Кәсіпорынның инвестициялық саясаты

 «Кентау  трансформатор зауыты» АҚ ТМД  электротехникалық нарығында көшбасшы  зауыттардың бірі болып табылады. Зауыт номенклатурасына 300-ге жуық  өнім түрі кіреді. Зауыт трансформатор құрылғыларымен мұнай–газ саласындағы кәсіпорындарды, құрылыс саласын, коммуналдық мекемелерді және теміржол мекемелерін жабдықтайды.

Зауыт 2008 жылдың аяғынан бастап үлкен кернеулік (35 кВА) қуаттылығы жоғары (1000-нан 25000 кВА - дейін) трансформатор шығара бастады. Бұл инновациялық жобаны іске асыруда цех шетел құрылғыларымен жабдықталған. Жобаны іске асыруда лизингтік құрал қолданылды.

Зауыттың 2008 жылы өндірілген өнім көлемі 5,3 млрд. теңгені  құраса, ал 2008 жылы бұл көрсеткіш 6,8 млрд. теңгені құрады және табыс көлемі 20% өсті. Зауыттың 2009–2011 жылдары арасындағы экономикалық көрсеткіштерін 7-кестеден көруге болады.

Техникалық  қайта жарақтандыру негізінде 2010 жылы өнім көлемі 30% артып отыр,  сонымен қатар зауыт айналым қаражатына зәру болып отыр. Өйткені ғылыми сыйымдылықты және экспортқа арналған өнімдер үлкен шығын қажет етеді. Кәсіпорынның инновациялық өнімдерінің үлесі 2011 жылы 52%-ға жетіп отыр.

Кесте 7 - «Кентау  трансформатор зауыты» АҚ-ның  экономикалық көрсеткіштері

 

Көрсеткіш аты	өлшем бірлігі	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.
1.Өндірілген өнім көлемі	млн тг	7645	8347	9276
Соның ішінде:
- қайтадан енгізілген немесе елеулі технологиялық өзгерістерге түскен өнімдер	%	-	19	51
-  жетілдіруге ұшыраған өнімдер	%	4	-	-
2.Өткізілген өнімнің өзіндік құны	млн.тг	4548,2	5435,9	2754,9
3. Жалпы пайда	млн.тг	834,3	1462,7	809,0
4.Натуралды сан бойынша	т.кВа	1 874,6	2 027,6	915,44
5.Қызметкерлер саны	адам	968	1 041	881
6.Орташа айлық жалақы	теңге	62 648	67 906	59 288
7.Негізгі қорлар құны	мың.тг.	925 264	1 938 386	1 961 447
8.Қуаттылықты іске қосу	%	95	95	71
9.Экспорт	млн.тг.	765	2 085	404
10.Демеушілік көмек	мың.тг.	1 605	13 485	2 420
11.Негізгі қорлардың тозу коэффициенті	%	36,4	36,7	32,0
12.Негізгі қорларды жаңарту коэффициенті	%	36,3	36,6	58,0
13.Инвестициялар	млн.тг.	210	918,3	64, 323
14 Электроэнергияға қажеттілік	мың.квтч.	9 885 730	10 496 880	4 509 600
15.Өндіріс рентабельділігі	%	15,5	21,2	22,7
Ескерту – «Кентау  тарнсформатор зауыты» АҚ-ның 2007ж., 2008ж. жылдық есебі негізінде жасалған

Сонымен көріп  отырғанымыздай инновацияны дамыту арқылы кәсіпорынның жағдайын жақсартуға болады. Бұдан қорытынды Қазақстанда кәсіпорындарда инновацияны басқаруды дұрыс ұйымдастыру керек. «Кентау трансформатор зауыты» АҚ басшылығы өнім сапасын арттыруға өндіріске жаңа технологияларды енгізумен тікелей байланысты екендігін нақты дәлелдеген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ. Қазақстандағы кәсіпорындардың инновациялық  белсенділігін арттыру

3.1. Қазақстанның инновациялық нарығының көрсеткіштерін бағалау

 

Қазақстан Республикасының  индустриалды-инновациялық стратегиясының негізгі бағыты  жоғары технологиялық, ғылыми сыйымды және экспортқа бағытталған  өнім мен өндірістердің дамуы  болып табылады.

