Салық салу жүйесі

ЖОСПАР

КІРІСПЕ..................................................................................................................3

1              ТАРАУ.РЕСПУБЛИКАНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ РЕФОРМАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІНІҢ  ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1   Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық реформалары ...............5

1.2  Қазақстан Республикасындағы салық реформасының  негізгі кезеңдері .. 7

1.3 Қазақстан  Республикасының салық жүйесіндегі реформалардың мәні мен негізгі мақсаттары ................................................................................................12

2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ РЕФОРМАЛАРЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІН ТАЛДАУ

2.1 Мемлекеттің салық саясатын жүргізудегі салықтық реформаның ролін талдау......................................................................................................................16

2.2 Республика бюджетін қалыптастырудағы салықтардың қаржы-экономикалық шараларын бағалау......................................................................20

2.3. Мемлекеттің салық қызметінің қалыптасуының экономикалық ерекшеліктері ........................................................................................................23

3              ТАРАУ.САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ РЕФОРМАЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖЕТІСТІГІНЕ ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ

3.1              Салық жүйесі реформаларын жүргізуді нарық талаптарына сай дамыту мәселесі .................................................................................................................26

3.2 Салық жүйесіндегі салық саясатының экономиканы реттеудегі ролі .......27

3.3.Қазақстанның салық жүйесіндегі реформаларды  жетілдіру жолдары..................................................................................................................29

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................30

ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИТТЕР ТІЗІМІ ......................................................33

КІРІСПЕ

Қазақстан  Республикасының салық жүйесі нарықтық экономиканың маңызды, белсенді элементі болып табылады. Шындықты бейнелейтін ғылыми негізделген жүйенің болуы экономикалық процестерге оңды әсер етіп, келеңсіз құбылыстарды жойып, өркениетті құқықтық қатынастарды бекітуе ықпал етеді.

Экономиканы мемлекет тарапынан реттеудің негізгі құралдарының бірі - салықтар. Салықтардың экономикалық категория ретіндегі маңыздылығы – ол мемелекеттің өз қызметтерін жүзеге асыру үшін қажетті жағдай туғызатын мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік беруі. Сонымен қатар, ол – салық төлеушілердің мемлекет алдындағы міндеттерін айқындап, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға, фискалдық және экономикалық процестерді ынталандыруға бағытталған реттеушілік қызметтерін атқарады. Сондықтан да, «ҚР салық жүйесіндегі реформалар» тақырыбында курстық жұмысты таңдауыма себеп болды.

Қазақстан Республикасында салық жүйесінің проблемасы қазіргі жүргізіліп жатқан реформалар тәжірибесінде өте маңызы зор мәселелердің бірі.

Құрылымы: Бірінші тарауда Республиканың салық жүйесіндегі реформалар және оның даму кезеңдерінің  теориялық негіздері: мемлекеттің салық қызметінің қалыптасуының кезеңдері және экономикалық ерекшеліктері, салық жүйесіндегі салық саясатының экономиканы реттеудегі ролі, сондай-ақ Қазақстан  Республикасының салық жүйесіндегі реформалардың мәні мен негізгі мақсаттары қарастырылған.

Екінші тарауда Қазақстанның салық жүйесі реформаларының негіздерін талдау: мемлекеттің салық саясатын жүргізудегі салықтық реформаның ролін талдау және Республика бюджетін қалыптастырудағы салықтардың қаржы-экономикалық шараларын бағалау сипатталған.

3

Курстық жұмыстың үшінші тарауында салық жүйесіндегі реформаларды дамыту жетістігіне жету жолдары: салық жүйесі реформаларын жүргізуді нарық талаптарына сай дамыту мәселесі және Қазақстанның салық жүйесіндегі реформаларды  жетілдіру жолдары баяндалған.

              Мемлекет салық жүйесіндегі реформаларды қолдана отырып мынадай негізгі мақсаттарға жетуді көздейді:

- тұрақты экономикалық өсуге жету;

- жұмысқа қабілетті барлық тұрғындарды толық жұмыспен қамту;

- тұрғындардың нақты, номинималды табыс деңгейін қамтамасыз ету;

- азаматтардың әлеуметтік қорғау жүйесін игеру;

- табыс пен байлықты қайта бөлу.

