Кәсіпкерлік қызметтің салықты жөнге салу механизмін толық жетілдіру бағыттары

     Мұндай  өтініш жоқ болған жағдайда салық  органына салық төлеуші бюджетпен  есеп айырысуды жалпы белгіленген  тәртіпте  жүргізіледі деп санауға құқық беріледі. Жеке кәсіпкерге қызметін жүзеге асыру үшін жалдамалы қызметкерлерді тарту кезінде немесе кірісінің екі миллион теңгеден асуы кезінде оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық  режимі немесе салық салудың жалпы белгіленген тәртібіне көшу қажет.  

     2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы негізгі нысаны-салық режимі 

     Кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі нысаны оңайлатылған декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып табылады. Бұл нысан жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын кәсіпкерлерге арналған.

     Салық төлеушіге салық салудың осы  режиміне көшу үшін тоқсан басталғанға  дейін 2001 жылға 16 қарашада №1554 Қазақстан  Республикасының мемлекеттік кіріс  Министрлігінің бұйрығымен бекітілген нысандағы өтінішті қызметті жүзеге асыру орны бойынша, салық органына тапсыру қажет. Өтініш 910.00 нысанын, бланкісін салық төлеуші салық комитеттерінде алады.

     Осы режим мыналармен ерекшеленеді:

• Салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойынша тоқсанның аяқталуы негізінде жүргізіледі;
• Оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шығыстары есептеусіз бірыңғай мөлшерлеме бойынша есептеледі.

     Ставкалар бойынша салықтар сомасын айқындаудан  кейін салықтар сомасынан 1,5% мөлшерінде жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты кему жағына есептелген соманы түзетужүргізіледі. Бұл түзету, егер тоқсан қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа еңбекақысыкелесідей болса қолданылады:

• Жеке кәсіпкерлерде Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген екі еселенген айлық минималды еңбекақы мөлшерінен кем емес;
• Заңды тұлғаларда – 2,5 еселенген минималды еңбекақы мөлшері.

     Салықтың  есептелген сомасының ¹/₂ бәлігі корпоративті табыс салығы ретінде, қалған ¹/₂ бөлігі әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударым сомасын алып тастау есебімен әлеуметтік салық ретінде төленеді.

     Жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты салықтарды түзету бойынша Салық  Кодексінде көзделген норма қызметті жүзеге асыру үшін тартылатын қызметкерлердің жалпы санынан және кірістерді жсриялаудағы кәсіпкерлердің қызығушылығына бағытталған, өйткені шағын бизнес субъектілерінің иелігінде қалатын сома қызметкерлерінің саны мен кірістерінің ұлғаюына байланысты жоғарлайды.

     Салықты төлеу мен есептеудің жалпы бекітілген тәртібіне көшкенде арнайы салық режиміне қайтадан ауысу, жалпы бекітілген тәртіпті екі жыл қолдану мерзімі өткеннен кейін ғана мүмкін.

     Оңайтылған  декларация келесі түрде табыс етілуі мүмкін:

• Келу тәртібімен;
• Пошта бойынша хабарлама жасалған тапсырыс хатымен;
• Электронды түрде.

     2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық  кодексіне өзгеріс енгізілуіне  байланыстысалық режимінің аталмыш  нормалары едәуір өзгерістерге  ұшырады. Қосымшалар үш жағдайға  қатысты болды: кірістің мөлшері,құрамның  критерилері және салық ставкалары.

     Қазіргі уақытта ыңғайланған декларацияны 25 адамға дейін (2005 жылы – 15 адам) жұмысшысы  бар жеке кәсіпкерлер, 50 адаға дейін (2005 жылы – 25 адам) жұмысшысы бар  заңды тұлғалар пайдалана алады. Сонымен бірге ыңғайланған декларациянегізінде салық режимін пайдаланушы субъектілерінің кірісінің  деңгейі былайша ұлғайтылады:жеке кәсіпкерлер үшін 4,5 ондықтан 10 млн теңгеге дейін, заңдытұлғалар үшін 9-дан 25 млн теңгеге дейін  салық кезеңінде (тоқсанында). «Ыңғайлау» саласында өзгерістер мен қосымшалардың нәтижесінде кәсіпкерлік субъектілерін жаңадан құру және қазіргілердің дамытуға ықпал ететін мүмкіндігі кеңейеді.Ыңғайланған декларацияны пайдаланған кезде кәсіпкерлер салықтарды өзбетінше есептеп, тиісті салық ставкаларын қолданады.

     Салық салмағы едәуір жеңілдетіліп, бір деңгейде жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға қатысты болды. 2005 жылы салық ставкалары едәуір жоғары болды: жеке кәсіпкерлер үшін 3-тен 7 пайызға дейін, заңды тұлғалар үшін 4-тен 9 пайызға дейін кіріс деңгейіне қатысты өзгеріп отырды.

