Кәсіпорынның дағдарысқа қарсы стратегиясы

Пассив бөліміндегі қысқа мерзімді міндеттемелер керсінше 2011 жылы көрсеткіші өсті. Себебі 2009 жылы бұлардың үлесі 43,7 % құраса, 2010 жылы 30% құраса, 2011 жылы 92% пайызға дейін өскен болатын.

ЖШС «Караганда Бахус» автокөлік орталығының актив балансының динамикасын қарасытырайық.

Бірінші баған 2009 жылдың, екінші баған 2010 жылдың, үшінші баған 2011 жылдың көрсеткіші болып табылады.

Диограммадағы көрсеткішті сараптайтын болсақ, 2009 жылдың көрсеткіші бойынша 16 млн. 344 мың тенге, 2010 жылы 17 млн. 596 мың, 600 теңгені құрайды. 2011 жылдың көрсеткіші бойынша 14 млн. 746 мың 400 теңгені құрайды. Барлық активтер балансында айналым капиталы көрсетілген 2011 жылға қарай айналым капиталының көрсеткіші 4,3% қысқарды. Айналымнан тыс активтер керсінше өсу динамикасын көрсетті.

ЖШС «Қарағаны Бахус» пассив балансының динамикасын қарастырайық.

Жоғарыда көрсетілген пассив балансын сараптай отырып, өзіндік капитал және резервтер 2009 жылы қысқарып, 4 млн. 165 мың 200 тг болда, ал 2010 жылы өзіндік капитал мен резервтер өсіп 4 млн. 218 мың теңгені құрады.2011 жылы бұл көрсеткіш 1 млн. 90 мың 600 теңгеге қысқарды.

2011 жылдың соңына қарай қысқа мерзімді міндеттемелер көлемі өскен болатын. 2009 жылғы көрсеткіш бойынша 7 млн. 141 мың 200 теңгені құрады. 2010 жылы бұл көрсеткіш 5 млн. 301 мың 600 теңгеге дейін қысқарды. Ал 2011 жылғы көрсеткіш 13 млн. 585 мың 200 теңге көлемін құрады. 2009 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш екі есе өскен болатын.

.

Берілген кесте бойынша таза айналым капиталы есептелінеді.

ТАК = АА-АП

ТАК(2009)=9807000-7141200=2665800 тг

ТАК (2010)=11448600-5301600=6147000 тг

ТАК (2011)=8214200-13585200=5371000 тг

2009-2011 жылдар аралығындағы ТОО «Караганды Бахустың» таза айналым капиталының динамикасын қарастырайық.

Таза айналым капитал көрсеткішін сараптай отырып, 2011 жылғы көрсеткіш теріс таңбаға кетті. 2009 жылғы көрсеткіш бойынша таза айналым капиталы 2665800 теңені құрады. 2010 жылы бұл көрсеткіш 6147000 теңгені құарды. ал 2011 жылғы көрсеткіш бойынша, таза айналым капиталы минус 5371000 теңгеге дейін түсіп кеткен болатын. Бұл өз кезегінде 2011 жылғы есеп бойынша қысқа мерзімді міндеттемелердің өсуімен түсіндіріледі.

Алынған ақпараттарды сараптай отырып, мынаны айтуға болады кәсіпрорынның капиталы мыналардан тұратынын айтуға болады: жарғылық капитал, сақтық қор капиталы, өткен жылғы бөлінбеген пайда, болашақ мерзімнің табыстары және болашақ кезең шығындары, сырттан тартылған қыска және ұзақ мерзімді ақша қаражаттары.

Жекеменшік капитал сараптама жасалып отырған мерзім аралығында 4165200 теңгеден 1090600 теңгеге дейін түскен болатын. Немесе 25,5%-ға дейін төмендеген болатын. Бұл өткен жылғы табыстар көлемінің күрт төмендеу есебінен туындап отыр.

ЖШС «Караганды Бахус» 2009-2011 жылғы жеке және тартыл капитал көлемінің ішінен жеке капиталдың үлес салмағы үлкен екенін аңғаруға болады. Несие қарыздары бойынша шығындар жыл өткен сайын жоғарлап бара жатыр. Үш жыл көлемінде бұл көрсеткіш 74,5%-тен 92,6%-ке дейін өскен.

ЖШС «Караганды Бахус» капитал өзгерісін диаграммадан қарастырайық

Жоғары көрсетілген диаграммадан көріп отырғанымыздай капитал соммасының төмендеуі байқалады. Себебі 2009 жылы 16344000 теңгені құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 1252600 өсіп, 17596600 теңгені құрады. 2011 жылы капитал көлемі 2850200 теңгеге өсіп, 14746400 теңгені құрады. Капиталдың өзгерісі тартылған капитал есебінен өзгеруде нақтырақ айтатын болсақ, несие қарыздары 2010 жылы 1842000 теңгеге дейін төмендеді. Ал 2011 жылы бұл көрсеткіш 2336000 теңгеге өсті және 2011 жылдың соңына дейін 7635200 теңгені құрады.

Тартылған капитал меншікті капиталға қарағанда өсім тенденциясын байқатуда 2009 жылы 12178800 теңгені құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 1193600 теңге өсіп, 13372400 теңгені құрады. 2011 жылы бұл көрсеткіш 13655800 теңгені құрады.

Сонымен ЖШС «Қарағанды Бахус» соңғы уақытта меншікті капитал көлімінің төмендеу және сырттан тартылған қарыз капиталдың өсу тенденциясын байқатуда. Сондықтан да бұл кәсіпорынның төлем қабілеттілігін қарастыру қажет. Төлем қабілеттілікті қарастыру айналымдағы активтердің мінездемесіне сәйкес қарастырылады. Яғни, ЖШС «Қарағанды Бахустың» қарыз міндеттемелерін өз капиталымен уақытында жабу мүмкіндігін айтады.

Кәсіпорынның өтімділік деңгейін нақты анықтау үшін баланс өтімділігінің деңгейін жүргізу қажет. Сараптама жүргізіліп отырған кәсіпорынның баланс өтімділігін бағалау үшін активтерді біріктіргендегі өтімділік деңгейін анықтау қажет. Баланс өтімділігінің сарапатамасы өтімділігі деңгейі бойынша бір топқа біріктірілген және өтімділік деңгейінің төмендеуіне сәйкес орналастырып, пассив бойынша міндеттемелер қарызды жабу мерзімі бойыншажәне уақыттың өсуіне сайкес активтер бойынша қаражаттарды салыстырумен негізделеді.

Өтімділік деңгейіне сәйкес кәсіпорынның активтері мынадай келесі топтарға бөлінеді:

• Ең өтімді активтер (А1) бұларға: кәсіпорынның ақша қаражаттары және қысқа мерзімге салынған қаражаттары жатады(бағалы қағаздар);
• Тез өтетін активтер (А2) бұларға: дебиторлық қарыз, 12 айдан кейінгі болатын төлемдер;
• Жай өтетін активтер (А3) бұларға: қорлар, ҚҚС, дебиторлық қарыз, 12 айдан кейінгі болатын төлемдер;
• Қиын өтетін активтер (А4) айналымнан тыс активтер.

Пассив балансы төлемнің жүргізу мерзіміне сәйкес топталады:

• Неғұрлым мерзімді міндеттемелер (П1)-бұларға несие қарыздары жатады;
• Қысқа мерзімді пассивтер (П2)-бұларға қысқа мерзімді қаражаттар және өзге де қысқа мерзімді пассивтер;
• Ұзақ мерзімді пассивтер (П3)-ұзақ мерзімді несиелер и тартылған қаражаттар және болашақ кезеңнің табыстары, тұтыну қоры, болашақ төлемдер қоры;
• Тұрақты пассивтер (П4) – бұл баланстың 4 статьясы. «Капитал және резервтер». Егерде кәсіпорында шығын болса, олардан бөлініп алады.

Баланс абсолютті ликвитті болып табылады. Егер келесі ара қатынас орын алса:

А1  П1; А2  П2; А3  П3; А4  П4

Бір немесе бірнеше теңсізікте аталмыш шартта бекітілген теңсіздікте орындалмаса, баланс өтімділігі абсолютті өтімділіктен жоғарғы немесе төменгі көрсеткіш бойынша ауытқушылық бар деген сөз.

