Кәсіпорын құнын бағалау

Бұл әдістегі негізгі  көрсеткіш таза ақша ағымы  болып табылады.

Cash flow бағытын сипаттайтын түсініктер бар – ақша кірісі және ақша шығысы.

    Таза ақша  ағымы белгіленген уақыттағы ақша қаражаттарының кірісі мен шығысы арасындағы айырма ретінде анықталады.

Кәсіпорын жұмыс кезінде үш қызмет түрін іске асырады:

Операциялық. Инвестициялық  және қаржылық.

Болашақ табыстарды дисконттау әдісімен кәсіпорын құнын бағалау  үшін, ақша қаражаттарының кірісі мен  шығысын бағалау қажет. Оерациялық және инвестициялық қызметтегі олардың  арасындағы айырым, нақты ағымы деп аталады.

Нақты ақша сальдосы –  бұл кәсіпорын қызметінің үш түрінен  түскен барлық ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының арасындағы айырым.

Кәсіпорындағы ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының сызбасы  көрсетілген.

 

 

 

 

 

Ақша кірісі                                                                               Ақша шығысы 

                                          Операциялық қызмет бойынша

 

Қолма-қол ақша сату	Шикізат, материалдарға  үшін төлемдер
Дебиторлық қарыздар бойынша түсім	Еңбек ақы Ренттік сақтау төлемі Салықтар

 

 

Инветициялық  қызметі бойынша

 

Бағалы қағаздарнвестициясынан табыстар	Негізгі капиталды сатып  алу
филиалдардан түскен түсім	Бюджет бойынша шығындар
Активтерді сатудан  түскен түсім	Инвестициялық қаржыландыру

 

Қаржы қызметі  бойынша

 

Бағалы  қағаздарды сату көлемі	Дивиденттер мен пайыздар
Қағаздар	Облигация және несие  бойынша міндеттерді  өтеу

 

Кәсіпорындағы ақша кірісі, негізінен мыналарға байланысты:

• өзінің тауарларын қолма-қол ақшаға сатады, және де несиеге берілген тауарлар бойынша дебитолардан төлемдер алды;
• ел ішінде немесе шет елдегі филиалдардағы операциялардан немесе бағалы қағаздарды инвестициялаудан табыстар алады;
• әр түлі типтегі бағалы қағадар шығарып, сатады;
• керек еес немесе артық активтерінен құтылады;
• несиелерді тартады және т.б

    Кәсіпорындағы.  Ақша шығысы. Негізінен мыналарға  байланысты;

• өзінің қызметін жүргізу үшін шикізат пен материалды тартады;
• өзінің қызметкерлеріне еңбек ақы төлейді, өзінің капиталын жұмыс істеу қабілетінде ұстайды және жаңа инветицияларды іске асырады;
• алынған несиелер бойынша дивиденттер мен пайыздарды төлейді;
• облигациялар мен несиелер бойынша негізгі қарыз соасын және т.б.

Кәсіпорын қорытынды  нәтижесі салықты төлегеннен кейінгі  таза табысымен көрсетіледі. Бірақ бұл қаражаттар амортизацияны да қосуға болады.

Аталған ақша қаражаттар, кәсіпорынның құндылығын жоғарылатады.

Нақты ақша ағымы белгілі  табыстар мен шығыстар түрлерін өзіне  қосады.

I.Операциялық қызметі бойынша

1. Cату көлемі;
2. Баға;
3. Пайда;

4. Сатудан тыс табыстар;

5. Айнымалы шығындар

6.Тұрақты шығындар,

7. Ғимараттың амортизациясы;

8. Құрал-жабдықтар амортизациясы;

9. Несиелер бойынша пайыздар

10.Салық салынғанға  дейінгі пайда (3+4-6-7-8)

    11.Салық пен жиналымдар төлемдері;

    12.Жобаланған таза табыс;

     13.Амортизация7+8

    14.Операциядан таза кіріс12+13

     I. Инветициялық қызмет бойынша

1Жер;

2Ғимараттар мн құрылыстар;

3Машина мен құрал-жабдықтар;

4Материалдық емес  активтер;

5барлығы негізгі капиталға  салым (1+2+3+4+5)

6Айналым капиталының  өсімі;

7 Барлық инвестициялар;

III. Қаржылық  қызметінің ағымы

  1.Меншік капиталыакциялар субсидиялар

     2.Қысқа мерзімді несиелер;

     3.Ұзақ мерзімді несиелер;

     4.Несиелер бойынша қарыздарды өтеу;

     5. Дивиденттер төлемі;

     Қаржылық  қызметтің сальдосы(1+2+3-4-жоба(1+2+3-4-5)реципиент.

Инвестициялық қызметіндегі нақты ақша ағымн анықтау үшін, обьектінің таза жойылу құнын анықтау  қажет:

      1.. Нарықтық құны;

      2.   Шығындар;

      3.  Есептелген амортизация

      4. Уақыт қадамындағы баланстық құн(2-3)

      5. Жою  бойынша шығындар;

      6. Капитал құнының өсімінен табыс;

      7. Операциялық табыс(1-4+5)

      8. Салықтар;

      9. Таза жойылу құны (1-8)

 

      Егер кәсіпорын бос ақша қаражаттарын қайт нвестициялануын қарастырса, онда нақты ақша ағымын анықтау үшін жинақталған  нақты ақшалардың сальдосы  қолданады.

