Салық

     Кесте 1

     2007-2008 жылдар аралығындағы экономика саласындағы қызметтерге салық салу коэффициентін талдау 

     Қайнар көзі: Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2007 жылдық есебі

     Барлық экономика саласындағы қызмет түрлерінде салық салу коэффициенті өсті. Ал байланыс саласында 2 есеге жуық өсті. Ауыл шаруашылық саласы.

     Кесте 2

      2007-2008 жылдар аралығында ауыл шаруашылық өндірісте алаңдарды тазалау және астықтың жалпы түсіміне салық салу динамикасы 

        Қайнар көзі: Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2008 жылдық есебі

    Берілген  ауылшаруашылық өндірісте 2007 жылмен салыстырғанда салықтық түсімі 2008 жылы 3919,9 мың тоннаны, орта есеппен 18%-ға өсті.

    Сонымен қатар, салық салымының келіп түсуінің ұлғаюына 2005 жыл қарызының төленуі әсер етті (ТОО Агро орталық Астана кәсіпорындарымен 16 331,4 мың теңге сомасына).[19;56]

    «Жалтыр элеваторы» АҚ бойынша 15 139 мың теңге (2007 жылы 21 267 мың теңгеге, 2008 жылы 36 406 мың теңгеге), ТОО «Богви» 58 142 мың теңге (2007 жылы 7750 мың теңге, 2008 жылы 65 892 мың теңге, сонымен бірге сатылған жер учаскелерінен 41 667 мың теңге), ТОО «Викторовское» 142 мың теңге (2007 жылы 9 486 мың теңге, 2008 жылы 9 628 мың теңге) және т.б., яғни сақтауға қабылданған бидай көлемінің ұлғаюы есебінде сауданың да ұлғаюымен ескерілген.

    Салық салымы есебінде 01.12.2008 жылы 1 058 ауыл шаруашылық тауар өндірушілердің заңды тұлғалары бар немесе өткен жылмен салыстырғанда 17 %, сонымен бірге потент бойынша 9 % - ға (2007 жылы 494 мың тенге, 2008 жылы 485 мың тенге) төмендеді. Осыған байланысты салық салымының келіп түсуі 21 % - ға, (2008 жылы 1 022 млн. теңгеге, 2008 жылы 1 234 млн. теңгеге), сонымен бірге потент  бойынша 20 % - ға (2007 жылы 688 млн. теңгеге, 2008 жылы 822,4 млн. теңгеге) ұлғайды.[19;25] 

    Салық аслымы мен алымы есебінде 01.12.2008 жылы 5 562  мың шаруақожалығы, сонымен бірге 4 082 мың біріккен жер салығын төлеушілер болып табылады. Олардың жалпы көлемі 225 салық төлеушілерге немесе 4,2 % - ға (2007 жылы 5 337 мың тенге, 2008 жылы 5562 мың тенге) өсті; біріккен жер салығын төлеушілер көлемі 84 немесе 2,1 % - ға (2007 жылы 3998 мың тенге, 2008 жылы 4082 мың тенге) ұлғайды.

    Келіп түскен біріккен жер салығы салымының  нәтижесі 01.01.2008 жылда келіп түскен біріккен жер салық салымы өткен жылдың үйлескен кезеңімен салыстырғанда 0,6 % - ға (2007 жылы 34 242 мың теңге, 2008 жылы 34 047 мың теңге) төмендеді. Бұл төмендеудің мәселесі жер учаскілердің 22,4 % - ға (01.07.2007 жылы 34 087 млн. теңге, 2008 жылы 34 087 млн. теңге) бағалау құнының төмендеуі болып табылады.

    Экономикалық  қызмет түрлері бойынша салықтар салымы мен төлемдердің келіп  түсуінің құрылымы келесі диаграммада  көрсетілген.                                                            

       Сурет 1 Ақмола облысы бойынша салық түсімдері

    Суреттің мәліметтеріне сәйкес жалпы бюджетке келіп түскен салықтардың салымы мен төлемдердің негізгі үлесінде өнеркәсіп 25,0 % (8 437 555 мың теңге), сауда 18,2 % (6 142 281 мың теңге), транспорт және байланыс 8,6 % (2 909 502 мың теңге), энергия, газ және су өндірісі 6,0 % (2 036 651 мың теңге), байланыс 2,1 % (711 212 мың теңге) және т.б. 25,7 % (8 678 000 мың теңге) орын алады.

    Өнеркәсіп комплексі (жинағы) өнеркәсіпті өңдейтін тау – кен өндірісі және газ, су және электроэнергияны үйлестіретін өндірістік кәсіпорындарымен ұсынылған.

    Өнеркәсіптік  өндірістің жалпы көлемінің негізгі  үлесінде өңделетін өнеркәсіп (78,1%), газ, су және электроэнергияны үйлестіру  өндірісі (12,6 %), тау-кен өндіріс өнеркәсібі (9,3 %) орын алады.

      Осы жылдың қаңтар – қараша  айларында аралық және соңғы қолдану өнімін шығарып өңдейтін өнеркәсіпте 71 144,5 млн. Теңгеге өнім (тауар, қызмет) өңделді, яғни 2008 жылға қарағанда 1,3 есе деңгейі жоғары.

