ҚР банкроттық мекемелер

 Заңды  тұлғалардың салық салуы, банкрот  деп тану туралы азаматтық  істер салаларында, әрекетсіз  заңды тұлғаларды тарату туралы  дауларды шешудегі сот тәжірибесі туралы. Банкроттық туралы заңнамны тәжірибеде қолданудың проблемалық мәселелері туралы.            

 Семинар  тақырыбы әрекетсіз заңды тұлғалар  мен жеке кәсіпкерлерді тарату  туралы әрекет етуші заңнаманы  қолдану бойынша кейбір мәселелер  болып табылады. Соңғы күндері  сот тәжірибесінде әрекетсіз  заңды тұлғалар мен ЖК, сондай-ақ  өз қызметін заңды дөрекі бұзумен  жүзеге асыратын жалған кәсіпорындарға  қатысты істер жиі кездеседі.  Бүгінгі таңда бұл проблема  өте өзекті проблемаға айналып  отыр, себебі салық органдарының  ақпараты бойынша барлық тіркелген  заңды тұлғалардың 15 % астамы әрекетсіз  болып табылады. «Ақпараттық есепке  алу орталығы» АҚ мәліметтері  бойынша мемлекеттің қатысуымен 200 жуық заңды тұлғалар әрекетсіз  болып табылады. 1995 жылдан 2009 жылдың  мамыр айы бойынша облыста  2019 заңды тұлға, олардың ішінде 1170 кәсіпорын банкроттығы бойынша  таратылған. Заңды тұлғаларды тіркеу  барысында проблемалық мәселелер  туындамайды, себебі ол белгіленген  құжаттар пакетінің негізінде  және сот шешімі бойынша жүргізіледі.  Семинар барысында облыс судьялары,  салық органдары мен дәрменсіз  борышкерлермен жұмыс департаментінің  өкілдері осы мәселелер бойынша  шешімін табуға тырысады.            

 Әлбетте,  заңдар мен нормативтік құқықтық  актілерде барлық жағдайларды  қамту мүмкін емес, сондықтан  уақыт өте олардың тәжірибеде  қолданылуын ескере отырып, жетілдіріліп  отырады, бірақ соған қарамастан  заңнамаға қайшылығын болдыртпай, шешілуін қажет ететін жағдайлар  туындап жатады. Мысалы, ҚР Азаматтық  Кодексінің 50-бабына сәйкес қарыздары  жоқ кәсіпорындарды мәжбүрлеп  таратуға тоқталайық.            

 Бір  жағынан, бұл кәсіпорындар таратылуы  тиіс, себебі заңнаманы бұзды,  олардың одан әрі қызметі заңсыз  болып табылады, ал екінші жағынан  төлем қабілеттілігі төмен ұйымдардың  таратылу рәсімін ұйымдастыру  мен жүргізуге құзыретті жалғыз  ұйым ретінде уәкілетті органның  ҚР «Банкроттық туралы» Заңы  бойынша да, Дәрменсіз борышкерлермен  жұмыс Комитеті туралы Ереже  бойынша да құқықтық механизмі  мен сәйкесінше қызметі жоқ.             

 Комитет  туралы, сәйкесінше «Батыс» департаменті  туралы Ережеде уәкілетті орган  тек банкроттық рәсімінің жүргізілуіне  ғана бақылауды жүзеге асырады  деп көрсетіліп, ұйымның таратылуы  туралы ештеңе көрсетілмеген.             

 Біз  таратуды соттың осы жауапкершілікті  жүктеу туралы шешімі негізінде  жүргізгіміз келсе де, уәкілетті  органның бұл әрекеттерге құқықтық  негіздемелері жоқ, бірқатар мәселелер: 

     -    біріншіден, департамент бастығының тарату комиссиясын құруға және тарату үрдісінің рәсімдік шараларын іске асырудың басқа әрекеттері бойынша өкілеттігі жоқ;

     -    әкімшілік шығындарды (хабарландыру, жалақылар және т.б.) төлеу қажеттілігі туындайды;

     -    үшіншіден, департамент қызметкерлерінің тарату рәсімдерін жүргізу бойынша талап етілген қызметі жоқ, олар сондай-ақ басқа төленетін жұмыстармен айналыса алмайды.

