Салық

Жоспар

І. Кіріспе .............................................................................................................3-6

ІІ. Негізгі бөлім ..................................................................................................7-

1. Салық салудың құрылу негіздері .................................................................7-13

1.1. Салықтың негізгі элементтері ...........................................................7-9

1.2. Салық мөлшерлемелерінің түрлері .............................................10-11

1.3. Салық салу қағидалары ................................................................12-13

 

2. Салық жүйесі және салық міндеттемесі .................................................14-24

2.1. Салық жүйесі ұғымы .....................................................................14-15

2.2. Қазіргі салық жүйесінің сипаттамасы ......................................... 16-20

2.3. Салық міндеттемесі туралы түсінік ..............................................21-22

2.4. Салық төлеушінің, салық агентінің құқықтары, міндеттері .......23-24

 

3. Салық және бюджетке  төленетін басқа да төлемдер ............................25-

3.1. Жер салығы,мүлік салығы ........................................................... 25-27

3.2. Әлеуметтік салық ......................................................................... 28-30

3.3. Шетел мемлекеттерінің салықтары ............................................31-

 

ІІІ. Қорытынды бөлім ....................................................................................

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер ....................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

Салық – кез келген өркениетті мемлекеттің негізгі  табыс көзі. 

Салықтар – бұл, белгіленген  мөлшерде және көрсетілген мерзімдерде мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруының көзі болып табылатын ұлттық табыстың бір бөлігі.

Салықтар қаржының алғашқы  санаты (категориясы), ол мемлекеттің  құрылуымен қатар қалыптасады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.

Салықтың белгілері:

1. Салық – бұл мемлекеттің бекітімі.

Тек мемлекет қана азаматтардың салық салу режимін енгізе алады 

және оларға ақшаның белгілі бір сомасын бергізуге міндеттейді. Қазақстан

Республикасында салықтарды төлеу міндеті азаматтардың конституциялық міндеттер аясында бекітіледі.

2. Салық әрқашан құқықтық нысанда ғана болады.

Салықты қандай да бір  заң, жарлық, декрет  т.б. шығарып  алады. Бұл 

құқықтық акт жазбаша  түрде жасалып, тиісті қолдар қойылып, мөрленіп заңдық күшке енеді.

Салықтың құқықтық нысаны оны төлемдердің, алымдардың, жарналардың  кез келген түрінен ерекшелейді.

3. Салық – бұл заңды белгіленген төлем.

Қазақстан Республикасының  Конституциясы азаматтарды заңда

белгіленген салықтарды төлеуге міндеттейді. Азаматтар заңсыз белгіленген салықты төлемейді, ал төлеуге болмайтын салық болуы мүмкін емес.

4. Салық мәжбүрлеу сипатына ие.

Салықтың мәжбүрлеушілік кезі екі жағдайда көрінеді. Біріншіден, салық

төлеушінің тілегі мен  күшіне қарсы енгізіледі. Екіншіден, егер салық төлеуші өзінің салықтық міндетін өз еркімен орындамаса, одан ақшаны мемлекет күшпен немесе сот арқылы алады.

4

5. Салық міндетті төлем болып табылады.

Салықтың міндетті белгісі  – салық төлеуші заңда белгіленген  тәртіп пен 

мерзімде салық төлеуге міндетті.

Салықтың белгіленуімен  сәйкес салық төлеушіде мемлекет алдында нақты қаржылық міндет болуы  керек. Ол мұнда ақшаның белгілі бір сомасын мемлекетке береді, осы міндетті орындамау, біріншіден, осы сомаларды мәжбүрлеп алуға, екіншіден, осы субъектіні белгіленген жауапқа тартуға әкеп соғады.

6. Салықты төлеу салық төлеушінің заңды міндеті болып табылады.

Мемлекет салықты белгілей отырып, салық төлеушілерге осы салықты  төлеу міндетін туғызады. Бұл міндет заңдық сипатқа ие болады. Яғни, салық  төлеуші ақша төлеу міндеттерін орындамаған жағдайда құқық бұзушы болып саналады.

7. Салық нақты қаржылық міндетті туғызады.

Салық – бұл қаржылық – құқықтық құрал, осы арқылы мемлекет өзіне 

қаражатты алады. Қаржылық міндеттеме екі субъектіге ие: несиегер, яғни мемлекет өкілетті тұлға ретінде болады және борышкер, ол салық төлеуші болып табылады. Осы қаржылық міндет аясында несиегер борышкерден салық, белгілеген ақша сомасын белгіленген мерзімде және белгілі бір тәртіпте талап етуге құқылы, ал борышкер салық төлеудің белгіленген механизмі негізінде бұл соманы мемлекетке өткізуге міндетті.

