Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау

2000 жылдың 1 қарашасындағы банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 77,0 млрд теңге болды, оның ішінде заңды тұлғалар 45,7 млдр және жеке тұлғалар 31,3 млдр теңгені құрады.  Қаңтар-ақпан айларында банктік жүйеде депозиттер көлемі төмендеді (10,8 %-ға). Өткен жылдың желтоқсандың деңгейіне мамыр аяғында бірақ жетті (0,4 %-ға). Депозитердың негізгі өсімі наурыз тамыз аралығында байқалады (13,3 %).

Жалпы 2000 жыл  халықтың ұлттық және шеттел валюталарында салымдардың жағымды ұлғаю тенденсиясы байқалды 1,8 және 25,8 %. Сол себептен 2000 жылдың 1 қарашасында олар 31,3 млдр. теңге құрады. Банк жүйесындегі халық салымдарының жалпы салымдар көлеміндегі үлес салмағы 2000 жылдың  1 қаңтарындағы 35,3 %-дан, 2000 жылдың 1 қарашасында        40,6 %-ға артты.

Жеке тұлғалар депозиттеріне резидент емес үй шаруашылығы шоттары енбейді, бұған резидент үй шаруашылықтарының ағымдағы шоттары, аударма депозиттері жатады-бұл барлық депозиттер:

1)              шектеулер мен айыппұлсыз кез келген уақытта наминал бойынша ақшаға айналады;

2)              чек көмегімен еркін аударылады;

3)              төлем әрекеттері үшін кеңінен қолданыланы. Аудармалы депозиттер тар ақша массасының бөлігі болып табылады. Өзгелеріне депозит мінездемесі тән болса, олар орталық банк, басқару органдар, қаржы ұйымдары мен өзге де институционалды бірліктерге өз талаптарын қояды. Олардың қатарына негізінен, сақтау және мерзімді деппозиттер жатады. Мұндай депозиттер мерзімі аяқталғаннан кейін аейін ғана алынып қарапайым коммерциялық операцияларда қолдануына шектеулер қойылада және жинау миханизмдеріне сәйкес тараптарға жауап береді. Бұдан өзге аударылмайтын салымдары бар және шетел валютасы салынған депозиттер түрлері бар.

ІІІ кезең (2001-2003ж.ж) Аталған уақытта қаржы секторы дамудыдың жаңа сатысына көтерілді, оның әрі қарай әрекет етуі негізін қалыптастыратын реформалар түгелдей жүзеге асырылған. Сөйтсе де Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі келесі кезең міндеттемелеріне батыл кірісіп кетті 2001 жылдан бастап Қазақстанда қаржы институттарының барлық және басқару органдары бір ұйым астына жинайтын жаңа жүйе жүзеге асырыла бастады. Жұмыс бірден екі бағытта жүргізіліп жатыры: біріншіден, сәйкес заңнамалық құжат жасалып жатса, екіншіден Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жеке орган қалыптастыру үшін институционалды өзгерістер жүргізіліп жатыр. Аталған жүйені құру барысында кешенді басшылық ету мен бақылаудың жоғары тиімділігін қамтамасыз етіп банк қызметтерін пайдаланушылар, оның ішінде салымшылар құқығы мен қызығушылықтарын қорғауға басты назар аудару керек.

Аталған кезеңдегі салымдар жүйесі депозиттерді сақтандырудың халықаралық талаптарына түгелдей сәйкес келмейді. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі айтуы бойынша, бұл бағытта жетістікке жету үшін «Жеке тұлғалар салымдарына кепілдеме берудің Қазақстандағы қоры» акционерлік қоғамының жұмысын халықаралық дәрежеге дейін көтеріп, қатысушы-банктердің әрекеттерін шектеу бағытында бақылауды күшейту керек. Бұл реттегі жұмыс ішкі сақталымдар мобилизациясын қуаттандыруы керек (әсіресе ұлттық валютаны) Мысалы 2003-2004ж. ұлттық валютадағы салымдар-163,800 млн теңге жеткен, оның ішінде заңды тұлғалар-90,944 млн, жеке тұлғалар-72,856 млн теңгені құрайды(2 кесте).

