Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру

     Жобалар әдісі көптегсн елдерде оқушыларға экологиялық білім берудс ксңінен қолданылады /23'.

     Чсхославакиядағы  қоршаған ортаны қорғау саласындағь: жұмыстың білім мен тәрбме бсру жүйссіндсғі тожірибссін атап өтуге болады.

       Бұл  елдің халқы үнемі қоршаған ортаның ластануы, ормандардық жойылуы, сапалы ауыз суыкың тапшылығы және т.б. мәселелерл: сезініп отырады.

     Чехославакияда  экологиялық мәселелердің үш негізгі аспектісік бәліп кәрсетуте болады:

     -    арнайы,      қоршаған   ортаны      қорғаудағы      негізгі   зерттеу бағыттары  мен практикалық іс-шаралар;

     -  экономикалық, қоршаған ортаны  қорғаудың  кешенді сипатымен байланысты  және айтарлықтай қаржылық қамтамасыз етуді талап етеді:- саяси, Чехославакияда қоршаған орта жағдайын жақсартудың көпжақты міндеттеріне байланысты олар іс-жүзінде елдің әрбір тұрғынын ойландырады.

     Қоршаған  ортаны қорғаудың саяси аспектісінің құрам бөлігі осы саладағы білім мен тәрбие беру болып табылады. Қоршаған ортаның көптеген мәселелерінің күрделілігі мен жаңаруы дэстүрлі білім берудің жіткіліксіздігіне байланысты кешенді іс-шараларды қолдануды талзп етеді. Арнайы мамандар дайындау, сондап-ақ әр түрлі саланын мамандарына табиғатты қорғаумен байланысты міндеттерді шешудін жаңа әдістерін үнемі үйретіп отыру қажет.

     Чехославакияда  эколоі иялық білім беру мақсатты түрде мектегпе жүргізіледі. Қазіргі  заманғы оқу-тәрбие жүйесінде қоршаған ортаны қорғау мәселслері барлық дерлік пэндерде қарастырылады.

     Ксйбір  пэндер, мысалы табиғаттану, география, қоғамтану сияқты пәндерде бұл мәселслер басқа пэндсрмсн салыстырғанда жүйелі түрдс қарастырылады. Экологиялық білім беру мәселелері сцбск және политехникалық тәрбие бсруде ерекшс маңызды. Себсбі олар өндірістік ортамсн қарыс-қатынаста кажетті ісксрліктср мем дағдыларды қалыптастыру үшін өте қажет.

     Жоғары  мектепте күрделі экологиялық мәселелерді  шеше алатык мамандар дайындалады. Университеттерде қоршаған орта саласынын мамандарын дайындайтын белімдер бар. Техникалық жоғарғы білім беру орындарында осы салада маманданған инженерлерді дайындайды. Сонымен қатар дипломы бар мамандарға арналғак курстарға кеп көңіл белінеді. Бір жағынан олар әртүрлі сала мамандарын экологиялық мәселелерді шешуге үйретсе, екінші жағынан мүндай курстар табиғатты қорғаудағы ең соңғы жетістіктерімен таныс кең профилді мамандар дайындайды /23/. Чехославакияның тэжірибесі қоршаған орта ұлттық, ғаламдык деңгейде де жоғары саясаттын саласы болып    табылатынын көрсетті.

       Бұл  тұрғыдан алғанда экологиялық білім мен тәрбие беру оқу орындарында және олардан тыс жағдайда жүзеге асырылуы тиіс.

     АҚШ-та экологиялық білім мен тәрбпе беруде жаңа әдістер кеңірек қолданылуда.

     Американ  ғалымдары экологиялық білім  беру стратсгиясы мек оқу жоспарларын құрастыру конструктивті оқыту әдістеріне негізделуі керек деп есептейді.

     Ал  бұл әдістер міндетті түрде саналы түрде және жергілікті экологиялық мәселелерді ескере отырып жүргізуге негізделген.

     Біз Монтана штатының мемлекеттік университетінің профессоры американ ғалымн Мапкл Бродидің ғылыми-әдістемслік жұмыстарыи келтіріп отырмыз /21/.

     Конструктпвті оқытудың принциптері:

     1.   Балалардың бойында бар экологиялық  білімдерді анықтау (мүмкін түрмыстық   дсңгейдсгі) және   соның нсгізінде   ғылыми   білімдсрдік жүйесін жасау;

     2.  Оқушыларды        оқыту    процссінің        бслсснділігін        арттыруға бағытталған бірлссксн  қызметке жұмылдыру;

     3.  Оқушыларды   олар үшін   кунделікті   түрмыста   маңызды   тэжірибе контекстіндегі ғылыми  конііепцияларды талқылауға шақыру;

     4.   Балаларды  ғылыми  жұмысқа  және олардың ғылыми  мәліметтерді пайдалану мүмкіндігін бағалауға жұмылдыру;

     5.  Оқулықта   келтірілген   қағидалардың   орындалуын ғана   көрсететік  эксперименттерді емес, зерттеушілік  дағдыларды қалыптастыратык зертханалық жұмыстарды ұйымдастыру;