     «ГиК» ЖШС және «Терра Актобе» ЖШС (жалған кәсіпорындар) бойынша екі сот  шешімі орталық аппараттың басымдылығы  мен нұсқауы бойынша Жоғарғы  Сотқа қадағалау тәртібінде шағымдануға  дейін апаруға мәжбүр болды. Күштеп тарату оның уәкілетті органға тапсырылуына қатысты бөлігінде күшін бұзды. Экономикалық сот судьяларымен бірлескен жұмыс жүргізілуде және соңғы «Гарантия Центр» ЖШС мен «Данияр» ӨК бойынша шешімдерде біздің дәлелдеріміз негізінен ескерілді, алайда сонда да кейбір мәселелер шешімін таппай отыр. Мәселен, таратушылардың еңбек ақылары мен хабарландырулар төлемі мәселелері ашық түрінде қалып отыр.

     Сырттай байқау – бұл банкроттық туралы іс қозғалғанға дейін енгізілетін банкрот алды соттық рәсім. Ол мүліктің сақталуын қамтамасыз етуге, қаржы-шаруашылық жағдайына талдау жүргізуге, кредиторлар алдындағы міндеттемелерін орындау бойынша әрекеттерін (әрекетсіздігін) анықтауға, кредиторлар алдындағы міндеттемелерін орындау жағдайларына, әдейі және жалған банкроттық белгілерін анықтауға бағытталған.

     Дағдарысқа  байланысты кредиторлық берешекті  төлеу бойынша, әсіресе жалақы бойынша  жағдай қиындай түсті, сондықтан  жұмыскерлердің сәйкес мемлекеттік  органдарға, соның ішінде бізге де сырттай байқау, оңалту рәсімдерін енгізу туралы өтініштері жиелеп кетті, және құзыреттілігіміз бойынша жәрдемдесіп, жалақыларын алуға және/немесе борышкердің  қызмет жағдайы туралы ақпарат алуға  көмектесуді өтінеді, себебі басшылары  бас тартып, олармен кездесуден жалтарады.

     Сырттай байқау - оңалту сияқты төлем қабілеттілігі  төмен ұйымдардың Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына  Жолдауында айтылғандай, қаржы-экономикалық сауықтыруына, әлеуметтік қысымшылықты шешуге, жұмыс орындарын сақтап қалу мен банкроттықты болдырмауға бағытталған  дағдарысқа қарсы шаралардың бірі болып  табылады.  

     Жоғарыда  айтылғанның негізінде, кредиторлар  үшін, әсіресе, жалақы бойынша маңыздылығын ескере отырып, оларды шешу бойынша  Қазақстан Республикасының «Банкроттық  туралы» Заңында көзделген нормаларды сырттай байқау рәсімін енгізу үшін қолдану тәжірибесі бойынша түсіндірме беру мақсатында Жоғарғы Сотқа жүгінуге шейін сәйкес шаралар қолдану  қажет.        

  Дөңгелек үстел жұмысына қатысып, сөз сөйлегендер – ҚР ҚМ Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс Комитетінің «Батыс» Өңіраралық департаментінің бастығы А.Дербісәлин, мониторинг және сыртатй байқау бөлімінің бастығы М.Ж.Қоспанова, облыстық сот Төрағасы Б.А.Бекназаров, облыстық сот судьялары: Г.С.Әлімбаева, Б.Ш.Алматова, А.С.Жакупова, А.И.Балдыкова, Б.Ж.Ізтай, Ш.С.Иманиязова, Т.А.Кожина, Н.У.Сисенова, К.С.Уринбаева, З.А.Үргенішбаева, А.М.Шаненов; Ақтөбе облысының ауданаралық экономикалық сотының Төрағасы А.Д.Шигамбаев, судьялар Ж.К.Әлішева, Ж.М.Мамбетова, А.Ж.Назарова, Е.М.Сарсенов, А.М.Жусупов, Б.Б.Жусупбекова, Ж.Т.Бекарыстанов; Ақтөбе облысы бойынша прокуратура басқармасы бастығының орынбасары Р.В.Куттуков, Ақтөбе облысының Әділет департаменті ММ заңды тұлғаларды тіркеу бөлімінің бастығы А.К.Күшкенбаева, Ақтөбе қаласы бойынша Салық басқармасы ММ бастығы С.М.Ли, Қаржы полициясының аға инспекторы басқарма бастығы Р.Т.Абдыхалықов.           