Кесте 2 Заңды және жеке тұлғалар депозиттері (салымдарі) және олардың жалпы депозиттер (салымдар) көлеміндегі үлес салмағы (млрд теңге).

Банктік емес заңды тұлғалар салымының үлес салмағы: шетел валютасындағы салымы 7,86 % кеміп, ұлттық валютадағы салымы 6,24 % - өскен. Жеке тұлғалардың ұлттық валютадағы депозиттері 7,36 %-ға өсіп, 2004 жылдың басында 141 579 млн тенге құрады, ол шетел валютасындағы салым 5,73 % төмендеп, 192 973 млн теңге құрады.

Шетел валютадағы салымдардың жалпы соммасы 7 071 млн тенгеге кемісе, ұлттық валюта соммасы керісінше ұлғайған, бұл халықтың ұлттық валютадағы депозиттерге деген сенімінің өскенін көрсетеді./16,б.63-68/

IV кезең ол саңғы үш жылдыққа талдау (2004-2006). Қаржы секторының тұрақты даму, тұрғын халық кірісінің өсімі мен салымдары сақтандыру жүйесінің әрекетіне қарай елдің салым нарығында жағдай жақсарып жеке және заңды тұлғалар салымдары есебінен банктермен несие серіктестіктерінің ресурстық базасы толықты. 2004 жылы депозиттік ұйымдарға резиденттер депозиттері 71,2 % - нан 1 255,4 млрд теңгеге өскен. Алғашқылардың ЖІӨ қатынасы 2003 жылмен салыстырғанда 2004 жылы 15,9 % - нан 22,7 % дейін көтерілген.

Заңды тұлғалар депозиттері 2 есеге дейін өсті, 814,3 млрд теңгені құраған, ал жеке тұлғалар салымдары – 31,5 % - нан 441,2 млрд теңгеге көтерілген. Қосымша А.

2004 жылы ең маңызды оқиғалардың бірі теңге курсының тұрақтылығына сәйкес ұлттық валютадағы депозиттердің көбейуі еді. Теңге депозиттері 84,6%-нан 715,7 млрд теңгеге көтерілсе, шетел валютадағы депозиттер 56,2%-нан 539,7 млрд теңгеге ұлғайған. Депозиттердің жалпы көлеміндегі теңгелік депозиттер үлесі 52,9 % - нан 57,0 % - ке жеткен. Шетел валютасының депозиттері заңды тұлғалар есебінен көбейді. Қосымша А.

2004 жылы халықтың банкке салым салуы ұлғайа түсті. Салым салу көлемінің айлық орташа өнімі 2003 жылы 7,2 млрд теңге болса, 2004 жылы 8,7 млрд теңгені құраған. Халық салымы сол себептен 30,5 % - ға өскен, бұл 448,0 млрд теңге немесе 3,4 млрд доллардан астам. (3 кесте)

Халық депозиттері құрылымда сондай – ақ шетел валютасы депозиттеріне қарағанда теңгелік депозиттер көлемі ұлғайа түсті. Шетел валютасындағы депозиттер 10,2 % - ға төмендесе , теңгелік депозиттер 2 есе өскен. Нәтижиесінде теңгелік депозиттер үлесі 37,5 % - дан 57,0 % - ға жетті.

2004 жылы мерзімді депозиттер бойынша сыйақылардың орташа ставкасы жеке тұлғалар үшін – 10,9 % - дан 9,3 %, шетел валютасымен 5,9 %- дан 5,6%- ға төмендеген. Қосымша Б./17,б.30-32/

Кесте 3 Қазақстаның екінші деңгейлі банктеріндегі халық салымдары.