Барлық ақша төлемдері  шығындар болып тіркелмейді. Мысалы, материалдық қорларды немесе мүлікті  сатып алғандағы ақша, нақты ақшалардың шығысымен байланысты, бірақ бұл шығындар болып табылмайды.

 

Ақша ағымын есептеудің бірқатар тәсілдері бар;

1. Таза операциялық табыс (ТОТ) - бұл нақты жалпы табыстан барлық операциялық шығындарды алып тастағанда қалатын нақты табыс. Жылдық сома түрінде көрстіледі.
2. Салық салғанға дейінгі ақша ағымы – бұл қарыз қаражаттар бойынша төлемдерін және есептелген амортизация сомасынан қалатын, таза операциялық табыстың бір бөлігі.
3. Амортизация – бұл кәсіпорынның өзінің операциялық қызметіне пайдаланылатын негізігі капиталдың физикалық  жіне моральдық тозуының компенсациясын қамтамасыз ететін мақсатта ақша қаражаттарының аударымы.

Амортизациялық аударым  үш факторға тәуелді болып келеді:

• негізгі өндірістік қаражаттарға кіретін, құрал-жабдықтардың баланстық құны;
• құрал-жабдықты баланстан шығарғанға дейінгі қызметтердің болжанған мерзімі;
• кәсіпорынмен таңдалған амортизация нормаларын есептеу әдісі.

Амортизация ақша қорынын  мақсатты тағандайылуының  көзі бола тұра, кәсіпорын меншігі болып  табылады. Аударымдар тек мақсатына байланысты ғана пайдаланады және кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтайды.

Амортизация есептеу  әдісі

 

1.Бір қалыпты тікелей  әдіс

 

АО(1ж)=Н*ПС

АО(1ж)=ПС:қызмет мерзімі

АО(1ж)=(ПС-ЛС):қызмет мерзімі

Н=100: қызмет мерзімі - өндіріс қаражаттары

Мұндағы,

АО – Амортизациялық аударым 

Н – амортизациялық аударымның жылдық нормасы

ПС – бастапқы құн

ЛС – жойылу құны

 

2. Жылдатылған амортизация әдісі

 

А) Азаятын қалдық әдісі

АО(1жылға)=(2*Н)*ОС

Мұндағы,

ОС – жыл басына баланстық (қалдық) құн

Н – тікелей әдіспен есептелген, жылдық амортизациялық аударымның нормасы

Б) Сандық сома әдісі (кумулятивтік)

 

АО(1ж)=қалған қызмет жылдық саны/S*(ПС – ЛС)

S=n*n+1/2

Мұндағы,

S - Қызмет көрсету жылдың сомасы

n - Қызмет көрсету жылдың саны

     3.Өндірістік әдіс  өндірерді шығару көлемі бойынша

 

АО(1ж)=Н*W

H=ПС – ЛС/V

     Мұндағы,

H - Жылдық амортизациялық аударымның нормасы

W - Жыл ішіндегі өнімдерді шығару көлемі

V - Құрал-жабдықтар қызметінің мерзімі ішіндегі өнімділігі шығару көлемі

4. Салық салғаннан кейінгі ақша ағымы инвестор табысы – бұл салықтарды  төлегеннен кейін қалатын, таза операциялық табыстың бөлігі
5. Берілген несие бойынша банк табысы.
6. Жал келісім-шарты бойынша жалға берушінің табысы.

Ақша ағымы меншік айналым капиталдың кірісі мен жетіспеушілігіне міндетті түрде енгізу қажет.

Ақша ағымына мысал:

Салық төлегеннен кейінгі  таза пайда;

+Амортизация;

+Меншік айналым капиталының  азаюы (өсімі)

+Негізгі қаражаттарға  капитал салымының азаюы;

+Ұзақ мерзімі міндетінің  өсімі;

 

Болжау мерзімінің соңындағы кәсіпорынды сатудан түскен пайда (реверсия)

 

  Реверсия ақша  ағымының тікелей капитализация  арқылы есептеледі. Капитализация  коэффициенті кәсіпорындар нарықтарының  жағдайыне қарап таңдалады.

Егер темпінің өсуімен, табыстың болжамын  божап , ал алғашқы  жылдың соңындағы ақшы түсімінің мөлшері РМТ болса, онда ағымдағы құнның формуласы төмендегідей анықталады;

 

PV=PMT_i/i-g

 

 Бұл теңдік –  Гордон моделі.

 Бұл модельді;ақша  ағымы тұрақты және бірдей  қарқынмен өскен кезде ғана  қолдануға болады. Гордон моделі  әділетті болады, егер g өсу қарқыны дисконттау коэффицентінен кіші болса.

      Алынған  кәсіпорынның  қорытынды құнына  2 түзету енгізеді.

