Кәсіпорын құнын бағалау

 

 

 

 

М А З М Ұ Н Ы

 

КІРІСПЕ..................................................................................................................3

 

1. КӘСІПОРЫН ҚҰНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘН БАҒАЛАУҒА ҚАТЫСТЫ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР.......................................................................6

1.1  Кәсіпорын құнын бағалауға қатысты түсініктемелер..................................6

1.2 Кәсіпорын құнын бағалау мақсаты мен құн түрлері....................................10

1.3 Кәсіпорын құнын  бағалау қағидалары..........................................................13

 

ІІ. КӘСІПОРЫН ҚҰНЫН БАҒАЛАУДАҒЫ ТАБЫСТЫҚ ТӘСІЛ.........17

2.1 Тікелей капитализация әдісі..........................................................................17

2.2 Ақша ағымын дисконттау әдісі.....................................................................25

2.3 Кәсіпорын капиталының құны мен капитал салымның

пайдалылық нормасы............................................................................................31

 

III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫН  ҚҰНЫН БАҒАЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ........................................................33 3.1 Қазақстан Республикасындағы – кәсіпорын құнын бағалаудағы  әдістемелік тәсілдерін жетілдіру жолдары.........................................................33

3.2 Кәсіпорының құнын  бағалау жүйелерiнiң қолдануының шетел және отандық тәжірибесі................................................................................................36

 

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................43

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.............................................................45

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Бағалау – материалдық игіліктердің құнын анықтау мақсатында жүзіге асырылатын іс-әрекеттердің жиынтығы. Бағалау курделі экономикалық процесс. Дамыған нарықтық экономика жағдайында бағалау жер үлестерін сатуда, үй және пәтер саудасында, өндіріс қуаттарды сатып алу немесе инвестициялық жобаларды іске асыруда жиі қолданады. Бағалау қызметiнiң негiзгi принциптерi объективтiлiк және дұрыстық болып табылады.

    Кәсіпорын экономикалық көрсеткіштердің жақсы жетістіктерге жету мақсатында, тәжірибелік және ізденіс жүйесі меншікті басқару факторының негізі ретінде бағалау қызметі қолданылады.

"Қазақстан Республикасының бағалау қызмет туралы" заңына сәйкес мемлекеттік меншікті жекешелендіру кезінде, басқаруды сенімділікке беру немесе жалға беру, сату, сатып алу, жарғылық қордың салымы ретінде ипотекалық несиенің жүргізілуі кезінде қоғамдық бағалау үлкен роль атқарады. Сонымен қатар мүлік туралы мәміле кезінде міндеттелген бағалау жүргізіледі.

Бизнесті бағалау қызметінің үрдісін кешенді тәсілдермен, мемлекеттік  реттеу және бағалау қызметінің аналитикалық есебімен қамту негізінде көрсетеді. Бағалаудың әр түрлі әдістер мен амадарын қолдану арқылы ғимараттар, құрылыстар мен көлік құралдарының құнын анықтау келтірілген.

Бағалау қызметі ғылыми негізде,оның кез келген тапсырманы орындау үрдісін қадағалайтын, бір  қатар қағидалар мен жылжымайтын  мүлік құнына әсер ететін ортаның факторларын қарастырады. Кәсiпорын құнының бағасы сенiмдi және дәл болу үшін бағалау технологиясын қатал сақтау керек. Технология бiртiндеп кезеңдерден тұрады: ең жақсы және объекттiң өте тиiмдi қолдану әдiсi, жиын және талдау мақсаттар және бағаның функциясы, объекттiң бағасының жоспарлауы, мәлiметті анықтау қажет. Кәсiпорын құнының бағасы дәлдiгi бағаның әдiстерiнiң қолданудың дұрыстығынан сонымен бiрге тәуелдi болады.

Зерттеу мақсаттары мен  міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын құнын табыстық тәсілмен бағалауды жүргізуді теорялық және тәжірибиелік тұрғыдан қарастыру.

Алға қойылған мақсатқа сәйкес осы жұмыста келесідей  мәселелер қарастырылыған:

• Кәсіпорын құнын бағалаудың әдістемелік тәсілдеріне теориялық сұрақтары қарастырылған;
• Кәсіпорын құнына негізгі ерекшеліктері зерттелген;
• Кәсіпорын құнына табыстық тәсілмен бағалау әдістері көрсетілген;
• Кәсіпорын құнын бағалаудың негізгі ерекшеліктері зерттелген;
• Қазақстан республикасындағы - кәсіпорын құнын бағалаудағы жетілдіру жолдары.

Теориялық және әдістемелік негізі. Отандық және шетелдік ғалымдар, бағалаушылар құрастырған бағалау қызметінде қолданылатын бағалау тәсілдері  мен қағидалары сипатталған.

Талданған жұмыста бағалау қызметі  саласында қолданылатын қазақстандық нормативті заң актілері, сонымен қатар мерзімді басылымдары мен әдебиеттері қолданылды.