4

1 ТАРАУ. РЕСПУБЛИКАНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ РЕФОРМАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІНІҢ  ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1.           Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық реформалары.

Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға алғашқы қадам жасай бастаған мезгілден бастап ел экономикасының сас маңызды жүйелерінің бірі болып саналатын салық қызметі органдарында да заңдар бекітілді. Экономиканы қайта құруда, оны реттеуде, ел бюджетінің кірісін құрастыруда «Жалпы мемлекеттік салықтардың» алатын орны ерекше.

Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты-салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.

Салық жүйесі-өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.

Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және осы қатынастарды анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды басқару және салық қызметі органдары.

Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» Заңы тәуелсіз Қазақстан Республикасының салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істердің бірегейі. Осы мезгілден бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салық түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат облып есептеледі.

5

Қабылданған Заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасында:                          

13-жалпы мемлекеттік салықтар;

11-міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар;

18-жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.

Салықтар негізін пайдаға салынатын салық, табыс салығы, қосымша құнға салынатын салық құрады.

Қазақстан Республикасының салық жүйесін құруда ең алғашқы тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген Заңның ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен алар орны ерекше. Алайда, жаңадан өмірге келген құбылыстардың кездесетін ерекшелігімен қатар кемшіліктері де болады. Осы алғашқы Заңда шешімін таппаған бірқатар мәселелер бар. Бұл кемшіліктердің болу себебі, ол біз салық жүйесін құрғанда елімізде жиынтықталған ғылыми немесе практикалық тәжірибе болған жоқ. Бұл салық жүйесі нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады.

Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық бойынша бірнеше түрлі болуы, Халықаралық салық салудың негіздерінің тыс қалуы және басқа да кемшіліктер салық жүйесінің одан әрі қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетті.

Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық салу принциптеріне сәйкес қызмет етуге жеткізу көзделген.

Осы концепцияны іс жүзіне асыруға бірінші кезең Қазақстан Республикасы Президентінің 24.04.95 жылғы қабылданған Заң күші бар «салық және басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» Жарлығы болып табылады. Қазақстан Республикасында 1995 жылдың бірінші шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды.

6

Бұл жүйе бірінші шыққан салық жүйесіне қарағанда нарықтық экономикаға жақынырақ.

Енді бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың саны едәуір қысқарып, жалпы салықтар мен алымдар саны 11-ге жеткізілген.

Салық салудың негізгі принциптері сақталып, салық салуға қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру принциптері біршама өз шешімін тапқан.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 21 желтоқсанында қабылданған Заң күші бар «Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Жарлығы 1996 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық жүйесінде бірқатар өзгерістер енгізді.

1997 жылдың 15 сәуірінде өзгертулер мен толықтырулар енгізілген салық кодексі жарық көрді.

Бұл өзгерістерді негізсіз деп айту дұрыс емес. Себебі, мемлекетіміздің экономикасы алға қадам жасаған сайын оның заңдары да өзіне сай болуы тиіс, сондықтан да бұл болып жатқан реформалар біздің Республикамыздың дамып келе жатқанының бірден бір себебі.

2001 жылғы 12 маусымдағы қабылданған Қазақстан Республикасының жаңа «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық кодексі 2002 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енеді. Міне, бұл да алға жасалған үлкен қадам болып есептеледі.

Жалпы реформалау 1-2 жылдың ішінде мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз, сондықтан салық жүйесі де біртіндеп қалыптасады, түзеледі, әрі қарай дамиды.

1.2.           Қазақстан Республикасындағы салық реформасының

негізі кезеңдері

              Қазақстан Республикасының салық жүйесі даму сатысында тұр. Сонымен бір мезгілде  салық мехенизмі де жетілдіруде.