8. Салықта ақшаны құқықтық негізде өндіріп алудың өзіндік орны бар.

Салықтың төлеушілері  заңға бағынушы, тәртіпті адамдар  болып табылады. Салық өзгенің меншігін мәжбүрлеп алу сипатына ие болғандықтан, Конституцияның 26-бабында «Сот шешімімен болмаса, ешкімнің де өз меншігінен айырылуы мүмкін емес. Мемлекет қажеттері үшін меншікті мәжбүрлеп алу заңда қарастырылған кейбір жағдайларда ғана оны екіжаққа да тең жағдайда алынуы мүмкін» (3-тармақ).

5

9. Салықты төлеу мемлекеттік жауапкершілік шараларымен

қамсыздандырылған.

Егер салықты төлеу  процесінде ақша алу мәжбүрлі сипатқа  ие болса, ол

салық төлеушінің өзінің салықтық міндеттерін орындамағандығына жатады. Құқық бұзушыны жазаға тартудың көптеген шаралары қолданылады және ол қаржылық-құқықтық, әкімшілік-құқықтық және қылмыстық-құқықтық сипаттарды да қамтиды.

Құқық бұзылған кезде  тұлғаны заң бұзушы ретінде жазалай  отырып, мемлекет жазалаушы орган  ретінде көрінеді.

10. Салыққа оның төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән.

Салық төлеушінің әрекеттеріне бақылау әрқашан мемлекеттік  бақылау

 сипатына ие. Мұнда салық бақылауын жүзеге асыруға өкілетті мемлекеттік органдарға тексерушілік өкілеттіліктер берілген, олар салық төлеушінің барлық құжаттарын, ақпараттарын тексереді, тіпті кәсіпкердің коммерциялық құпиясын да қарай алады, бұлардың бәрін ашып көрсету – салық төлеушінің міндеті болып табылады. Осылайша, салықтық бақылау – бұл әрқашанда, салықтық сипаттық белгісі болып табылатын мемлекеттік бақылау.

Салықтардың қызметтері

Салықтың мәні, оның атқаратын  қызметіне тікелей қатысты.

1. Қазыналық қызметі – қаражаттың мемлекеттік бюджетке түсуін

қамтамасыз етеді. Тауарлық – ақша қатынастарының даму шамасы бойынша бұл қызмет мемлекетке түсетін барлық ақша кірісін анықтайды.

2. Салықтың бөліп тарату қызметі шаруашылық субъектілерінің әр түрлі

кіріс бөліктерін мемлекет пайдасына қайта бөлуден тұрады. Бұл қызметтегі әрекеттер ауқымы жалпы ішкі өнімдегі салық үлесімен анықталады. Салық жинай отырып, мемлекет сол арқылы экономиканың әр түрлі саласына әсерін тигізеді, әлеуметтік саясатты жүзеге асырады, халық, аудан, топтары арасындағы кірісті қайта бөледі, тұрмысы төмендерге демеушілік көрсетеді және т.б.

6

3. Салықтың реттеушілік қызметі – ол мемлекеттің экономикалық

қызметінің ұлғайған кезінде туындайды. Ол мақсатты бағытталған түрде қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ұлттық шаруашылықтың дамуына әсер етеді. Бұл орайда, салықтың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерін алу, жеңілдіктер мен төмендету әдістерін өзгерту қолданылады. Бұл реттегіштер қоғамдық өндіріс құрылысы мен пропорцияларына, жинақтау көлемдеріне әсер етеді.

4. Ынталандыру қызметі – экономикалық даму,техникалық  жаңару

бойынша ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық және т.б. жұмыстардың өткізілуіне әр түрлі ынта-жігер туғызады. Мысалы, корпорациялық табыс салығы бойынша кірісті ң негізгі табыс көзі жер болып табылатын кәсіпорындар үшін 10% мөлшерлеме белгіленген, ал басқа кәсіпорындар бұл салықты 30% мөлшерлеме бойынша төлейді, осылайша ауыл шаруашылығын дамыту ынталандырылады.

5. Бақылаушы қызметі – салық алу процесінде салық төлеушілер қызметі

бақыланады.

