Кәсіпорындардың Инвеститциялық тартымдылығын АРттыру жолдары

   Деректер көзі: “Мақтарал” АҚ-ның мәліметтері негізінде жасалынды. 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2,2 “Мақтарал” АҚ-ң  қаржылық жағдайын  талдау

      Нарық қатынастары жағдайында кәсiпорынның қызметi  және оның дамуы көбiне өзiн-өзi қаржыландырумен, яғни меншiктi капиталдың көмегiмен жүзеге асырылады Тек  ол капитал жетпегенде ғана шеттен тартылады. Меншiктi  капиталдың көлемiн анықтаумен қатар капиталдың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анны қажет. Бұл көрсеткiш – тәуелсiздiк коэффициентi, оның мәнi бiреу ғана- бұл коэффициентке қарап кәсiпорын сырттан тартылған қаржыдан  қаншалықты тәуелсiз екендiгiн және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Қазіргі жағдайда кәсіпорынның қаржы-экономикалық талдау үлкен мәнгеие. Сондықтан қарастырып, талдап, зерттеп отырған кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау өте маңызды.

   Себебі  – бұл кәсіпорынның тәуелсіздігі, меншік иелерінің пайызы, жұмыскерлер  мен басқа да инвесторлардың алдында  өзінің өндірістік-қаржылық қызметінің толық түрде мағлұматтар, деректер беретін көздері болып сакналады.

   Кәсіпорынның  қаржы-экономикалық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Оларды келесідей  жіктеуге болады:

• Ішкі және сыртқы ортаға байланысты;
• Маңыздылығына қарай – басыңқы және басыңқы емес;
• Қарапайым (жәй) және күрделі;
• Тұрақты және уақытша;

   Кәсіпорындағы ішкі факторлар өзінің қызметіне  байланысты болады. Қаржылық – экономикалық талдау нәтижесі сондай-ақ сыртқы факторларға  да байланысты болатыны анық. Кәсіпорында  өндірілетін өнім және өндірістік технологиясымен  тығыз байланысты. Кәсіпорынның қаржы-экономикалық тұрақтылығының маңызды факторы болып – активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ қаржылық стратегияның негізінде инвестиция тарту мәселесі болжап білу болып табылады.

   Инвестициялық тартымдылықтың маңызды факторларының бірі – кәсіпорындағы қаражат құрамы және құрылымы. Инвестициялық бағыт, оны ұйымдастыру мен басқару стратегиясы және қысқа мерзімді болжаулардың дұрыс таңдалынып алынуы.

   Кәсіпорынның  инвестициялық тартымдылығына қарыздық міндеттемелер нарығының үлкен  әсер етуі мүмкін. Сондықтан да “Мақтарал” АҚ-ның активтерінің қорлану көздерін талдау негізінде оларды бағалау қажет.           Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және тартылған капиталдың көрсетілген көлемі белгіленіп, есеп беру кезеңіндегі олардың өзгеру себептері анықталып, оларға баға беріледі. Бұл кезде өз меншігіндегі капиталға назар аударылады, себебі өз қаражаттарының қоры болуы оның қаржылық тұрақтылығының бар екендігін көрсетеді.

   Тәуелсіздік коэффиценттің мәні – кәсіпорын  сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражаттарын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Батыс экономистері тәуелсіздік коэфицентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс деп санайды. Себебі бұл қаржы көздрінің тұрақты құрылымын сақтау мүмкіндік береді. Ивесторлар, несие берушілер дәл осындай құрылымды бақылайды. Себебі, осы жағдайларды кәсіпорынның қоржындық пайын иемденуге болады деп есептейді.

   Тәуелсіздік коэффиценттін мешікті капиталды  барлық авансталған капиталған бөлумен  анықталады.

   К_{тәуелсіздік}  =М_к/Б_в

   К_{Т (2004 ж)}  = 127908 / 2882565 = 0,4

   К_{Т (2005 ж)}  = 1297247 / 4103471 =  0,3

   Бұл деректерден, кәсіпорынның меншікті капиталының  шоғырлануы 0,1 позицияға төмендегенін аңғартады. Дегенмен, кәсіпорын инвестиция тартуға мүмкіншілігі бар бар екенін көрсетеді.

   Жабдықтаушылар  мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық  міндеттемелер қатаң сақталатын және кәсіпорынның атағына үлкен  мән берілетін нарықтық экономкасы дамыған елдерде тәуелсіздік  коэфицентіне жоғары талап қойылмайды. Мәселен, Ұлыбританияда оны 0,27 дейін темендетуге дейін болады.

3-кесте -“Мақтаарал” АҚ-ның капиталының құрамы және құрылымы. 

Деректер  көздері: “Мақтарал” АҚ-ның мәліметтерінен.