     6.   Материалды     оқытушынын     аңтып     түсіндіруінен   оқушылардын бастамасымен жүргізілетін  дискуссия түріне өту;

     7.   Оқытушының рөлін  өзгерту.  Ол білім көзі     ретінде,     жауаптык дұрыстығын бағалаушы  авторитет емес, білімдерді меңгеру процесін ұйымдастырушы          болып     табылады.     Дискуссиялар     кезінде оқушылардың эр түрлі қөзқарастары мен ойларын  қажетті бағытқа бағыттап, оқушылардың мақсатқа жету жолындағы   бірлесіп жұмыс істеуге деген қажеттілігінін пайда болуына көмектеседі;

     8.   Бір   кешеннің   ішінде   пәндерді   интеграциялау   (биолопія,   химия. география,  физика);

     9.   Пэндерді оқыту барысында әр  түрлі қөзқарастардың ролін түсіну (ғылымдардың, оқыту, діннің табиғаты  туралы).

     Саналы  түрде оқыту жүйесі білімдердің  интеграциясына бағытталған: табиғаттағының және қоғамдағының барлығы бір-бірімек байланысты, эсіресе экономика мен қоршаған орта мәселелеріке байланысты.

     Эколог.ия лық білім бсрудің негізгі  міндеттеріиің бірі - оқушыларды экожүйенің элементтері, олардың өзара байланысы, табиғи және антропогенді факторлардың әсерінен өзгеруі туралы түсінікті қалыптастыру.

     М.Бродн  бұл тақырыпты бөтелкедсгі, оқушылардың өздсрінін қолымсн жасалган экожүйс моделін бақылау барысында оқытудь: ұсынады. Модсльді скі скілптрлік полпэтилсн ыдыстардак құрастырады. Бір ыдысты ортан бслінсн ксссді, ыдыстың жоғаргы бөлігін төменгісінс кигізсді де оған матаның бөлшегін кпгізеді ( мата жіппен не резинкамен бекітіледі). Екінші ыдысты ортасынан не жоғарырақ кесіп, оны қақпағымен бірге моделдің ортаңғы бөлігіне кигізіп қолдануға болады. Бірінші ыдыстың түбіне құм не тас төсейді де 1/4 бөлігіне дейін су қүяды. Суға зиянкес өсімдіктер мен жануарларды (саны шектеулі болады) орналастырады. Ыдыстың ортаңғы бөлігіне (матамен жабылған мойны бар) аздаған таспен араластырылған қүнарлы топырақ салынады да, ."Іэсімдіктердің түқымдары, жауык қүрттары мен жер бетінде мекендейтін жануарлар орналастырылады.

     Мұндай жұмыс бүкіл оқу жылы барысында жүргізіледі.

     Тақырыпты оқытуға дайындық барысында мұғалім кониептуалды карта  жасайды.   Бұл   сабақтын     тірек-конспектісі,  онда     білімдердін құрылымы (тіректік және   зерттеліп отырған) және оларды   меңгеруге бағытталған іс-әрекет көрсетіледі.

     Берілген  тақырыпты оқытуда оқушыларға өздсрі экожүйе жасап. оларды өздерінің қажетінше өзгерту ұсынылады.

     Тақырыпты оқыту барысында оқушылар экожүйенің жекеленгек абиотикалық және біютикалық компоненттермен және өзара қарым-қатынастармен танысады.

     Жыл бойы табиғи және эксперименттік экожүйелердің жағдайы туралы мәліметтер тіркеліп отырады. Олардың нәтижелері бойынша оқушылар экожүйенің ішкі өзара қарым-қатынастары және оларға әртүрлі факторлардың әсері іуралы қорытынды жасаііды.

     Шет елдердегі экологиялык білім  мен тәрбне беруді сараптаудағы азғана жұмыстардың өзі қоршаған дүниені -жацаша көре білудін қажеттілігіп көрсетеді.

     1.6. ТМД елдсріндсгі  экологиялық білім  бсру 

     1.6.1. Рсссйдегі экологиялық  білім бсру

     ТМД слдсрінің ішіндс Ресейдс оқушыларға мақсатты түрде бағытталған экологиялық білім мсн торбис беруді алғашқы рст қолга алған мсмлекет болды.

     Ресейдегі экологиялық білім мен тәрбне берудің маңыздь: қорытындысы - бұл 80-жылдарда тұжырымдалған бүкіл білім берү жүйесін қамтыған (жоғарғы оку орнына дейінгі, жоғарғы оқу орнында. ЖОО-нан кейінгі) үздіксіз экологиялық білім беру концепциясы болдь: /24/.

     Концепция негізінде экологиялық білім  беру стандарты жасалғак. Бұл құжатта тәмендегі талаптар аньіқталған:

     -    экология мен   қоршаған ортаны   қорғау  саласында  жалпы білім  беретін мектептердегі дайындықтың негізгі мазмүнына;

     -    мектептің оқу жоспарларындағы  бөлінген уақыттың көлеміне;

     -    оқушылардың міндетті экологиялық  дайындығының деңгейіне.