Қаржы секторының тұрақты даму, тұрғын халық кірісінің өсімі мен салымдары сақтандыру жүйесінің әрекетіне қарай елдің салым нарығында жағдай жақсарып жеке және заңды тұлғалар салымдары есебінен банктермен несие серіктестіктерінің ресурстық базасы толықты.  Депозиттік ұйымдардағы резиденттер депозиті 2005 жылы 30,1 % - ға өсіп 1653,5 млрд теңгеге жеткен.

Заңды тұлғалар депозиттері 28,5 % - ға өсіп, 1066,2 млрд жетсе, жеке тұлғалар салымдары 33,1 % - ға өсіп, 587,3 млрд теңгені құраған. Қосымша В.                                         

2005 жылы маңызды оқиға ұлттық валютадағы депозиттердің өсімі болды. Теңгелік депозиттер аталған жылы 33,2 % - ға өсіп, 692,8 млрд теңгеге жеткен. Нәтижиесінде теңгелік депозиттер үлесі 56,8 % - нан 58,1 % - ға өскен. Қосымша В.

2005 жылы халықтың банкке салым салу тұрақтылығы сақталды. Салым салу көлемінің айлық орташа өсімі 2004 жылы 8,7 млрд теңге болса, 2005 12,4 млрд теңгені құраған. Халық салымдары 33,2 %  - ға өсіп, 596,8 млрд теңге, 4,5 млрд долларды құрады. (4 кесте)                                          

Доллардың тұрақталу есебінен теңгенің депозиттерге қарағанда шетел валютасындағы депозиттер үлесі өсуі байқалды. Халықтың шетел валютасындағы салымы осы жылы 47,7 % - ға ұлғайса, теңгелік депозиттер 22,3 % - ға өскен. Халықтың теңгелік депозиттері үлесі 57,0 % - нан 52,3 % - ға төмендеді.

2005 жылы жеке тұлғаларды мерзімді депозиттер бойынша сыйақы ставкасы теңгемен 9,3 % - нан 9,1 % - ға кемісе, шетел валютасымен 5,6 % - нан 6,2 % - ға өскен. Қосымша Г./18,б.30-32/

Кесте 4 Қазақстаның екінші деңгейлі банктеріндегі халық салымдары.

2006 жылдың қаңтар - желтоқсан айлары 10 тенденцияларымен белгілі болды.

2 деңгейлі банктегі резиденттер депозитінің жалпы көлемі 88,4 % - ға өсіп 3115,2 млрд құрады. Заңды тұлғалар депозиттері 2005 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 94,4 % - ға өсіп, 2073,2 млрд теңге болса, жеке тұлғалар салымдары – 77,4 % - ға өсіп 1042 млрд теңгеге дейін жеткен.Қосымша Д.

2006 жылдың қаңтар – желтоқсан аралығында ұлттық валютадағы депозиттер 2 есеге дейін ұлғайып 2027,7 млрд теңге болды, ал шетел валютасындағы депозиттер 1087,5 млрд теңгені құрап, 57,0 %  - ға көтерілді. Теңгелік депозиттер үлесі 58,1 % - нан 65,1 % - ға көтерілді. (5 кесте)

Халықтың банкке салған салымдары 12 айда 76,8 % - ға өсіп, 1055,2 млрд теңгеге жетті. 2006 жылы қаңтар – желтоқсан аралығында халықтың салым салу құрылымында теңгелік депозиттер 2 есеге дейін өсіп, 706,4 млрд теңгені құраған, ал шетелдік валютадағы депозиттер 22,6 % - ға жоғарылап 348,8 млрд теңгеге жеткен. Теңгелік депозиттер үлесі 2005 жылмен салыстырғанда 52,3 % - нан 66,9 % - ға жоғарылады. Қосымша Д.

2006 жылдың желтоқсанда банктік емес заңды тұлғаларды теңгелік мерзімді депозиттер бойынша сыйақы ставкасы 4,5 %, ал жеке тұлғалар депозиттер бойынша – 9,8 % құрады. Қосымша Е./19,б.29-31/

5 кесте. Қазақстаның екінші деңгейлі банктеріндегі халық салымдары.