Соңғы он жылда  Қазақстанда, басқа да ТМД елдеріндегідей технологиялық деградация тенденциясы орын алды. Өндірістің техникалық деңгейі төмендеді, жаңа технологиялар әлсіз меңгерілді, прогрессивті өнім өндірісі төмендеді, ғылыми-техникалық потенциал қысқарды.

Еліміздің ғылыми-техникалық әлеуетінің  қазіргі жағдайы абсолютті сандық қысқаруы мен оның барлық құрамдастары бойынша сапасының нашарлауы тенденциясына ие болып отыр. Республикадағы инновациялық іс-әрекеттер ғылымның ары қарай дамуы оның заңдылық және нормативтік базаларын жетілдіруге байланысты.

Нәтижесінде, бүгінгі дүниежүзілік технологиялық даму үрдісі жаңа саты – адамзат игілігі үшін, оның өмірін жақсартуға, оны көркемдеуге бағытталған электронды, биоинженерлік және басқа да ғылым дәрежелерін пайдалануға негізделген деңгейге көшуде. Сондықтан барлық дамыған, дамушы елдерде мемлекеттік инновациялық салаға қаржылай түрде ұйымдастыру үрдісіне көмек көрсету арқылы қолдап отырады. Көптеген елдер тәжірбиесі көрсеткендей, экономиканың күрт құлдырауы, қаржы дағдарысы кезінде мемлекет инновациялық қызмет саласын қолдап, дамытып отыруы қажет.

Қазақстанның  ұлттық инновациялық инфрақұрылымының бүгінгі жағдайына жүргізілген  сараптаулар нәтижелері жыл өткен  сайын Қазақстанның ғылыми-техникалық әлеуетінің дағдарыс әсерінен төмендегенін, тек соңғы 2-3 жылда қайтадан ұлғайып келе жатқанын көрсетуде

Кесте 3- Қазақстандағы  ғылыми-техникалық әлеует деңгейі .

	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Зерттеулер  мен әзірлемелерге жұмсалған  ішкі шығындар қолданыстағы бағада, млн. теңге	11643,5	14579,8	21 527,40	24 799,90	26 835,50	34 761,6	38 988,7	33 466,8
Зерттеулер  мен әзірлемелерді орындаған  ұйымдар саны	273	295	390	437	438	421	414	424
Зерттеулермен және әзірлемелермен айналысатын персонал саны (жыл соңына), адам	16578	16715	18 912	19 563	17 774	16 304	15 793	17021
соның  ішінде:
зерттеушілер	9899	10382	11 910	12 404	11 524	10 780	10 095	10 870
одан:
ғылым докторлары	979	1013	1 106	1 157	1 166	1 191	1 340	1341
ғылым кандидаттары	2782	2740	3 018	3 147	3 058	2 861	2 756	3012
Зерттеулер  және әзірлемелермен айналысатын ұйымдардың негізгі  қаражаттары, млн. теңге	9037,3	12396,6	14 584,20	19 247,70	18 782	19 176,7	22 003,3	22 810,9
Экономикалық  қызмет түрлері бойынша жұмыспен қамтылғандардың орташа айлық атаулы жалақысы, теңге
Зерттеулер  мен әзірлемелер	29348	34946	41 512	51 400	64 108	81 810	90 325
Жоғары  білім	21525	25534	30 312	36 007	45 557	50 877	60 720

 

       Инновациялық инфрақұрылым қызметінің  тиімділігі елдегі ғылыми ортаның нақты жағдайымен тікелей байланысты екендігін ескере отырып, оған арнайы зерттеу жұмыстары жүргізілді (3-кесте). Зерттеу нәтижелері көрсеткеніндей, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған шығындар көлемі  соңғы бір жыл көлемінде төмендеп отыр. Ол ЖІӨ қарқынды жоғарылауымен емес, ғылымға жұмсалатын шығындардың баяу өсуімен байланысты. Ал зерттеулер мен әзірлемелерді орындаған ұйымдар саны соңғы жылдары алдыңғы жылдармен салыстырғанда төмендеген. Сонымен қатар зерттеулермен және әзірлемелермен айналысатын персонал саны және зерттеушілер саны дағдарыс басталған жылдардан кейін төмендей бастаған.