7

Қазақстан Республикасында салық салуды құқықтық реттеу өзінің дамуында 3 кезеңнен өтті:

              Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан 1995 жылдың маусымына дейін). Республикада салықтың 40 тан астам түрі жұмыс істейді: Жалпымемелекеттік салықтар; Жалпыға міндетті жергілікті салықтар; Жергілікті салықтар

Салық реформасының екінші кезеңі (1995 жылғы шілдеден 1999 жылдың аяғына дейін). Осы кезең ішінде салықтардың саны 11 ге  дейін қысқарды. Олар жалпымемлекеттік және  жергілікті салықтар болып  бөлінеді. 1996 жылдан бастап «Бюджетке төленетін салықтар және өзге де міндетті төлемдер туралы» заңға 30 дан астам өзгерістермен толықтырулар енгізілді. Салықтар мен алымдардың 18 түрге дейін көбейді.

              Салық жүйесінің 3 –ші кезеңі (2000 жылдан 2001 жылдың аяғына дейін) жаңа салық кодексінің салық жобасын әзірлеу. Ол үш тараудан тұрады: Жалпы бөлім, ерекше бөлім, салық әкімшілігі.

              Салық  жүйесін құруда Қазақстанның бұрын өз тәжірбиесі болмағандықтан негізінен көрші елдердің, бәрінен бұрын Ресей федерациясының тәжірбиесі пайдаланылады. 1991 жылғы Қазақстан, Ресей  Республикадағы 24 желтоқсанда қабылданған «Заң салық жүйесі» туралы заңының көшірмесі іспетті еді. Қазақстан федеративтік мемлекеттке тән үш звенолы салық жүйесі құрылды. Оның құрамына салықтардың үш тобы енді:

Жалпымемлекеттік; Жалпыға міндетті жергілікті салықтар және алымдар; Жергілікті салықтар және алымдар;

Салықтар санының көптігі (43 түр: 16 жалпы  мемлекеттік, 10 жалпыға міндетті салықтар мен алымдар, 17 жергілікті салықтар мен алымдар), заңдылықтың тұрақсыздығы, есеп айырысу базасы өзіндік құн болатын төлемдер санының көптігі, жеңілдіктер санының көп қолдануы салық жүйесінің іс жүзінде басқаруға көнбейтіндер және тиімсіз етіп шығарды. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму тарихында 1994 жыл белгілі орын алады.

8

Нақ осы жылы салық жүйесін реформалауға алғашқы нақты қадам жасалды. Ірі 2 салыққа өзгеріс енді: жеке тұлғадан алынатын табыс салығы және кәсіпорының кіріске салынатын салық. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар «Жеке тұлғалардың кірістеріне салық  салу туралы»

              «Заңды тұлғалардың пайдалары мен кірістеріне салынатын салықтар туралы»  жарлықтары қабылданды. Аталған заң актілері қабылданғаннан кейін негізгі екі салық түріне өзгеріс енгізілді. Табыс салығы жеке тұлғаларға жиынтық  жылдық кірісін анықтау  негізінде ғылыми салық салуға көшті.

              Заңды тұлғаларға арналған бөлімде мына  аспектілерін  өзгеріс енді:  пайдаға салынатын салық ставкасы саралау күшін жойып, оның орынан екі ставка бекітілді: барлық заңды  тұлғаларға 3%, банктермен сақтандыру компаниялары үшін 45 процент. Алғаш реет салық төлеушілір қатарына бюджеттік ұйымдар қосылып олар кәсіпкерлік қызметпен түскен табыстарынан салық төлейтін болды. Жеңілдіктер ретке келтірілді (бұрын қабылданған 30 орында 6 жеңілдік қалды). Қазақстан Рспубликасы салық жүйесінде 1994 жылы болған өзгерістерді саралағанда олардың қазыналық сипаттағы артықшылықтары жайында тұжырым жасауға итермелейді. Осыншама шешуші шараларға қарамастан жалпы ішкі өнімге түскен салықтың үлес салмағы 1993 жылғы 14,8 проценттен 1994 жылы 8.4 процентке төмендеді.

              Қатаң салық саясаты «Салық торы» аталатынға апарып соғып, салықтар ставкасының жоғарлығына қарамастан олардан түсетін түсім салық салу базасын қысқарту нәтижесінде төмендеп (кірістің болмауы), кәсіпорынынң бір бөлігі жария емес бизнеске көшті. Салық салудан өз табысын жасырды. Сол есепке алынып Қазақстан Республикасындағы салық рефомасының негізгі мақсты ретінде келесі кезеңдерде мыналар ұсынылды: