Кәсіпорындардың Инвеститциялық тартымдылығын АРттыру жолдары

         Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:

• Еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
• Материал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
• Негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
• Айналым коэффициентінің артуы;
• Өнім көлемін жоғарылату;
• Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
• Қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;

       Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.

       Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты пайдалануда. 

     Тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді өзіне енгізеді:

• түсіндірмелі хат;
• техника-экономикалық бөлім;
• бас жоспар;
• енбек күші;
• құрлыстық бөлім;
• өндірісті баскару жүйесі;
• сметалық құжаттар.

   2 «МаҚтарал» Ақ-ң инвестициялық ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН   талдау

2.1 «Мақтарал» АҚ-ң экономикалық қызметін талдау 

   Оңтүстік  Қазақстан облысында орналасқан бұрынғы атауы Славяндық мақта  тазалау зауыты 1939-1943 жылдар аралығында Велико-Алексей мақта зауытының  еншілес кәсіпорны ретінде құрылған. 1943 жылдан бастап  бір жүйелі зауыт  болып, жылына 4 мың тонна мақта – талшықтарын шығарып отырды.

   1958-1960 жылдар аралығында зауыт реконструкцияландырылып,  соның нәтижесінде жаңа ғимарат  салынды. Онда екі тығыздаушы  құрал – жабдығы, ХДД-80 агрегаты, 4 ХЛП маркасындағы батарея, 18 СДЛ  жабдық орнатылды. 1965 жылы ПО-160 маркалы лентер сондай-ақ 2 СБ-10 маркалы кептіргіш барабандармен жабдықталды. 1968 жылы жаңа тазалау цетары салынып, зауыттың қуаттылығы жылына 12 мың мақта талшығын шығаруға мүмкіндік алды. Кеңестік шаруашылық жүйесінің шешімімен  1983 жылы зауыт қайта жарақтандырылып ЛП-1 желісімен, атақты «мехнат» және қосымша 2 СБ-10 кептіргіш барабанымен жабдықталады. Сол кезеңде зауыт өнімділігі 18 мың тоннаны құрады. 1994 жылы сәуір айында Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мүлік жөнінде комитеті «Мақтарал» Акционерлік Қоғамы болып құрылған кәсіпорынға мемлекеттік акция пакетін басқаруға тендер жариялады. Оны «Айша-бибі» өндірістік кооперативі жеңіп мемлекеттік акция пакетінің 65,1 пайыздық көлемін сенімгерлік басқаруға алады. 1999 жылы тамыз айында сенімгерлік басқару бойынша міндеттемілерді жақсы орындағаны үшін мемлекеттік акция пакеті өтеусіз беріледі. Қалған 34,9 пайыз көлеміндегі акция еңбек ұжымының меншігінде болды. Осы жылы зауыт қайта жарақтандырылып цехтағы ДА-82-39 маркалы механикалы жабдықтарды гидравликалық ДБ-82-37 маркалы жоғары өнімділіктегі құрал-жабдықтармен алмастырылады.

     “Мақтарал” АҚ-ны өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық кодекс, Салық және бюджет төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы құжаттар және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Акционерлік қоғамның жеке фирмалық атауы, көрсетілген мөр таңбасы, арнайы мүлкі бар. Ол Қазақастан Республикасының заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді. Кәсіпорынды құру мен қызметтің басты мақсаты – тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық бәсекелестеріне орын бермейтін сапалы жиһаз өнімдерін шығару оны өткізу арқылы табыс табу болып саналады. Табыс табу негізінде кәсіпорын қатысушыларының экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.

        Кәсіпорынның өнім өңдеуімен өткізу көлемі бір-бірімен байланысты көрсеткіш болып табылады. Өнімді өңдеудің шектеулілігімен сұраныстың көп кезінде бірінші орынға өнімді өңдеу көлемі шығады. Ал бәсекелестердің көбейіп нарықтың қаныққан шағында мақтаны өңдеу кәсіпорынның экономикалық жағдайына әсер ететін басты фактор болып отыр. Өңдеу көлемінің және оны өткізуді оның сапасы «Мақтарал» кәсіпорынының шығына, табысмен рентабельділігіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да ол көрсеткіштерді талдау үлкен роль атқарады. Оның негізгі міндеттері өнімді өңдеу мен өткізудің динамикасын және жоспардың орындалу деңгейін талдау. Бұл көрсеткіштерге басқа фкторлардың әсерін анықтау.

   Жалпы өнім – аяқталмаған өндірісті  қосқандағы кәсіпорынның барлық шығарылған өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің  қосындысы. Тауарлық өнімнің жалпы  өнімнен айырмашылығы – аяқталмаған  өндіріс пен ішкі шаруашылық айналымының  кірмейтіндігінде. Аяқталмаған өндіріс пен ішкі шаруашылық айналымының құралымы бойынша кейбір кәсіпорындарда тауарлық өнім жалпы өнімге сәйкес келеді.