 

 

 

4 кесте - Инновациялық өнімдерінің ЖІӨ-дегі үлесі, %

	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Инновациялық  өнімдерінің ЖІӨ-дегі үлесі, %	1,27	1,58	1,53	1,19	0,69	0,51	0,66

 

Қазақстандағы инновациялық өнімдерінің ЖІӨ-дегі үлесіне жүргізілген талдау елдің инновация саласындағы өнімдердің ЖІӨ–дегі үлесі біршама кемігенін көрсетті (4-кесте). Яғни кәсіпорындардың инновациялық өнім өндіруі қазіргі кезде өте төмен деңгейде екенін дәлелдейді.

 

5 кесте –  Отандық кәсіпорындардың инновациялық  қызметтерінің негізгі көрсеткіштері

 

	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Респонденттер саны, барлығы	7212	8 022	10 392	10 591	10 889	11 172	10 096	10937
одан:
инновациясы  бар	148	184	352	505	526	447	399	467
инновация  саласындағы    белсенділік  деңгейі, %	2,1	2,3	3,4	4,8	4,8	4,0	4,0	4,3
инновациясы  жоқ	7 064	7 838	10 040	10 086	10 363	10 725	9 697	10470
инновация  саласындағы  енжарлық деңгейі, %	97,9	97,7	96,6	95,2	95.2	96,0	96,0	95,7
Ғылыми-зерттеу, жобалау-конструкторлық бөлімшелердің  саны	363	463	677	724	763	745	688	723
ондағы:
қызметкерлердің  тізімдік  саны, адам	6 721	6 332	9 542	11 472	9 375	10 781	…	11191

 

       Бұл кесте бойынша жалпы респонденттер  санының 2008 жылдан кейін кемігенін,  инновация саласындағы    белсенділік  деңгейінің осы жылдан кейінгі  көрсеткіштері біршама төмендегенін  көрсетеді. Инновация саласындағы  қызметкерлердің саны тек көзге  көрінбейтін мөлшерде көбейгенімен, инновациялық белсенділік деңгейінің өсуі байқалмайды. Қорытындысында кадрлар құрамының біліктілік сапасының көңілге қонымсыз екенін көрсетеді.

Қазақстан өңірлерінің  инновациялық белсенділігі де әр алуан  болып отыр, өйткені ол қолда бар ғылыми-техникалық, қаржылық, еңбек ресурстарға және оларды пайдалау мүмкіндіктеріне байланысты. Сондықтан, өңірлердің инновациялық белсенділігі олардың инновациялық әлеуетіне байланысты қалыптасуда және де әртүрлі деңгейді көрсетіп отыр.

Төмендегі 3-суреттің мәліметтеріне сүйене отырып, еліміздегі өңірлерді инновациялық белсенділіктері бойынша үш топқа бөліп қарауға болады:

- төменгі деңгей, бұл топқа Алматы, Ақмола, Маңғыстау,  Қостанай, Оңтүстік және Солтүстік  Қазақстан облыстары және Астана  қаласы жатады;

- орта деңгей, бұл топқа Атырау, Қызылорда, Павлодар, Ақтөбе және Шығыс Қазақстан  облыстары кіреді;

- жоғары деңгей, бұл топқа Қарағанды, Жамбыл, Батыс  Қазақстан облыстары мен Алматы  қаласы енеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-сурет –  Қазақстан Республикасының облыстары бойынша кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі, %

Ескертпе –  ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері  негізінде дайындалған.

Қазақстанның  жаһандық инновациялық-технологиялық  саладағы бүгінгі деңгейін сипаттайтын  көрсеткіштер еліміздің әлемдік деңгейден көп төмен екенімізді көрсетіп отыр (6-кесте).

 

6-кесте - Қазақстанның  және әлем елдерінің инновациялық-технологиялық  саладағы салыстырмалы деңгейі, 2010 жыл

Көрсеткіштер	Қазақстан	Әлем елдері
ЖІӨ ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған шығындар, %	0,35	Швеция – 3,86; АҚШ – 2,67; Жапония – 3,2; Германия – 2,51; Ресей – 1,3
Кәсіпорындардың инновация саласындағы белсенділік  деңгейі, %	6,0	Германия – 82,5; Швеция – 75,3; Австралия – 60,8; Ресей  – 10,0
Өнеркәсіптік  өнім көлеміндегі инновациялық өнімнің үлес салмағы, %	1,9	Германия – 29; Австралия – 31; Ресей – 3,7
Ел экспортындағы  жоғары технологиялық өнімнің үлес салмағы, %	2,5	Жапония – 54; АҚШ  – 32; Ресей - 9
1 тұрғынға келетін  ҒЗТКЖ шығындары, АҚШ долл.	17	АҚШ – 892; Швеция – 875; Германия – 580; Норвегия – 479; Ресей - 420
ҒЗТКЖ-мен қамтылған  халық саны, 1 млн. адамға	721	Жапония – 5287; АҚШ  – 4484; Германия – 3261; Ресей - 3319
1 млн. халыққа  тіркелген патенттер саны	201	Жапония – 2875; АҚШ  – 701; Германия – 586; Ресей - 165
ҒЗТКЖ-ға жұмсалған  қаражаттардағы шетелдік инвестициялардың үлесі	2,6	АҚШ – 18; Ұлыбритания  – 14

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. Кәсіпорында инновацияны тиімді басқаруға жету жолдары

 

Стратегиялық тұрғыдан инновациялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және экономикалық өсуін анықтайтын негізгі буын болып табылады. Елімізде болған соңғы жылдардағы өзгерістерге байланысты кәсіпорындар үшін де біршама қолайлы инновациялық жағдай қалыптасты.

ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 29.01.2010 ж. «Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына жолдауында инновациялар ғана еңбек өнімділігінің шұғыл артуына жеткізетіні баса айтылған. Сонымен қатар отандық кәсіпорындардың инвестициялық қызметін жетілдіруге кедергі болатын бірқатар, әлі де болса шешуін таппаған, мәселелер бар:

• Кәсіпорындарында инновациялық беленділіктің төмендігі;
• өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның жете дамымағандығы;
• кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық жағынан артта қалғандығы;
• ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын инвестициялық шығындардың төмен деңгейі және т.с.с.

Өкінішке орай, жалпы  ішкі өнімде (ЖІӨ) инновациялардың деңгейі төмен болып қалып отыр – небәрі 0,66%. Еліміздегі инновациялар деңгейін екі есеге дейін арттыру қажет.

Қазақстандағы инновациялық кәсіпкерлік ахуалын жақсарту үшін:

• білікті кадрлар және жұмыс күшін дайындау жүйесін бекіту: кадрларды кәсіби біліктілігі тұрғысынан дайындау және қайта дайындау, кіші бизнес және өзін жұмыспен қамту саласында оқыту;
• инвестициялық үрдістерді басқаруды ұйымдастыруды жақсарту: басқару кадрларының кәсіби біліктілігін бекіту, қоғамдық бақылау үшін биліктің ашықтық дәрежесін көбейту, шенеуніктердің қызметін реттеу деңгейін жоғарылату керек.
• кәсіпорындағы инновациялық контролллингті дамытуды қолға алу
• ғылыми-зерттеу және тәжірибелік жұмыстарға қаржыны көптеп бөлу
• кәсіпорындарың ұйымдық құрылымын өзгерту, яғни жеке басқару қызметін немесе бөлімін енгізу;
• кәсіпорын мамандарын оқыту және кәсіби қайта даярлау;
• инновациялық қызметтегі басқару жүйесіне қатысты нормативті-құқықтық базаны енгізу; реттеу құжаттарын әзірлеу;
• кәсіпорындардың инновациялық қызметіндегі басқаруды кадрлық, ақпараттық қамтамасыз ету
• басқарушылық жүйеде ақпараттық технологияларды енгізу.