    Ағымдағы  жылдың қаңтар – қараша айларында  ағаш және ағаш өнімдері (2008 жылдың қаңтар – қараша айларында 3,2 %), тоқыма және тігін өнеркәсібі (2008 жылдың қаңтар – қараша айларында 1,7 %), басқа да метал емес минералды өнім өндірісі (16,3 %), қағаз жасанды талшық өнеркәсібінде және баспа жұмысында (25 %), машина құрылысы (27,4 %). Сонымен бірге 2007 жылдың қаңтар – қараша айларында химиялық өнеркәсіпте (2007 жылдың қаңтар – қараша айларында 73,8 %), азық – түлік өнімдері мен сусын және темекі өндірісінде (92,0 %).[19;31]

    Өндірістік  өнеркәсіпте азық – түлік өнімдерімен  сусындар өндірісіне 16,8 % - дан келеді, ал жеке көлем индексі 2007 жылдың қаңтар – қараша айларына қарағанда 2008 жылдың қаңтар – қараша айларында 92,0 % құрады. 2008 жылдың қаңтар – қараша айларында 11 922,3 млн. теңге сомасына ауыл шаруашылық өнімі өндірілді. Сонымен қатар, сары май (2007 жылдың қаңтар – қараша айларында 67,1 %), макарондар (82,0 %), нан (95,2 %), сүт (99,0 %) азық – түлік өнімдері сияқты тауарларының шығарылуы төмендеді.

    Өндірістік  өнеркәсіпте негізгі төлеуші  – ТОО «Кокшетау Минводы» болып  табылады - салық салымының келіп түсуі өткен жылмен салыстыру бойынша 2 есеге (2007 жылы 644 млн. теңге, 2008 жылы 1272,1 млн теңге) және спірт затының акциздері бойынша салық салымының келіп түсуі өткен жылмен салыстырғанда өнім сауда көлемінің 42,4411 мың теңгеге (2007 жылы 907 006 мың теңге, 2008 жылы 9 494 461 мың теңге) ұлғаюына байланысты, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылдың 15 қазанындағы № 10 Қаулысына сәйкес ұлғаю есебінде  салықтар салымы ұлғайды.

    Таукен  өндіретін өнеркәсібіндегі өнеркәсіптік өндірісінің көлемі 2008 жылдың 11 айында 8 433 млн. теңгені құрады, 2007 жылы қаңтар – қараша айларында табылған темір рудасы 1,3 есеге (П-О «Өркен - Атансор», ТОО «Өркен»), тас құм 1,3 есеге, табиғи құм – 1,6 есеге, яғни 2008 жылдың қаңтар – қараша айларында 3 есеге жоғарлады.

    Салық салымдарының келіп түсуі 67,2 % - ға немесе 423,3 млн. теңгеге, сонымен бірге «Қазақалтын» АҚ бойынша 484 млн. теңгеге (2007 жылы 24 млн. теңгеге, 2008 жылы 508,2 млн. теңгеге – роялти бойынша негізгі ұлғаюлар табылған пайдалы қазбалар көлемінің ұлғаюы есебінде 394 млн. теңгеге), «Васильков алтыны» АҚ бойынша 116,5 млн. теңгеге (2007 жылы 16 млн. теңге, 2008 жылы - табылған пайдалы қазбалар көлемінің 77 млн. теңге ұлғаюы есебінде роялти бойынша негізгі ұлғаюлар 132,5 млн. теңге) ұлғайды.

    Электроэнергияны, суды және газды үйлестірілуі мен  өндірілуі - өнеркәсіп құрылымында  ең маңызды салас болып табылады.

    Өндіріс көлемі 12,0 % - ға ұлғайды.

    Электроэнергияны  үйлестіру мен өндіру көлемінің  ұлғаю деңгейі 25 % - ға ескерілген.

    Бюджетке келіп түскен салықтар салымы «АРЭК» АҚ 5 млн. теңгеге (2007 жылы 280,4 млн. теңге, 2008 жылы 285 млн. теңге), «Электр жүйесі» КФ АҚ филиалы 7,8 млн. теңгеге (2007 жылы 56,2 млн. теңгеге, 2008 жылы 64 млн. теңгеге) ұлғайды.

    Ақмола  облысы бойынша Салық комитетінде Республикалық мониторингке жататын кәсіпорындардың тізіміне 9 кәсіпорын және 8 аймақтық мониторингтік кәсіпорындар жатады.

    Республикалық және аймақтық мониторингте тіркелген  кәсіпорындар бойынша өнім саудасының көлемі 17,3 % - ға немесе 5,3336000,3 мың теңгеге ұлғайды, яғни салықтар салымы 96 % - ға немесе 1 080 824,5 мың теңгеге ұлғаюына әсер етті.

        Ақмола облысының дамуына салықтардың әсері

        Ауылшаруашылық өнімдердің көлемі экономиканың деңгейін анықтайтын негізгі көрсеткіштер болып табылады.

      Сурет 2  Ақмола облысы бойынша дамуы

     Ауыл шаруашылық өнімдегі халықтық орналасу бөлігі 26 % және нақты өнімнің түсімі 28,8 % экономикалық құрылымның бөлігі болып табылады.

      Халық шаруашылықта бюджетке түскен салықтың көп бөлігін бидай өнімі алады.

      Оның  көлемі 83,8 %. Республикада жаздық бидайдың күшті сорттарымен айналысатын  Ақмола облысы болып табылады.   

Кесте 3