 2009 жылдың 23 маусымында Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс комитетінің «Тобыл» өңіраралық департаментінде «Төлем қабілеті жоқ ұйымдарды қаржылық-экономикалық айықтыру» тақырыбы бойынша «Дөңгелек үстел» Өңіраралық департамент қызметкерлерінің, сонымен қатар «Қазақстанның ұлттық экономикалық «Союз Атамекен» палатасы» ЗТБ Қостанай облысындағы филиалы, «Тобыл» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы және екінші деңгейдегі банктер өкілдерінің қатысуымен дөңгелек стол өткізілді.

      1. Оңалту рәсімі  – борышкердің  экономикасын сақтауға  жеткізетін жол,  төлем қабілеті  жоқ ұйымдарды  қаржылық-экономикалық  айықтырудың тиімді  тәсілі.

1. ҚР  ҚМ Дәрменсіз борышкерлермен  жұмыс комитетінің «Тобыл» өңіраралық  департаментінің бастығы Иваненко И.Ф. кіріспе сөз сөйледі.

      Жалпы оңалту және сырттай бақылау рәсімі облыстың және бүкіл өңірдің кәсіпорындарын қаржылық-экономикалық айықтырудың  ықпалды механизмдерінің бірі болып  табылады.

      Қостанай  облысындағы төлем қабілеті жоқ  кәсіпорындарды оңалту және сырттай  бақылау бойынша құрамына Қостанай облысы Салық департаментінің және Қостанай облысы әкімдігінің кәсіпкерлік  және өндіріс басқармасының өкілдері енген комиссия Қостанай облысында  жұмыс істейді.

      Комиссия  жұмысы нәтижесінде облыстың 5 кәсіпорынында  оңалту рәсімі жүргізіліп жатыр.

      Оңалту  рәсімінің арқасында келесі кәсіпорындардың  төлем қабілеті қайта қалпына  келтірілді және өндірістік қуаттылығы сақталынып қалды:

      «Водоканал» МКК (Рудный қ.) - оңалту рәсімін  жүргізуді бастағанға дейінгі салықтық борышының сомасы 86055,6 мың теңгені құрады.

      «Большевичка» ААҚ (Қостанай қ.) – бюджеттік борышы 32141,9 мың теңгені құрады.

      «Қостанай пластик» ЖШС (Қостанай қ.) – бюджеттік борышы 29258,7 мың теңгені құрады.

Омурзакова  А.Х. сөз сөйледі.

      Оңалту  рәсімі – бұл соттық рәсім, оның аясында төлем қабілеті жоқ борышкерге кез-келген қайта ұйымдастыру, ұйымдастыру-шаруашылық, басқарушылық, инвестициялық, техникалық, қаржылық-экономикалық және заңдылыққа қайшы келмейтін борышкерді таратуды болдырмау мақсатында оның төлем  қабілетін қайта қалпына келтіруге  бағытталған және басқа шаралар  қолданылады. Оңалту рәсімі аясында  несие берушілер рәсімнің жүргізілуін  және ең бастысы – кәсіпорынның несиелік борыштарын жабу тәртібін бақылауды  іске асыра алады.

      Заңға сәйкес, оңалту рәсімі 3 жылдық мерзімге енгізіледі, қажет болған жағдайда сот шешімімен 6 айға ұзартылуы мүмкін. Оңалту рәсімі борышкердің қолдауы, несие берушілер комитетінің  және өкілетті органның келісуі бойынша  тек коммерциялық ұйымдарға қатысты  қолданылады.

