Кәсіпкерлік қызметтің салықты жөнге салу механизмін толық жетілдіру бағыттары

     МАЗМҰНЫ:

     Кіріспе 

      1 . Кәсіпорын, салық,  бюджет ұғымдарының  мазмұны мен мәні 

      1.1 Кәсіпорын ұғымына  жалпы түсініктеме 

1.2Салықтардың  пайда болуы және түсінігі 

     1.3 Бюджет ұғымыны жалпы түсінік 

     2. Кәсіпорынның арнайы  бюджетке төлейтін  салығы

     2.1 Кәсіпкерге белгіленген салық салу тәртібі 

     2.2.Бюджетпен  есеп-айрысудың  нысандары 

     2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен  есеп айырысудағы  негізгі  нысаны-салық режимі 

      3. Кәсіпкерлік қызметтің салықты жөнге салу механизмін толық жетілдіру бағыттары  

     Қорытынды

     Қолданылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     К І Р І С П  Е 

       Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да  он бес  жылдан асты. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді. Қазақстан Республикасы конституциясының 35 бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.

       Салықтар  мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі  қайнар көзі болып табылады.

       Салықтар  – мемлекет біржақты тәртіппен заң  жүзінде белгіленген, белгілі бір  мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

            Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың  құралы мен маңызды алғы шарты. Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.

             Бюджеттерге және салықтарға  байланысты бюджеттің жаңа түрі  мемлекеттің 

       қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.

       Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады. Мемлекеттің тиімді салық салу үрдісін жүзеге асыру үшін бірнеше принциптері бар.

       Бұл жұмыстың негізгі мақсаты бұл –арнайы бюджетке төленетін кәсіпорын салығының экономикалық мәні мен мазмұнын ашу, есептеу тәртібін анықтау.  Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді қарастыру қажет деп шештім:

• Салықтардың пайда болуы мен экономикалық мәнін анықтау;
• Салық элементтері мен есептеу әдістерін көрсету;
• Кіші және орта бизнес субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың табыстарына салық салудың арнайы режимдерін қарастыру;

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      1 . Кәсіпорын, салық,  бюджет ұғымдарының  мазмұны мен мәні 

      1.1 Кәсіпорын ұғымына жалпы түсініктеме 

       Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында  қоғамдық меншікті жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі кәсіпорындар құрылып  жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің  практикада экономикалық тиімді ісі болып табылады .

       Қазіргі замандағы экономикадағы ірі  монополистік шаруашылыққа тығыз байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер  кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.

         Кәсіпорын экономикалық қызмет  көрсететін заңды категория, олар  халыққа қажетті тауар өндірумен  айналысады.

         Дүниежүзілік практикада  кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды. Соның негізінде  оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері  болады. Кәсіпорындар азаматтық процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық, құқылық, формалары бар:

1. мемлекеттік кәсіпорын
2. серіктестік

       Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостыларға не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.

       Кәсіпкерлік сфераның қандайында болмасын, кәсіпкер капитал жұмсап өзіне тезірек  пайда табуы мақсат нтіп қояды. Ол үнемі пайда табуын көздейді. Бұл  үшін ол өндірісті үзбей, жалғастыра жүргізуі керек, яғни ұдайы өндіріс болуы қажет.  Басқа кәсіпкерлермен бәсекеде уақыт ұтқан алдымен жеңіске жететін болғандықтан, капиталдың қызмет ететін уақыт мерзімін сипаттайтын көрсеткіштер ең маңызды экономикалық көрсеткіштерге жатады

       Бәсекеге  қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді.  Кейбір өндірушілер үшін өнім сапасы жеке мәселе ғана емес. Ол біртіндеп халықтың өмірінің жалпыұлттық сапа мәселесіне айналып келеді. Мұны сапа саласында жетекші болып табылатын соғыстан кейінгі уақытта Жапония экономикасының даму мысалында көруге болады. 
 
 
 
 

1.2Салықтардың пайда болуы және түсінігі 

     Салықтар  – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің  пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.

     Салықтың  экономикалық мәні – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін  алу жөніндегі өндірістік қатынастардың  бір бөлігі болып табылатындығында. Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады. Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.

     Салықтар  тауар – ақша қатынастарынан тыс  қолданылады. Натуралды салықтардың  мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әртүрлі анықтама мен түсініктеме берілген. Мәселен, Салық Кодексінде «Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар» деп атап көрсетілген.

     Салық – заңды актілерге сәйкес салық  төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.

     Салық – белгілі бір объектілерден  төленетін төлем.

     Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.

     Қорыта  айтқанда, барлық анықтамалар бір  негізгі құраушы жүйе екендігін  байқауға болады. салықтарды басқа  да төлемдерден ажыратуымыз керек. Себебі, салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар, салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі – бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.

     Салықты материалдық тұрғыдан алғанда  - бұл, салық төлеушінің белгілі бір  мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір  ақша сомасы болып табылады. Салықтың материалдық белгісі – салық төлеуші белгілі бір соманы мемлекетке міндетті түрде беруі болып келеді.   Сатериалдық салықтық қатынастар – ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді білдіреді.

     Экономикалық  категория тұрғысынан қарағанда  салық – салық төлеушілерден  мемлекетке қарай белгілі бір  мөлшерде, белгілі бір мерзімде және белгіленген тәртіпте бір бағыттағы  ақшаның қозғалысы болып саналады.  Ал, құқықтық тұрғыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін көздейтін міндеттеме.  Салық құқығы – мемлекеттің салықтық әрекеті үрдісінде пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын немесе салық төлеушілердің мемлекетке бекітуі тиіс белгілі бір заттардың санын білдіреді. Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:

• Материалдық категория жағынан – бұл белгілі бір ақша сомасы балса;
• Экономикалық категория ретінде – бұл мемлекеттің табысы;
• Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме болып табылады;

     Қорыта  келгенде, салықтар көптеген елдерде  әртүрлі аталғанымен, кейде оларға салық салу және алыну жолдары  ұқсас болып келеді. Салық төлеуші ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген заңды және жеке тұлғалар танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезеңде алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік құралдары, пайдасы және тағы басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, теңдік және тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немес пайыз түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясаттың бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.

     1.3 Бюджет ұғымыны  жалпы түсінік 

    Кез-келген дамыған қоғамның экономикалық құрылымының  қалыптасуымен дамуында үкіметпен таңдалған экономикалық саясат шегінде іске асырылатын мемлекеттік реттеу аныктаушы,жетекші роль атқарады. Мемлекетке экономикалық және әлеуметтік реттеуді іске асыруға мүмкіндік беретін механизмдердің бірі,қаржылық механизм-мемлекеттік бюджеттің маңызды звеносы болып табылатын,қоғамның қаржылық жүйесі. Қаржылық жүйе арқылы мемлекет орталықтанған және орталықтанбаған ақша қорының қалыптасуына әсер ете отырып,мемлекетке тиесілі қызметтерді орындау мүмкіндіктерін қамтамассыз етеді. Әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің негізін табыстарды қайта құру болып табылады.

      Мемлекеттік ресурстарды мобилизациялау  және шығындаудың негізгі құралы  бола отырып,мемлекеттік бюджет  саяси үкіметке эконамикаға әсер  етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономикаға әсер етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономиканың ерекше секторының дамуын ынталандыруға нақты мүмкіндік береді.

     Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың  құралы мен маңызды алғы шарты.  Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.