Біріншісі – операциялық қызметтегі  жарамсыз активтердің құны қосылады. Екіншісі – меншік айналым қаражаттарына артықшылыққа(+) жетіспеушіліке(-)

 

2.3 Кәсіпорын капиталының құны мен капитал салымның

пайдалылық  нормасы.

 

Меншік капиталының  қайтарым нормасы бойынша   капитализация.                                                                                         

Кәсіпорын өзінің меншік қаржы қаражаттары  есебімен қаржыландырылған  жағдайын қарастырайық.

     Қаржы ресурстарының  экономикалық мәні мынада. Олпрды қай көзден алса да, қаржы қаражаттарын пайдаланғаны үшін  дивиденттер түрінде немесе қарыз қаражаттары үшін  пайыздық аударымдар түрінде.

     Меншік  қаржы қаражаттарын  келесідей  түрде көрсетуге болады;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ішкі ресурстардың мобилизация  сомасы;

 

                           М=A-H+-K

 Мұндағы,

А- жоспарланған мерзімдегі айналым активтерінің  бар болуы;

H-мерзім ішіндегі айналым активтерінің  жоспарланған қажеттілгі;

К- жыл ішіндегі несиелік қарыздардың өзгерісі,

Мобилизаия мәні мынада; айналым қаражаттарының  бір бөлігі негізгі қызметтен алынып, толық  құрылысты қаржыландыруға жіберіледі.

 

 

   

        Капитал құны деп - өздерін  ақтау үшін салынған жаңа капиталды  салымдар  алып келетіе табыс.

       Капитал құны -  капитал сомасынан пайыздық  ставка түрінде  анықталады. Инвестор болып несие беруші, кәсіпорын акционері   немесе кәсіпорынның өзі бола алады. Капиталды  пайдаланғаны үшін төлеу қажет  және сол төлемнің өлшемі болып  капиталдың құны болып табылады.

        Демек,капитал құны – бұл альтернативті   құн, яғни  капитал салудан  инвесторлардың күтетін табысы.

 

 

         Кәсіпорынды  бағалағандағы капитал құны дисконт  ставкасы қызметін атөарады. Дисконт ставкасы-бұл қайтарымның  пайыздық ставкасы. Оны кәсіпорын қызмет істеу прцесінде тапқан қаржы қаражаттарын алуды жоспарлайды. Кәсіпорын өзінің инвестициялық қызметін жүргізе отырып , өзінің қаржы ресурстарының  тиімді салу жолдарын   таба алатынына сенімді болмайды. Бірақ  сол ақшасын өзінің  бизнесіне салып, капитал құнына тең болатын  қайтарым ала алады . Сонымен кәсіпорын капиталының құны- бұл қызмет жасау барысында  тапқан қаржы қаражаттарының  салымының минималды пайдалылық нормачы. Капитал құнына мынадай факторлар әсер етеді;  басқа капиталдық салымның  табыстық деңгйі, аталған инвестицияның  тәуекелдік деңгейі, қаржыландыру көздері.Капитал құны – альтернативтік құн болғандықтан,аталған капиталдық салымның құны бағалы қағаздар нарығының ағымдағы пайыздық  қойылымның деңгейіне  байланысты болып келеді. Егер кәсіпорын неғұрлым  тәуекелді бизнеске  капиталын салуды болжаса,онда оған соғұрлым жоғары табыстылық деңгейі қамтамасыз етілуі қажет.

  

III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫН  ҚҰНЫН БАҒАЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

 

3.1 Қазақстан Республикасындағы – кәсіпорын құнын бағалаудағы әдістемелік тәсілдерін жетілдіру жолдары

 

Қазақстанның шаруашылық нарық формаларына өтуі, мемлекеттің  мүлігі жекешелендіру  иелену жалғастыруда, дайын бизнес  нарығының қалыптасуы, кәсіби қызметінің сферасында әртүрлі өте үлкен көлемді сақтандыру жүйесі қолдану да, тәжірибелі комерциялық банктерінің несие кепілдіке беру кеңеюі, мүлікті басқару сенімді жүйесінің қолдану аясынды өзекті мәселесі шешуде, бұл кәсіпорын нарықтық құнын бағалау шынайы  есептеме  алуға байланысты, әртүрлі мүлік түрлерінің, сонымен бірге материалды емес активтері де жатады.

Отандық экономикада  үлкен көлемді кәсіпорындар бар, бұлар күйзеліс және  кризистің алдында жағдайында тұр, бұлар қаржылық жағынан  көмек керектігін, нарықтағы бағалаудың шынайы болу қажеттілігі  кәсіпорының мүліктік кешенді тұтастығын ретінде  және де олардың бөлек құрал-жабдықтары да  бағаланады. Мұндай құнды бағалау негізінде  антикризистік шаралар жиынтығы жетілдіруге және инвестициялық жобаларды  іске асыруға  алдын ала қарастыруда, бұл кәсіпорындардың  қаржылық сауықтыруды қамтамсыз етеді (мысалы,  жеке меншікті  қайта құрылымдау).