Жұмыс құрылымы. Осы курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, кестелерден, қолданылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады. курстық жұмыстың құрылымы зерттеу мақсаттары мен міндеттерімен анықталып, курстық жұмыс тақырыбын толығымен ашып көрсетуге өз септігін тигізеді.

 Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорын құнын  бағалаудағы әдістемелерінің тәсілдермен теориялық негізі, кәсіпорын құнын бағалауда қолданылатын негізгі қағидалар, құн түрлері сипатталған.

Егер өткен уақыттарда кәсіпорындар, ұйымдар, азаматтар, меншік иелері немесе сатып алушылар  көлік құралдарын сатып алу немесе пайдалану кезінде  оның құнына әсер ететін факторлардың бар екендігін ескермесе, бүгінгі таңда кәсіпорын жетекшілері, кәсіпорын өздерінің тәуекел деңгейін төмендету үшін көлік құралдарын пайдалану алдында отандық және шетелдік бағалаушылар бағалау тәжірибесінде қолданатын тәсілдерді пайдалана бастады.

      Бұл   жұмыстың өзектілігі - кәсіпорын бағалау деңгейі тікелей ғылыми-техникалық прогреске әсер етуімен байланысты. Кәсіпорын бизнесінің өндірісі бір жағынан, - материалды, еңбек және қаржы ресурстарының ірі тұтынушысы болып табылса, екінші жағынан, өнеркәсіп өнімдерін негізгі өндірушісі болып табылады. Сол себепті, ол ұлттық экономиканың даму деңгейін сипаттайды. Кәсiпорынның нарықтық құнының анықтауы бәсекелестiк нарықтағы тiрi қалуға күреске оның әзiрлеуiне мүмкiндiк туғызады, кәсiпорынның потенциалдық мүмкiндiктерi туралы реалистiк ұсынысты бередi. Оның стратегиясының өндiруi негiз болу кәсiпорындардың бизнесті бағалау процессi. Демек, ол талғаулы жолдарды айқындайды және қалай олардың iшiнде максимал тиiмдiлiгiн серiктестiкпен қамтамасыз еткенiн анықтайды, және жоғары нарық бағасын қояды.  Бiздің елдегi тәуелсiз кәсiпорынның иелерi және фирмалар көрiнiп қалады, барлық олардың капиталын нарықтық құнның анықтауындағы қажеттiлігі өткiрлеу болып қалыптасады. Олар тек қана меншiктiң жасауына шығын iс жүзiнде бағалайтындығынан, тәжiрибесi сонымен бiрге не көрсетедi, олардың мүліктің жетiлмеген құндары бойынша кәсiпорындарының бағасының әдiстерiн бiз елiнде қазiр қолданылады.

Бұл жұмыстың тәжірибелік  маңызы да бар.

Жұмыстың екінші бөлімі кәсіпорын құнын бағалауда қолданылатын табыстық тәсілге негізделген. Табыстық тәсілдегі маңызды түсініктің бірі болып, табыстың капитализация болып табылады. Ол обьект құнның потенциалды табыс әкелу мүмкіндігі негізінде бағаланатын, әдістер мен тәсілдер жиынтықтарын көрсетеді. Табыстық тәсілде қолдана отырып бағалаушы жылжымайтын мүлікті иемденуден болашақта алатын табыстың ағымдағы құнын өлшейді.

Осы жұмыстық үшінші бөлімінде  Қазақстан Республикасындағы кәсіпорын құнын бағалаудағы әдістемелік тәсілдермен бағалау жөніндегі жетілдіру жолдары, сонымен қатар кәсіпорының құнын бағалау жүйелерiнiң қолдануының шетел және отандық тәжірибесі ұсынылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. КӘСІПОРЫН ҚҰНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ БАҒАЛАУҒА ҚАТЫСТЫ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР

 

1.1 Кәсіпорын   құнын бағалауға  қатысты түсініктемелер

 

       Кәсіпорын  ресурстарын, бүгінгі уақыт шарттарына  сай, шаруашылықты жүйемен басқару  және адекватты құру мақсатында  нарықтардың инфрақұрылымының пайда  болуы мен бағалау қызметін  жетілдіру, келесі негізгі жағдайларды  қажет етеді.

       Біріншіден, Қазақстан экономикасының мемлекеттік сектордағы елеулі үлесі, құрылымдық қайта құру үрдістерінің ұзақтығы мен күрделілігін объективті шарттайды.

