  толық айналымын ортақтастыратын экономикалық  ақша  қатынастары, бар.

           Қаржы қатынастары өзінің  экономикалық  табиғаты  жөнінен бөлгіштік қатынастар болып табылағаның, оның  үстіне  құнды бөлу ең алдымен субьектілер рөлі  қаржы қатынастары жіктемесінің  алғашқы обьективті  белгісі ретінде көрсеткен.

         Қаржы жүйесі  ұғымымен  қатар қаржы – кредит   жүйесінің жалпылама ұғымы да бар, оған  қаржы жүйесінің буындары  ғана емес, сондай – ақ  кредит  жүйесі  де  кіріктірген.

         Меніңше, бұл жазылған жұмыс  Қазақстанның қазіргі уақытында  даму стратегиясында көптеген жұмыс жасау қажет, және де Қаржы жағынаң көмек керек деп ойлаймын.

         Осы  жұмыс жазу  нәтижесінде   мен жинаған бағасы жоқ білім  оқырмандар үшін де құнды болар  деген ойдамын.              

 
 

                         П А Й Д А Л А Н Ғ А Н  Ә Д Е Б И Е Т Т Е Р 

           1.   Құлпыбаев С және басқалары.  Қаржы  теориясы.Оқу                           

                құралы. – Алматы” Мерей 2001

2. Қлиясов Қ.Қ. Құлпыбаев С Оқулық. – Алматы 2003
3. Сеиітқасымов Ғ.С Ақша несие банктер” Оқулық – Алматы” Экономика 2005.
4. Қазақстан Республикасының 2004 – жылғы 24 сәуірдегі № - 548 – 11 жаңа бюджет кодексі.
5. Алимбаева.А.А, Утенов.С.Б, Ахметов.С.Н, Таубаев.А.А, региональная социально – экономическая система – Караганда, Санат.2002, том 2409.с
6. Республика және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау туралы “2002 – жылғы, 29 – қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы.

 

7. www.stat.kz

 

8. www.afn.kz

 

9. Мақыш.С.Б.“Ақша  айналысы және несие” Алматы: 2004ж.
10. Ілиясов Қ., Құлпыбаев “ Қаржы ” Алматы, 2005ж

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

          Экономика және  бизнес жоғары  мектебі