      Оңалту  рәсімін іске асыру мерзіміне  оңалтушы басқарушы тағайындалады, оған заңды тұлғаның оның мүлкі мен  істерін басқару бойынша барлық өкілеттілігі беріледі. Оңалтушы басқарушы  болып төлем қабілеті жоқ борышкерлердің банкроттау рәсімдерінде мүлкі мен  істерін басқару бойынша жұмысты  іске асыруға лицензиясы бар жеке тұлға жеке кәсіпкер тағайындалады. Оңалту рәсімін борышкер мүлкінің иесі немесе оның өкілетті органының қолдауы бойынша борышкердің өзінің бастаған жағдайында, оны жүргізуді несие берушілердің келісуі бойынша оңалтушы басқарушының барлық құқықтары және өкілеттілігімен өкілетті орган борышкердің жетекшісіне жүктеуі мүмкін. Лицензияны алу тәртібі бойынша ақпаратты Сіздер ҚР ҚМ Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс комитетінің «Тобыл» өңіраралық департаментінен алуларыңызға болады.

2. Сырттай бақылау  рәсімі несие берушілер  құқығын қорғау  мен әдейі және  жалған банкроттауды  болдырмау тәсілі  ретінде.

Иманкулов Т.Г. сөз сөйледі.

      Сыртай  бақылау – банкроттау институтындағы жаңа құбылыс. Қазақстан Республикасының  «Банкроттық туралы» Заңында (бұдан  әрі - Заң) сырттай бақылау түсінігі туралы – «борышкердің мүлкінің сақталуын  қамтамасыздандыру, әдейі және жалған банкроттық белгілерін анықтау, қаржылық жағдайын талдауды жасау, сондай-ақ несие  берушілер алдындағы міндеттерін  орындаудан, борышкердің қаржылық-шаруашылық жұмысы жағдайының несие берушілер  тарапынан бақылануынан, олардың  қайта құруды жүргізуінен, негізгі  құралдарды шеттету бойынша істерді  жасаудан, мүлікті кепілдікке немесе жалға беруден, сондай-ақ нарықтық бағадан  әлдеқайда төмен бағамен жеткіліксіз негіздер бойынша орындалуы борышкерге зиян келтіретін басқа істерді жасаудан қашу бойынша іс-қимылдарды жасауды (жасамауды) анықтау мақсатында сотпен енгізілетін рәсім » ретінде айтылады.

      Кәсіпорын банкрот немесе банкроттық сатысында  болғанда мүдделі талаптарды алаңдататын  басты сұрақтардың бірі болып  борышкердің олардың талаптарын жоғары деңгейде қанағаттандыру мүмкіндігі табылады. Несие берушілердің талаптарын қанағаттандырудың негізгі көзі болып борышкердің сол кезеңде  жеткіліксіз қорғалған мүлкі  табылады.

      Осыған  байланысты борышкердің қарызының  өсуін болдырмау және оның активтерін сақтау үшін дүниежүзілік тәжірибеде қамтамасыздандыру шараларының  түрлі нұсқалары пайдаланыла  бастады. Олардың арасында – борышкердің  іс-қимылын бақылау, нұсқау өкілеттілігін  шектеу, борышкерді бизнесті басқарудан аластату, сырттай бақылау және т.б.

      Заңға сәйкес несие берушінің немесе өкілетті органның өтініші бойынша соттың борышкерге қатысты сырттай бақылау  рәсімін енгізуі мүмкін.

      Сырттай бақылау рәсімін жүргізу үшін өкілетті орган сырттай бақылау  әкімшісін тағайындайды, ол кең өклеттілікке ие болады.

      Сырттай бақылау рәсімін жүргізу мерзімі  үш айдан бір жылға дейін созылуы  мүмкін.

      Несие берушілердің сыртай бақылаудағы мүдделерін қорғау мақсатында несие берушілер  комитеті құрылады. Несие берушілер  комитеті құрамына азаматтық-құқықтық міндеттер бойынша несие берушілердің борышкерлерге ең үлкен талаптары  барлары кіре алады. Несие берушілер  комитеті құрамына өтініштері бойынша  сырттай бақылау рәсімі енгізілген несие берушілер талаптарының мөлшеріне  тәуелсіз кіреді. Сырттай бақылау  мерзімінің аяқталуы немесе сырттай  бақылау мақсатына жеткен жағдайларда  сырттай бақылау әкімшісінің қорытынды есеп беруін сот бекіткенде сырттай бақылау тоқтатылады.