     Мысалы, егер кәсіпкердің кірісі тоқсан ішінде 2,5 млн теңге болса, онда 2006 жылғы 1 қаңтардағы ставкаға сәйкес 75 мың  теңге (2500 мың х 3%) болды. Салыстыру  үшін: 2005 жылғы аталмыш кірістің салығы 85 мың теңге болған еді (60 мың+500 мың х 5%).

     Егер  заңды тұлғаның тоқсандағы кірісі 8 млн теңге болса, онда салық 290 мың  теңге болады (90 мың теңге+5000 мың  х 4 пайыз), бұл өткен жылғы ставканы пайдаланып төлеген салық сомасынан 190 мың теңгеге аз.

     Ыңғайланған декларация негiзiнде арнаулы салықтық режим қолдану үшiн жаңа құрылған жеке кәсiпкер салық есебiнде тұрған күннен бастап өтiнiш жазады, ал заңды  тұлға өзiнiң мемлекеттiк тіркеуден  өткеннен кейiн 10 жұмыс күнiнiң iшiнде  өтiнiш бередi.

     Кipic мөлшерiнiң және жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты бұрын жалпы белгiленген салық салу режимiнде жұмыс істеген салық төлеушілер 2006 жылғы 1 қаңтарда белгіленген осы жағдайға сәйкес келетін болса, онда ыңғайланған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға құқылы. Бұл үшін тоқсан басталғанша өзі қызмет ететін жердегі салық комитетіне өтініш беруі керек.

     Осылайша, ыңғайланған декларация аясында  арнаулы салық режимiн пайдалану  бiрсыпыра кәсiпкерлерге қолдануға  ықпал етедi. Осы салық режимiн  қолдану саласының кеңеюi шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытуға басымдық беруге тиiс.

     Жалпы алғанда шағын және орта бизнес үшін салық салуды жетiлдiру әлi тоқталған  жоқ. Мұны Қазақстан Республикасының  Президентiнiң халыққа Жолдауында 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субъектiлерi үшiн салық салудың бiрегей cтавксының төмендетіліп, басқадай салық заңдарына өзгерістер жасалатыны жөнiнде жоспары растайды.[23] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ САЛЫҚТЫ ЖӨНГЕ САЛУ

МЕХАНИЗМІН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ 
 

                    Салық жүйесі уақыттың әрекетті  аспабы, оның құрылымы перспективаны  есепке ала отырып экономиканы  дамыту, салық жүйесін бүтіндей  қарасақ, сонымен қатар бөліктік  агрегаттары өндіріс белсенділіктері   және іскерлікті ынталандыру,  сонымен қатар нарықты реттеушілер мен мүмкіндік беретін кәсіпкерлер -  осындай немесе басқа шаруашылық шешімдерін қабылдайды.

              Ең алдымен, біздің көзқарасымызға  сондай схеманы ойлану және  енгізу керек, жұмыс  істеу  және төлеу үшін пайдалы ресми  болуы қажет . Механизімдер өндіріске қажетті  құралдар адамды ынталандырушы инфестициялар , рентабелді жұмыс істеу және заң бойынша жүру қажет. Кәсіпкерлі қуатты мемлекеттік сүйеуі ақыр соңында қажетті болып табылады.

             Сонымен қатар оның құны төмендетілген  мүлік ресмилендірілуі  үлкейтуге рұқсат етеді , оның бір мәнісі болады, салық жинаулары және қаражатқа түсулердің бар болуы.

              Заңгерлік беттердің мүлігіне  салық деңгейі және дара кәсіпкерлер  алдымен қажетті физикалық беттердің  деңгейіне дейіннашарлауы тиіс. Физикалық беттерге мүлік дайындау механизмі басқаша бұрынғыша қалады, заңгерлік беттерге жалға тапсырылады.

             Іскер белсенділік өседі және  ішкі инвестициялар үлкейеді.

              Ең сыпайы есептеулермен, жұмыс  істейтін аз кіріскен істердің  мүлігі бағаланады 3,5 көбірек млрд. Дол. (177 мың 01.01.2003 жылға аз кіріскен істердің саны құрастырылады., мүліктің орта құны – 20 мың дол.) /15, с. 207/

             Әрбір мемлекетте әрқашан екі  баламалық, яғни өзара қатынастардың  құруына принципшіл қарама- қарсы  тұрған стратегиялық жақын келулердің аралық қаражаттық және салық саясатшылар мүшесі. Мұнау бірінші оқиға – биік салық көбірек болады , қазынаға төлеу халықты мәжбүр ету, өзіне жауаптылық толықтық бәрін оның қауіпсіздігінің артынан, амандық, басқа керекті назарлардың қорғанышын , соның ішінде мүмкіншілік ертеңгі жағдайда сенімділік болуы. Екінші оқиғада – салықты өндеп алу түрде азаматтар , халық қолданатын өзінің өзіне меншікті қарауға айтылған емес олардан құрал салық түрінде айтылған, көмекке сүйенбей , мемлекетке сүйенбей өз қамдарын ойлау.