   өнім  өткізу көлемі өнімді жөнелтумен немесе төленуімен анықталады. Ол жоспарлы, салыстырмалы және нақты қазіргі бағамен көрсетілуі мүмкін. Нарық экономикасы жағдайында бұл көрсеткіш алғашқы орында болады. өнімді өткізу өндіріс пен тұтынушы арасында байланыстырушы бірлік болып табылады. өнімнің нарықта жаппай сатылуы мен оған сұранысқа байланысты оған шығарылу көлеміде анықталады. «Мақтарал» кәсіпорыны мақта өңдеу саласында бәсекелестерінің қатары көп болғандықтан шикізат мақтасын дайындау мәселесі алға шығып отыр. Сондықтан  да дайындау пунктер жұмысын жетілдіру көзделген. Кәсіпорындағы өнім көлемі сұранысқа ғана емес өндіріс қуатынада сүйенеді. Қазіргі кезде шетелдерден техниканың жаңа түрлерін аліға көптеген алғы шарттар жасалуда. Талдауды өндіріспен өткізудің натуралды және құндық түрдегі динамикасы 2 кестеде ұсынылады.

   2-кесте-  «Мақтарал» АҚ-ң өңдеу және  өткізу көлемін талдау

     Деректер көздері: “Мақтарал” АҚ-ның мәліметтерінен

   Өңдеу көлемі құндық түрінде 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 1,8 есе өсіп отыр, ал өткізу көлемі 1,3 есе артқанын көреміз. Айтып  кететін жай 2008 жылы өндіру көлемі өткізу көлеміне қарағанда төмендігі қоймада алдыңғы жылдардан сақталып қалған өнімді өткізумен байланысты түсіндіреміз.

   Кәсіпорынның  инвестициялық тартымдылығын арттыру  үшін, жұмыс нақты өнім мен тұтынушыға жұмсалу керек.

       «Мақтарал» АҚ-да 2008 жылғы деректер бойынша 592 адам жұмыс істеді. Оның ішінде:

• басқару аппараты – 34 адам;
• өндірістік персоналдар – 385 адам;
• қойма персоналдары – 18 адам;
• құрама жұмысшылар – 93 адам;

   Кәсіпорынның  басқару аппараты, сондай-ақ жұмысшылар жоғары кәсіпті мамандармен қамтылған. 2009 жылы еңбекақы қоры 190600 мың теңгені құрады. Есепті жылы өндірістік - өнеркәсіптік персоналдар саны 18 адамға азайғанына қарамастан бұл көрсеткіш 19610 мың теңгеге артқан. Жалпы қоғам жұмысшыларын ынталандыру жоғары деңгейде. Еңбекақыны ұйымдастыру Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы » заңы және басқа да нормативтік заңнамаларға сәйкес жүргізіледі. 2009 жылы 1 жұмысшының еңбек өнімділігі 1,3 есеге өскенін көреміз. Бұл еңбек шығынының азаю есебінен және өңдеу көлемінің өсуінен болуы мүмкін.

   2-кесте-еңбек ресурстарының көрсеткіштері

   Деректер  көздері: “Мақтарал” АҚ-ның мәліметтерінен

     Кестеде көрсетілгендей 1 жұмысшының орташа айлық еңбекақысы 3470 теңгеге яғни 115 пайызға өскенін көреміз. Еңбекақы негізгі және қосымша бөлімдерден тұрады. Негізгі бөлігі тұрақты болса. Қосымша – үстемақы мен сыйақыдан тұрады. Ұйымда жұмыскерлердің материалды қызығушылығын арттыру үшін кәсіптік шеберлігіне, басқа персоналдарды үйреткені үшін, жоғары біліктілігі үшін, және т.б. қосымша үстемақылар мен сыйақылар төленеді. Осы мәселе бойынша кәсіпорынның жұмысшылардың кәсіподағы жұмыс берушіге әлеуметтік әріптестік жүйесіндегі келісімнің Қазақстан Республикасындағы 2008 жылғы мемлекет, жұмыс берушілер және жұмысшылардың мүддесін қорғайтын кәсіподақтың Республикадағы ұйымдары ат салысып еңбек қатынастарын реттеуге үлкен үлес қосу керек.      Нарықты экономика жағдайында кәсіпорынның техника-экономикалық және қаржы экономикалық жағдайын талдаудың мазмұны мен маңызы зор болып табылады. Бұл кәсіпорындардың меншік иесі, жұмыскерлері, коммерциялық және басқа да тұлғалар алдында кәсіпкерлік қызметінің нәтижесіне толық жауап берушілік алатынына байланысты.

     «Мақтарал» АҚ-ның мәліметтерін пайдалана отырып, қызметіне талдау жасап есептеп шығарамыз. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы шаруашылық қызметті үздіксіз жүргізумен қарыз міндеттемелерін мерізмінде өтеу үшін белгілі бір мерзімдегі кәсіпорынның тұрақтылығын және оның қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.

   «Мақтарал»  кәсіпорынының қаржы – экономикалық жағдайын талдау үшін алдымен технико-экономикалық көрсеткіштерін анықтаймыз. Ол 2- кестеде көрсетілген.

2-кесте-“Мақтарал” АҚ-ның қызметін техника-экономикалық талдау.