2,3 Кәсіпорынның инвестициялық  тартымдылығын  талдау 

      «Мақтаарал» АҚ-ы бәсекелестік қабілетін жоғарлату мақсатында кәсіпорынның реконструкциясымен, қайта жарақтанудың техникалық іс шараларының жүргізуі қажет. Осы бағытта инвестициялық қызметін жандандыру яғни кәсіпорынның инвестициялық тартымдығын арттыру қажеттілігі алға шығуда. Осыған орай АҚ-да инвестициялық жоба жасалынды. Бірінші кезеңінде кәсіпорынның ескірген негізгі құралдарын жаңартып, қазіргі қолданыстағы құрал-жабдықтарды монтаждау ісін қарастыруда. Сондай-ақ екінші кезеңде шетелдік жоғары технологияны қазіргі кезеңге сай құрал-жабдықтарды іске қосу. Бұл өз кезеңінде шикі мақта өңдеуді жылына 20 мың тоннаға арттыруға мүмкіндік береді деген ұстанымдар бар. АҚ басшылығының бұл шешімдерін негіздеу барысында мамандар шақыра отырып. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында, инвестициялық жоба жасалынды. Бұл жобаны жасаудың негізделуі:

• отандық және шетел нарығында мақтаға сұраныстың әрдайым болуына;
• жобаны іске асырудың негізгі қозғаушы күші болып, тазаланған мақтаға ішкі нарықтың және алдын-ала жасалынған келісім шарт бойынша батыс Еуропаға жеткізулер;
• жобаны іске асыру үшін «Мақтаарал» АҚ-ы дамыған инфрқұрылымға, нарық жағдайында жұмыс істей алатын өндірістік және жоғары маманданған мамандардың құрамына иелік етеді;
• осы алғашқы жобаны іске асырғаннан кейін кәсіпорын өндірісті модернизациялаудың келесі кезеңіне өтуді көздейді. Ол – соңғы жаңа технико-технологиямен қаруланып тазаланған мақтадан, жіа еру үрдісіне көшу;
• «Мақтаарал» АҚ-ы жаңа технологияны меңгеру үшін қажетті кәсіпқойлық деңгейге ие болып отыр.

   Жобаны  іске асырудың негізгі мақсаты шетел  нарығына жоғары сапалы мақталарды тазалап  келісім бойынша жеткізу, соның  нәтижесінде кәсіпорынды әрі  қарай дамытып, тартылған қаражаттарды тарту ұдайы өндіріс циклін тұрақты қамтамасыз ету.

   Жоғарыдағы  шарттарды орындау өнімінің бәсеке қабілеттілігін жоғарылатып және оған сыртқы нарықта орнығуына оңтайлы  жағдайлар жасайды.

   Кәсіпорынның  инвестициялық тартымдылығының жауапты кезеңі инвестициялық жобаны экономикалық негіздеу болып табылады. Нарық экономика жүйесінде қызмет ететін субъектілердің ерекшілігі олардың мақсаттарының айырмашылығынан көрінеді. Жобаның қаржылық негіздеушісі белгілі бір табыстылық мөлшерімен оның қатысушыларын қанағаттандыру негізінде анықталады. Инвестициялық жобаның тиімділігін негіздеуде ең жоғары табыстылық, ең төменгі еңбек шығындары, өтелу уақыты, залалсыздық, өнім сапасы, нарықтағы үлесі сияқты тағы да басқа көрсеткіштер болуы мүмкін. Жобаны іске асыруда шығындарды дұрыс есептеу өте маңызды сондай-ақ инфляция мен тәуекелділікті мөлшерін жіте бақылау алға шығады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3 кәсіпорындардың Инвеститциялық тартымдылығын АРттыру жолдары

3.1 Қазақстан Республикасының  инвестициялық тартымдылығын жетілдіру                                                                             

      Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырылған. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымы алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi. Шетелдiк тiкелей инвестициялардың жыл сайынғы таза арасалмақ түсiмi орташа алғанда ЖIӨ-нiң 8-10% құрайды. Ендi инвестициялар бiздiң ғарыштап алға дамуымызға соңғы серпiн беретiн күшке айналып отыр.

      Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың  және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен  құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына, импорттың  төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.

     Экономика дамуының құрылымдық өзгерiстерiн табысты iске асырудың, жаңа ғылыми-техникалық негiзде өндiрiстiк потенциалды құрудың әлемдiк нарықта бәсекелестiк позицияны күшейтудiң негiзгi шарты жоғары инвестициялық белсендiлiк болып табылады. Оңтүстiк-Шығыс Азияда “жаңа индустриалды елдер” атты экономикалық феноменнiң пайда болуы, қазiргi заманғы ғылымды қажет ететiн салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын инвестициялардың тез өсуiнiң арқасында мүмкiн болды. Инвестициялаудың әр түрлi түрлерiн тарту және қолдану мақсатында мемлекеттiң және мемлекеттiк реттеудiң рөлi тiкелей бақылау мен реттеуге (мемлекеттiк кәсiпорындарды басқаруға беру, халықаралық несие үшiн), және экономикалық тетіктер арқылы жанама әсер етуге (халықаралық кәсiпкерлiктiң тiкелей және портфельдi әдiстерi) жатады.

      Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен анықталады және мысалы, несиелiк инвестиция объектi мемлекет болып табылатындықтан, ол несиенi аралық иемдену құқығына ие, сондықтан да инвестицияның тiкелей қолданылуын бақылау жасауға мiндеттi. Инвестициялаудың коммерциялық түрiнде мемлекет тiкелей бақыламайды, оның рөлi тек жанама түрде ғана болады, негiзiнен заң механизмi (салық жүйесi және т.б.) және қаржы-экономикалық саясат арқылы реттейдi. Инвестициялық тартымдылықты арттыруда мемлекеттiк реттеудiң қызметтерiн, түрлерiн және әдiстерiн қаратстырайық.

      Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны екi кезеңге бөлiп көрсеткен жөн:1.Шетелдiк капиталды тарту кезеңi;2.Тартылған капиталды қолдану кезеңi;

  Мемлекеттiк кепiлдiктер Қазақстан Республикасының мемлекеттiк кепiлдiгiмен мемлекеттiк емес сыртқы заемдердiң есебiнен қаржыландыруға ұйғарылатын, Қазақстан Республикасының үкiметiн жыл сайын бекiтiлетiн экономиканың басым секторларының тiзiмiне сәйкес берiледi. Бұл тiзiм баршаны хабардар ету үшiн мiндеттi түрде жариялануы тиiс.

      Егер  өтiнiш беретiн тұлғаның сәйкес несиелiк  рейтингi және инвестициялық жоба бойынша  кепiлдiк мiндеттемесi болса, онда өтiнiш беретiн тұлға Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлiгiне Мемлекеттiк кепiлдiк беру туралы өтiнуге құқылы. Несиелiк рейтинг деңгейi, рейтингтiк агенттiк тiзiмi және контргаранттарға қойылатын талаптарды үкiмет белгiлейдi. Егер өтiнiш беретiн тұлғаның сәйкес несиелiк рейтингi және инвестициялық жоба бойынша кепiлдiк мiндеттемесi болса, онда өтiнiш беретiн тұлға Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлiгiне Мемлекеттiк кепiлдiк беру туралы өтiнуге құқылы. Несиелiк рейтинг деңгейi, рейтингтiк агенттiк тiзiмi және контргаранттарға қойылатын талаптарды үкiмет белгiлейдi.

2. Кәсiпкерлiктiң  акционерлiк емес әдiстерiн реттеу. Бұл процесс әлемде және тiптi ТМД-нiң көптеген елдерiнде танымалы  емес, бiрақ Қазақстанда үлкен  өрiс ала отырып, мемлекет тарапынан әсiресе шетелфирмаларын тарту кезеңiнде тиянақты жұмысты талап етедi. Мемлекеттiк реттеу басқарылуға берiлетiн кәсiпорындарды өзiн iрiктеуден басталады. Кәсiпорын өзiнiң көтерiлуi үшiн аса көп инвестициялық ресурстарды талап ететiн және зиянды болу керек. Реттеудiң негiзгi механизмi iрi эксперттердi тартумен өтетiн конкурстың ашық механизмi болып табылады. Кәсiпорынды басқаруға беру туралы шешiм тек инвесторлардың ұсынып отырған шарттары және оның мемекетке пайдалылығы тиянақты өлшенгеннен кейiн қабылданады.

3. Халықаралық  кәсiпкерлiктiң тiкелей және портфельдi  түрлерiн реттеу ақша-несие, қаржы  және экономикалық саясат тетіктері  және де шетелдiк инвестиция  бойынша арнайы заң көмегiмен  жүзеге асырылады. Осы факторлар  мемлекетте инвестициялық хал-ахуалды түзедi. Экономикалық практикада кең тараған рычаг шетелдiк инвестицияны ынталандырудың салықтық механизмiн қолдану боып табылады.

      Күштi бюрократтық аппараты бар мемлекет инвесторлардың тәуелсiздiк жағдайымен кейде келiсе алмайды және жасырын  түрде тiкелей шетелдiк инвестиция процесiне араласады. Бұл көбiнесе мемлекет және инвестор арасындағы қатынаста көрiнедi.

      Шетелдiк  капитал мен инвестицияны тарту  және қолдану саясаты негiзiнде  нақты экономикалық жағдай және мiндетке байланысты әр түрлi формада жүзеге асырылатын базалы принциптер жатыр.