Сонымен активтерді өтімділік көрсеткіші бойынша, ал пассивтерді төлем мерзімі бойынша топтастырайық. Сонымен баланс өтімді болып табылады егер мына теңсіздік орын алса:

А1≥П1, А2≥П2, АЗ≥П3, А4≤П4

2009 жылы – 962400 < 7141200 теңсіздік орындалған жоқ, 7705200 ≥ 0, теңсіздік орын алды, 1139400 ≤ 1037600, теңсіздік орын алған жоқ, 6537000 ≥ 4165200 теңсіздік орын алған жоқ.

2010 жылы 216600 < 5301600, теңсіздік орын алған жоқ, 9735200 ≥ 0, теңсіздік орын алды, 1576800 ≤ 8073200, теңсіздік орын алған жоқ, 6148000 ≥ 4221800 теңсіздік орын алған жоқ.

2011 33000 < 7 635200 теңсіздік орын алған жоқ, 1496280 ≥ 119000 , теңсіздік орын алды, 137800 ≤ 1614640 , теңсіздік орын алған жоқ, 6543000 >1090600

Кәсіпорынның актив және міндеттемелерінің статьяларын топтастыру (теңгеде көрсетілген).

Берілген мәліметтер бойынша ЖШС «Карағанды Бахус» кәсіпорынның балансы өтімді емес, себебі активтердің өтімділік шарттары орындалмаған. Осының ішінде абсолютті өтімді активтер мерзімді міндеттемелерге қарағанда азырақ. Бұл өз кезегінде кәсіпорынның төлемдерді жүгізетін қаражаты жұмыс істмейді деген сөз.

Абсолютті көрсеткіштермен қатар ЖШС «Қарағанды Бахус» орталығының төлем қабілеттілігін және өтімділігін бағалау үшін өзге де шартты көрсеткіштер қолданылады. Ол мынадай көрсеткіштер: абсолютті өтімділік коэффиценті, тез өтімділік коэффиценті және ағымдағы өтімділік коэффиценті.

Абсолютті өтімділік (төлемқабілеттілік) коэффиценті өтімділікті анықтаудың ең қатал критерилердің бірі болып табылады және қай қысқа мерзімді міндеттемелердің қайсысын тез арада жабу керек екендігін анықтап отырады.

Шет ел әдиебеттерінде ұсынылған ең төменгі көрсеткіш 0,25 болып табылады. Абсолютті өтімділік коэффиценті мына формула бойынша есептлінеді:

Кал = АҚ + ҚМАС / ҚМ,

Мұндағы. АҚ – ақша қаражаттары

ҚМАС –Қысқа мерзімді ақша салымдары, ҚММ –Қысқа мерзімді міндеттемелер.

Кал 2009 = =0,13;

Кал 2010 ==0,04;

Кал 2011 = =0,002.

Тез өтімділік коэффиценті басқа ағымдық активтерді есептеумен анықталады. Ең төменгі көрсеткіш ретінде -1 алынған. Бірақ, бағалау шартты мінездемеге ие. Тез өтімділік коэффиценті мына формула бойынша анықталады.

Кбл = ДС + КФВ + ДЗ / КО,

Мұндағы: ДҚ –12 айдан аз дебиторлық қарыз.

Кбл 2007 = =0,99;

Кбл 2008 ==1,46;

Кбл 2009 = =0,46.

Ағымдық өтімділік коэффиценті барлық активтердің өтімділігін жалпы бағасын береді, ағымдық активтегі бір теңгеге қанша міндеттеме керек екендігін анықтайды.

Ең төменгі сыни мән -2.

Ағымдық өтімділік коэффиценті мына формула бойынша анықталады.

Коэффициент текущей ликвидности, рассчитывается по формуле 2.4:

Ктл = ЖАС / КО,

Мұндағы ОА – жалпы актив соммасы.

Ктл 2007 = =1,37;

Ктл 2008 ==2,16;

Ктл 2009 = =0,6.

Есеп қорытындысын кестеге енгіземіз:

ЖШС «Қарағанды Бахустың» өтімділік коэффицентінің динамикасы