Шағын және орта кәсіпкерліктің Қазақстан Республикасында дамуы

Кесте 8 – «Doing Business» сәйкес компанияның жабылуы үрдісі бойынша Қазақстан Республикасының рейтингісі

Әлем елдерінде мемлекеттік басқару сапасы туралы ДБ есеп берулерінде Қазақстан барлық көрсеткіштер бойынша, соның ішінде заң шығару сапасы бойынша төмен рейтингке ие болды. Бұдан біздің елде жеке сектордың дамуына қолдау жасайтын Үкіметтің рационалдық саясатты және құқықтық актілерді қалыптастыру және жүзеге асыру мүмкіндігі өте төмен деуге болады.

Осылайша, GEM 2009 зерттеулерінің шеңберінде экспортқа бағытталған қазақстандық орта және шағын кәсіпкерліктегі кәсіпкерлердің төмен үлесі байқалады,  бұл кәсіпкерлік дамуының жаңа мүмкіндіктерін шектейтін сауда және инвестициялар үшін кедергілер әлі де сақталып қалуын мәлімдейді [16]. 

Кесте 9 - Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту бойынша ұсыныстар

                                              ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта келе шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестіктің ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы олып табылады. Ол шағын және орташа қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді. Экономиканың қарқынды дамуына байланысты Қазақстандағы ШК-тің өндірген өнімдерінің көлемі жыл сайын артып келеді, алайда жалпы ішкі өніміндегі шағын кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі төмендеуде және қазіргі уақытта 15,7% деңгейін, ал шағын кәсіпкерлік саласында қызмет етушілердің саны экономикалық белсенді халықтың 22% құрайды. Бұл көрсеткіштер дамыған елдердің ұқсас көрсеткіштерінен едәуір төмен, яғни ол ЖІӨ-нің 50%-ды және  жұмыспен қамтылған халық саны 70%-ды құрайды.

Сонымен, Қазақстанда ШК-ті белсендіру нәтижесінде жағдайдың жақсаруына қарамастан, халықаралық бағалау жүйесінде еліміздің кәсіпкерлікті жүргізу рейтингі әлі де жоғары емес, әсіресе лицензия беру, халықаралық сауда, кәсіпорындарды тарату салаларында төмен көрсеткіштер байқалуда, ал осының барлығы бірінші кезекте ШК-ті қолдау жөніндегі мемлекеттік тетіктерінің тиімсізділігін білдіреді.

ШК-тің экономикалық маңызы анықталып, оның дамуы экономиканың тиімді өсуіне және өз кезегінде қоғам өркениетінің дамуына әкелетіндігі, бірақ оған қарамастан, елімізде ШК-ті дамыту мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың жеткіліксіз екендігі байқалады. Алайда, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында ШК-ті мемлекеттік қолдау ерекшеліктері белгіленген.

Ең бастысы рейтинг, кәсіпкерлікті рейтингтік бағалау, кәсіпкерліктің ұлттық рейтингі және халықаралық бағалау жүйесі анықтамалары ұсынылған, рейтингтік бағалау қажеттілігі мен жүйесі көрсетілген.

Халықаралық ұйымдардың зерттеулеріне сәйкес мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру саласында шет елдерінде жүзеге асырылатын ең маңызды реформалар анықталған. Сондай-ақ,  лицензиялық-рұқсат беру жүйесінің  әлемде қалыптасқан теориялық және тәжірибелік негіздері, оның ішінде қолданыстағы үлгілері, тәсілдері, қызметтері және лицензиялау теңгерімінің бұзылу нәтижесінің салдарлары келтірілген.

Қазақстандағы ШК-тің халықаралық бағалау жүйесіндегі рейтингіне кері әсер ететін  мәселелерге сыныптама жүргізу нәтижесінде факторлар экономикалық, қаржылық, әкімшілік, заңнамалық, инфрақұрылымдық, кадрлық критерийлер бойынша жіктелген. Сондай-ақ ең күрделі тұрған мәселелер ретінде лицензиялау, халықаралық сауда жүргізу және кәсіпорындарды тарату (жабу) анықталған. 

Қазақстанда ШК-тің дамуын арттыратын оңтайлы тетіктерді жасау үшін ұсыныстар әзірленген. Экономикалық саясат, ШК-ті қаржыландыру, әкімшілік тосқауылдарды азайту, заңнаманы, инфрақұрылымдық және кадрлық саясатты жетілдіру негізгі бағыттар ретінде анықталған және оларға сәйкес механизмдер белгіленген.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

     1 Елшібаев /Кәсіпкерлікті қызметті ұйымдастыру негіздері/: Оқу құралы.-           Алматы: 2002. - 464 б

     2 Грибов В.Д. Менеджмент в малом бизнесе: Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика, 1999. – 128 б

     3 “Шағын кәсіпкерлікті жан – жақты қолдау қажет” Ізденіс 2004

     4 Хоскинг Г. Курс предпринимательства: Практическое пособие: Пер. С англ- М.: Международные отношения, 1993.-352 б

    5 Друкер П. Задачи менеджмента в XXI веке. Учебное пособие: Пер. С англ. –М.: Международные отношение, 1993. -  352 б

     6  Официальный портал аналитической поддержки малого предпринимательства г. Москвы (НП "Московский центр развития предпринимательства) www.giac.ru

     7 Қазақстан Республикасы Үкіметінің  2010 жылғы  «13»  сәуір  №  301 қаулысымен   бекітілген  «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы http://kz.government.kz/docs/proekt.htm

     8 Нұрақым Р. Шағын кәсіпкерлік: кеше мен бүгін//Ақиқат. - 2005.- 47-53б.

     9 Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай-күйін анықтау жөніндегі кешенді зерттеудің нәтижелері, 15 Ақпан 2010, Дерек көзі: http://www.damu-komek.kz/105

    10 Қазақстан Республикасының статистика агенттігі, Дерек көзі: http://www.stat.kz

     11 http://www.damu.kz/307

    12 Қазақстандағы шағын және орта бизнес еліміздің ішкі жалпы өнімінің үштен бір бөлігін өндіреді. АСТАНА. Ақпанның  26-сы. ҚазАқпарат /Ернұр Ақанбай/ http://thenews.kz/2010/02/26/269252.html

    13 «Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлік» 2005-2009 Статистикалық жинақ  /Редакциясын басқарған Ә.А Смайылов/ Астана, 2010-96б

    14 Статистические сборники Агентства Республики Казахстан по статистике за 2004-2008 гг.

    15 Дүниежүзілік Банктін «Doing business» рейтингісінің ресми сайты: www.doingbusiness.org. 

   16  «Transparency International» ресми сайты: www.transparency.org

22