     -  Стандарт мақсатқа жетудің төмендегі кезеңдерін ұсынады: Жалпы бастауыш білім беру (1-4 сыныптар):

     -    адам мен қоршаған ортаның   негізгі   өзара    байланыстары  мен бастапқы бағалылық бағдарларын  қалыптастыру.

     Негізгі мектеп (5-9 сынып):

     -    қоршаған   ортаның     экожүйелік  ұйымдасуы,     оның  ресурстық пайдаланылуы, оның тіршілік сапаларының жоғалу қаупі туралы білімдер негізінде экологиялық жауакершіліктің қалыптасуы;

     -    салауатты   өмір   сүруі,   тиімді   пайдалану,   оқушылар   орындай алатын нақты экологнялық  қызметті жасау тэжірибесін   игеруге даідьіларын бекіту,

     -    табиғаттағы   адам мен қоғам   арасындағы   экологиялық   қарым-қатынастар,   қазіргі     заманғы     экологиялық     мәселелер  және адамзат   қоғамының   жергілікті, ұлттық жонс ғаламдық деңгенде тұрақты даму туралы білімдср жүйесін мсңгсру;

     -    айналадагы экологиялык моселерді шешу тэжірибссін молайту. Қорытынды кезсң (10-12 сыныптар):

     -    кәсіптік багыттық сыныптарда   экологнялық процссстердің мәні, планетадағы      биологиялық   алуан-түрлілікті   ұстап   түру   және биосфера    мен адамзат    қоғамының тұрақты бірге өмір сүруін анықтайтын факторлар туралы тереңірек білім беру;

     -    табиғатқа    жауапкершілікпен     қарау,     экологиялық    мәдениет, экологиялық ойлау мен    практикалық іс-эрекетті қалыптастыру  жалғастырылады;

     -    салауатты өмір сүруге деген қажеттілікті қалыптастыру;

     -    жердің әлеуметтік-табиғи жүйесінде   езінің орнын философиялық тұрғыдан түсіндіруге дайындау.

     Мектепте  оқыту үшін төмендегі мазмүндық  бағыттар ұсынылады:

     1.   Биосфера - ғаламдық экожүйе;

     2.  Элементарлық экожүйелер;

     3.  Адам әлеуметтік-табиғи экожүйеде  ;

     4.  Экожүйелерді зерттеу әдістері.

     Қазіргі ортаңғы және жоғарғы звенода  экологиялық білім беруді жүзеге асырудың негізгі бағыттарын қарастырайық. Мұнда 4 бағытты бөліп көрсетуге болады:

     1.  Дэстүрлі оқу пәндерінің экологизациясы, бастауыштан бастап бітіруші  сыныптарға  дейін оқушыларға     экологиялық білім берудің біртүтас бағдарламасын жасау.

     2. Арнайы "Экология" пэнін енгізу.

     РФ-ның  жалпы және кәсіптік білім беру министрлігі бұл пәнді 5 сыыыпта - аптасына 2 сағат, және 9 сыныпта - 2 сағат, аймақтыл, компонснт ретінде оқытуды ұсынады. Экологияның жеке пэн ретінле кэсіптік бағдарлау сыныптарында да (10,11,12) экологпяны оқыту мүмкіндігі қарастырылады.

     Қазір эртүрлі сыныптар үшін көптеген авторлық бағдарламалар жәнс олардың кейбірсулсрі үшін оқулықтар мсн құралдар шығарылғак.

     3.  Жекс бағыт рстінде   жаңа  А.Н.Захлсбнын үсыпған: "Экологня негіздері мектсп курсын    құрастырудағы модульдік   принцппін бөліп көрсетугс болады.

     Модуль  лекция, семинар. практикум, ролдік ойындардан тұратын білім жүйесі ретінде құрастырылады. Экологиялық модульдердін мазмүнына мыналар кіреді: экологиядағы таным әдістері, негізгі ұғымдар мен әдістер, заңдар мен заңдылықтар, теориялар, экологиялык мәселелер, әртүрлі антропогенді әсердің нәтижесіндегі экологиялык өзгерістердің модельдері мен гипсггезалары, жергілікті, ұлттых, ғаламдық деңгеидегі экологиялық мәселелерді шешу жолдары.

     4.   Жорғарыда аталған    бағытпен  қатар    аралас  модель -жоғарыда   аталған       бағыттардың   элементтерін   комплексті   түрде пайдалану.

     Қазір Ресейдің жалпы білім беретін  мектептеріне тәмендегі экология бағдарламалары мен оқулықтары ұсынылады.

     9 сыныпқа арналған "Экология" бағдарламасы. Авторлары: Чсрнова Н.М., Галушкин  В.М., Константинов В.М.

     Жалпы білім беретін мекемелерге арналған бағдарлама 70 сағатқа (аптасына 2 сағат) есептелген. Курстық құрылымы: жалпы экология - әлеуметтік, практикалық экологня (немесе табиғатты қорғау).