            Негізінде қалай болғанда да  мына таңдау проблема әлеуметтік  және экономикалық қажеттіліктердің  деңгейінен халық оның менталитеттің  дәл осылай және мемлекеттің  дамуы деңгейінің потенциялды  және әлеуметтік бағыттылық оның  экономикалық шешімі тәуелді болады.

             Ереже сияқты , елдің әлсіз экономикасы  яғни дамитындар, әсіресе бастапқыларды  сатылардықалыптасудың және нарық  өзінікін салыстырмалы аласа  салық тартылады. Содан соң  қоғамдық тұтну әртүрлі түрлерінің  дамуымен (білім беру, денсаулық сақтау, коммуналдық қызметтердің және т. б.) жоғары дәрежеде салық салудың , параметрлер қайсының экономика күшімен елдерге барынша көп мағыналарға жетеді, басқаша айтқанда дамыған елдерде бірте – бірте асу болады.

            Салық жүйесін рекламаларда қаражаттық  өзіндік әртүрлі мемлекеттік  жалпы тенденцияларды әр түрліше  салады.

                Барлық қоғам табыстарының немен  жеке беттердің қолданылуында  төлемі 50 % салық және басқа міндетті түрде алып тастауын есептейді. Басқалар, қарама – қарсы көзқарастарды бұлардан бөлмейді және барлығы өз салық тәртіптерін тек 25 – 30 % ВВП шек қояды.

            Біріншілердің , арасында бай  ел ең алдымен қайда болсын 25 30 мың долларларға дейін жалпы  табыстарды маңызды деңгейге  дейін шамамен салықты алып тастаулар қарастырылады. Мысалы, Данияда халық жаңбырлатқышына 17 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 51 % ), Швейцарияда шамамен 15 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 33 % ), Норвегияда – 14 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 42% ), Германияның, Францияның, Бельгияның, Филяндияның – диапозонда 11-12 мың долларға сай ( ВВП салық үлесі – сәйкесінше 40 % 47 % )

             Салық алып тастаулардың мөлшері  анағұрлым көбірек елдерде алатын  соңғы орынның табыстардың деңгейімен  шектеледі. Дәл осылай, ол кемінде  2,5 мың оңтүстік Корейда құрастырады. ( ВВП салық үлесі – 22 % ), Түркияда – 60 мың доллар ( ВВП салық үлесі – 22 % ) ,ал Мексикада кемінде 500 доллар  ( ВВП салық үлесі – 16 % ). Және Ресейде тек қана табыстардың деңгейімен соңғы категорияға жетті, бірақ салық алып тастаулардың аңғары бойынша жоғары дамуы ел деңгейінде 30 % орын алады ( ВВП 1 мың доллар әрбір халық жаңбыртқышына яғни Жапония деңгейінде және Швейцария ) . Тұжырымдап келгенде, басқаша айтқанда онда төртеуінде әрбір статистикалық жанұяға салық алу түрлерін алып қарасақ адам сомасы құрастырылады орта есеппен 4 мың доллар мен уақыт шамаланады.

              Бірақ белгілі бір деңгей сияқты  бөлшектелген салық салу мемлекеттік  қаражаты арқылы өз шешімін  шығарады, яғни ВВП салықты алып  тастаулардың сондай үлесін және  оның одан сайын артуына жету үшін экономикалық және әлеуметтік қайшылықтың күшеюін жеңіп нығаю керек.

              Ашық саяси дауларда және молшылықсызбен  шақырылған салық реформа талқандауларында  көрсете алады, соның ішінде : бағындырусыздың өкіметтерге, табыстардың бұқаралық баспаналары және салық міндеттемелердің орындалуының кетуді, ұлттық экономика капиталының артуы халық көшірулері, кемшілік ауыртпалықтары салық төлеушілерге арналған, аудандар болуы керек. Және тек қана шадуылдау төтеншелері қалай айтылады, кербездік – мажорлы жағдайдың ( мысалы , жауынгерлер апат апаттары, техногендікпен ірі апаттар ) салығы шек деңгейіне амалсыз қарамастан аса экономикалық түсініктерге едәуір жоғарырақ оның нормалы жағдайдың мағыналарын үйлесімді қарау керек.

             Салық салу проблемалары экономистердің, философтардың, әр түрлі замандардың мемлекеттік қайраткерлерінің ақылдары тұрақты орынға ие болған. Бір негізін салушы А.Смит былай деген: салық салу теориялары бойынша салықты кім төлесе ол соған арналған  ,- бұл белгілі құлдық емес, ол бостандық болып табылады. Мемлекеттік қайраткер және АҚШ – тың ғалымы Франклин былай деген : „Өмірде шарасыздан ештене жоқ „