Мемлекет салық саясатын жүргізеді. Әлеуметтік – экономикалық ахуал дамуының әрбір нақты кезеңіндегі  қоғамның басқа да мақсаттары мен  мәселелерін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.

Нарықтық  қатынастардың  қалыптасуы жағдайында тұтынудың орталықтанған  қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты  кірісінің маңызды бөліктерін қалыптастырудың  өзін-өзі ақтамаған қағидасынан бас тарту салық саясатының негізгі бағыты болып табылады. Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.

Салық жүйесі – мемлекет пен салық төлеушінің арасындағы күрделі, өзара байланысты әлеуметтік – экономикалық қатынастардың жиынтығы. Осы қарым – қатынастар неғұрлым үйлесімді болса, соғұрлым салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатына ықпалды болады.

7

Кез келген салықтың өзінің экономикалық табиғаты мен мәні бар. Салық табиғаты төлеушілер құрамымен анықталады, ал салықтың мәні салықты жүргізу үшін негіз болып табылған себептерге байланысты. Әрбір салық оны сипаттайтын белгілі бір құрылымға ие – бұл, оның қолданылу жағдайларын анықтайтын салық заңымен белгіленген құрамды бөліктер. Салық элементтері негізгі және қосымша болып бөлінеді.

Салықтың негізгі элементтері болып салықты белгіленбеген және бұл жағдайда салықтық міндеттемелер туындамайтын белгісіздік немесе қатыссыздық есептеледі.

Қосымша элементтерге (факультативтік) салықтық жеңілдіктер жатады.

Міндетті элементтерге мыналарға жатады:

Салық төлеушілер – салықтық құқық қатынастарына қатысушы, яғни салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын ұйымдар мен жеке тұлғалар.

Салық салу объектісі – бұл салық төлеуге деген салық төлеушінің міндеттері туындауымен байланысты заңды факті немесе заңдық фактілер жиынтығы (заңдық құрам).

Мысалы:

Мүлікке салық – салық салу объектісі заңды тұлғалар мүлігі болып табылады (негізгі құралдар және материалдық емес активтер).

Көлік құралдарына салық – салық салу объектісі көлік құралы болып табылады.

Қосылған құн салығы – салық салу объектісі салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын айналым өткізілетін тауарлар құны болып табылады (жұмыстар, қызмет көрсетулер).

Салық базасы – салықтың берілген түрі үшін белгіленген, салық салу бірліктерімен көрсетілген салық тақырыбының сандық сипаттамасы.

 

8

Салық сомасы салықтық база шамасына салық мөлшерлемелерін  қолдану жолымен есептелетіндіктен, салықтық база салық негізі болып табылады. Мысалы, мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектісі мүлік (негізгі қорлар) болып табылады, ал салықтық база салық есептеу кезінде пайдаланылатын жылдық орташа мүлік құны болып табылады. 

Салық кезеңі – төлемге жататын салық сомасын есептеу мен салықтық база анықталатын күнтізбелік жыл немесе жекелеген салықтарға қолданылатын басқа уақыт кезеңі. Салықтық кезең бір немесе бірнеше есептік кезеңдерден тұруы мүмкін. Бұлардың қорытындысы бойынша аванстық төлемдер төленеді.

Салық мөлшерлемесі (ставкасы) – салықтық базаның өлшем бірлігіне салықтық есептеулер шамасы. Мысалы, салық мөлшерлемесі – 20%, салықтық база 50000 теңге. Салықтық база бірлігінен 0,2 теңге (1*20%) алынады.

Салықты есептеу тәртібі  – төлемге жататын салық сомасын анықтау бойынша тиісті тұлға әрекеттерінің жиынтығы.

Ережеге сай салықты  есептеу бес кезеңнен өтеді:

1. Салық салу объектілерінің есебін жүргізу;
2. Салық салу объектісіне байланысты салықтық базаны есептеу;
3. Қолдануға жататын салық мөлшерлемесін анықтау;
4. Салықтық жеңілдіктерді қолдану;
5. Салық сомаларының есебі.

Салықты есептеу міндеті  мыналарға жүктелуі мүмкін:

1. Салық төлеушінің өзіне;
2. Салық органдарына;
3. Салық агенттеріне.

Салықты төлеу  тәртібі – бұл салықтық заң белгілеген ереже, осыған

байланысты салықтық  төлем затының салық төлеушіден мемлекетке көшуі жүзеге асуы керек.