       Екіншіден, өнеркәсіпті қайта құру үшін инвестициялық ресурстарды тарту, кәсіпорындардың бәсекеге қабілетілігі мен тиімділігін жоғарлату мүмкіндігін арттырады. Сонымен бірге меншік иесін ауыстыру жолымен ғана емес (мысалы, мемлекеттік немесе муниципалды мүлікті жекешелендіру үрдісі), меншік түріне тәуелді емес мүлікпен операциялар жолымен жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1 – Кәсіпкерлік қызметтің бағыттары

 

      Аталған қарама - қарсы тенденциялар өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар негіздерге ие. Әлемдік тәжірибеде, меншік түрлеріне тәуелді емес, кәсіпорындар ресурстарының қайталама нарықтарының мақсаттарын тиімді пайдаланатын шаруашылық қызметтің жоғары нәтижелерінің куәлары бар. Бірақ Қазақстанның заңнамасы және мүліктік кешендерімен қатынастарды реттейтін нормативтік база, отандық «ерекшеліктерді» белгілейді. Ал бұл мемлекеттің елеулі қатысуымен ойлап табылған және жасанды өнеркәсіптік ресурстар нарығының бөлінуіне байланысты, бастапқыға арналған және қайталама, кәсіпорындар ресурстарының қайталама нарығының болмауымен сипатталады. Сондықтан олардың инфрақұрылымы жоқ. Кәсіпорындар ресурстарының операцияларын мемлекеттік құқықтық реттеу жүйесі, әлі де, бағалау қызметіне қатысты орналасу кезеңінде. Нарықтардың тиісті инфрақұрылымын, оның орталық бөлімшесі - бағалау қызметін құру шарты негізінде, кәсіпорындардың ресурстарымен және мүлікпен операцияларды жасау ғана инвестициялық активтілікті «тірілте» алатын механизм болып табылады.

Кәсіпорын ресурстарының  операциялары ұйымдардың (заңды тұлғалардың) жойылуы мен дамуы, ресурстардың бағалау құнын құру үрдісімен ғана байланысты емес, ол, мәміле құнының бағалауымен, сонымен бірге, кәсіпорындарды жекешелендіру мен банкротқа ұшырауына, конкурстарды, аукциондарды, жалды, сенімділік басқаруды, кепіл затты, ипотекаларды және басқа операцияларды жүргізуімен де байланысты. [4, 16б].

   Нарық жағдайында ресурстармен операциялар жасау, басқару шешімдерінің мүмкін болатын сәйкестіктер, кәсіпорынның ресурстарын басқару келесі кестеде көрсетілгендей, шартты «кеңістік» түрінде қарастырылады.

     Кәсіпорын ресурстарымен операциялар жасау және оның нарықтық құнын бағалау кезінде анықтаушы жағдай болып, аталған «кеңістіктегі» әрбір ресурс бойынша, тиімді басқару шешімін қабылдау операцияларына қатысатын сатушы мен сатып алушы және бағалаушының құқықтық қатынастары негізінде анықталады.

Мүліктік  құқықтар - бағалау объектілерінің құқық жиынтығы болып табылады да, олардың кейбірі мүліктің иемденушісі немесе заң бойынша оқшаулануы мүмкін. Нәтижесінде кейбір құқықтар мен міндеттемелер мәміленің басқа жағына беріледі де, әрбір жаққа мүлікке деген белгілі жиынтық құқықтар қалады. Бұл құқықтар мынадай болуы мүмкін: кәсіпорын ресурстарымен белгілі операциялар жүргізу үшін, иелік ету немесе жеке ресурстарды қолдану құқығын уақытша шектеу, сонымен қатар олардың қайта құрылымы туады. Құқықтардың әрбір шектеуі (ауыртпалығы) және оларды қолдану тәсілі, кәсіпорын мен ресуртарды бағалау құнына әсер етеді.

      Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында кәсіпорын бизнесін бағалау 3 тәсіл бойынша жүргізіледі: нарықтық, табыстық және шығындық.

    Бизнес - бұл заңды, жеке тұлғалардың нақты қызметі.

        Мұнда заңды тұлға - кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып табылады да, кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын мүліктік кешен ретінде қарастырыладыМүліктік кешен жер - телімдері, ғимараттар мен кұрылыстарды, машина мен кұрал-жабдықтарды, шикізат пен өнімдерді, материалдық емес активтерді және мүліктік міндеттемелерді құрайды.

        Бизнесті бағалаудың бірінші  концепциясы: бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалаумен байланысты. Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына әкеледі: нарықтық, табыстық және шығындық тәсілдерді қолданып, негізгі қаражаттардың мүліктік құқықтар құнының есебінсіз бағалауға болады.

        Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок, бассейн, жер телімі және т.б.), мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалау жөнінде айтылып отыр. Мүліктік кешеннің құрамдастарын бөлек бағалау, мүліктік кешен жиынтығы түрінде бола алатын қосымша құнды анықтаумен байланысты және олардың кейінгі аккумуляциясын болжамайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет  2 – Кәсіпорын ресурстарын басқару кеңістігі

 

Бизнесті  бағалаудың екінші концепциясы: екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша құнның анықталуымен тікелей байланысты [1, 12б].