Экономиканы мемлекеттік реттеу

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пән бойынша оқу- әдістемелік  әдебиеттермен әдістемелік  қамтамасыз ету

Картасы 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

7. Дәріс жинағы 

1-тақырып:  Экономиканы мемлекеттік реттеудің теориялық астары мен оның объектісі Сұрақтары:

        1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің  (ЭМР)объективті қажеттілігі мен  оның мәні.

        2. Қоғамдық-экономикалық жүйенің  типологиясы мен шаруашылық жүргізудің  негізгі  

            үлгілері.

4. Нарықтық қатынастар ареалы мен оның шектері.

 

      Экономиканы мемлекеттік реттеудің  (ЭМР) нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданылып жүрген әлеуметтік-экономикалық жүйені өзгерген жағдайға бейімдеу және тұрақтандыру мақсатында құқығы бар мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық ұйымдарда жүзеге асырылатын заңдық, атқарушы және бақылау сипатындағы типтік шаралар жүйесі болып табылады. Экономиканы мемлекеттік  реттеудің қажеттілігі. Нарық экономикасында мемлекеттік араласу қатынасы оның дамуы мен қалыптасуының әр түрлі сатысында түліше болады. ХVII-XVIII ғасырлардағы нарықтық қатынастардың қалыптасу кезеңінде үстем болған экономикалық доктрина-меркантилизм – елдегі сауда мен өндірістің дамуы үшін, мемлекеттік реттеудің сөзсіз қажеттігін тануға негізделген.

       ЭМР-дің объектілері  - бұл автоматты түрде шешілмейтін, немесе алыс келешекте шешілетін қиындықтар, проблемалар пайда болуы мүмкін немесе пайда болған еліміздің өміріндегі әлеуметтік жағдай мен оқиғалардың аялары, салалары, аймақтары, сонымен бірге бұл проблемалардың алып тасталуы - әлеуметтік тұрақтылықты қолдау және экономиканың қалыпты дамуы үшін қажетті.

     Экономиканы  мемлекеттік реттеудің маңызды  объектісі – капиталды жинақтау  болып табылады. Әр түрлі уақытта инвесторлар үшін экономикалық кезең мен құрылымға ықпал ететін, қосымша ынталандырулар жасалады

    Жұмыспен  қамтамасыз етуді реттеу –  бұл нарықтық экономика көзқарасы тұрғысынан жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынастарды қалыпты қолдау.

  Бәсекелестік тетіктерін қамтамасыз етудегі бөлу - әлеуметтік топқа жіктелуге және кедейлікке әкеледі. Қоғам әлеуметтік қорғау бағдарламасында қабылданған, табыстарды салықты қайта бөлу арқылы ауқатсыз азаматтарға қамқорлық жасауды өз мойнына алады.

  Мемлекеттік меншік  – сату-сатып алу объектісі болмайтын және пайда әкелмейтін ұлттық игілікті көрсетеді. Мемлекеттік меншіктің қалыптасу көзі мемлекет меншігіне айналдыру және мемлекеттік кәсіпкерлік болып табылады. 
 

2-тақырып:  Экономиканы мемлекеттік реттеудің методологиясы жөніндегі ұғым және

                                                     оның элементтері.

Сұрақтары:

        1.Ұдайы өндіріс айналымы жәнеэкономикалық  құбылыстардың өзара байланысы.

        2. Ресурстар динамикасы мен экономикалық  өсудің концептуалдық негізі.

        3. Жиынтық сұраным мен ұсыным, олардың өзара байланысы. 

 Заң түсінігі  меншік құқығын объективті және  субъективті мәнде қарастырады.

Субъекті  - Объекті 

Меншік құқығы тұрғысынан мүліктік қатынастарды реттеу

Субъекті –  Объекті 

Адамдар арасындағы өндірістік қатынастарды реттеу

Меншік  - бұл игіліктерді иеліктен айыру – иемденудің белгілі бір нысанын көрсететін, адамдар арасындағы қатынастар, қоғамдық қатынастардың барлық жүйесінің негізі. 

3-тақырып: Экономиканы реттеудің ұйымдастырушылық негіздері мен оның шетелдік

                                                                 тәжірибесі.

Сұрақтары:

1. ЭМР-ді ұйымдастырудың  теориялық  негіздері.

2. ЭМР-ді ұйымдастырудың  маңызды теориялық проблемасы  –мультипликаторлар таңдауды негіздеу.

3. Мемлекеттің экономикалық функцияларын құқықтық негізбен қамтамасыз ету. 

Біздің мемлекеттің  Конституциясында: «Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет және өзін зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады», - деп көрсетілген. 
   Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттің Негізгі Заңы ретінде төмендегіге қатысты негізгі ережелерді бекітеді:

• Республиканың мемлекеттілігін;
• Басқару нысанын;
• Мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілердің өзара қатынастарының тәсілдерін;
• Адамдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін.

     Заң  шығарушы билік экономиканы басқару тетігінің негізгі болып табылатын заң актілерін әзірлейді және қабылдайды. 
    Үкімет республикада атқарушы билікті жүзеге асырады, атқарушы органдар жүйесін басқарады және оның қызметіне жетекшілік етеді. Өзінің барлық қызметімен ол президент алдында жауапты, сондай-ақ парламент алдында жауап береді. 
     Премьер-министрдің міндетіне салалық министрліктер мен ведомстволарды басқару және бағыттау енеді. 
Сот билігі биліктің заң органдарымен қабылданған заңдардың қатаң сақталуын қадағалайды. Ол Жоғарғы сот және Конституциялық Кеңесті жүзеге асырады.  
 

4-тақырып: Транзиттік экономиканың негізгі мінездемесі және оның заңдылықтары

Сұрақтары:

        1. Транзиттік экономика.мәні, негізгі мінездемелері және трансформациялық

            процестердегі мемлекеттің рөлі.

        2. Өтпелі кезеңдегі жалпы экономикалық  және макроэкономикалық тенденциялар,

            олардың даму бағытын таңдау.

4. Транзиттік экономиканың үлгілері және олардың жүйесі.

 

     Монополияға  қарсы реттеудің басты міндеті  – бөлек фирмалармен рыноктың  монополиялануына жол бермеуге  бағындырылған. Оған әкімшілік  (заңдылық) және нормативтік бағыттамалы  (түзетуші) ықпал жүргізетін әдістері енеді. 
   Мемлекеттің монополияға қарсы саясаты – тиімді нарық экономикасы мен бәсекелесті нарықтық ортаны қалыптастыру мақсатын жүзеге асыратын заң актілері мен әкімшілік шараларының жүйесі.

Мемлекет тарапынан  тұрақты көңіл аудару мен реттудің объектісі баға болып табылады. 
    Бағалар – тұтынушылардың, өндірушілердің, импорттаушылардың  және экспорттаушылардың мүддесі тоғысатын, экономикалық және әлеуметтік-саяси өмірдің сыни нүктесі. Бағаларға ықпал ету ЭМР-дің ғаламдық мақсаттарына, инфляцияға қарсы күресте әлемдік рынокта ұлттық бәсекелестік қабілетін күшейтуге және әлеуметтік дағдарысты жұмсартуға қызмет етеді. 
   Бағаны реттеудің тиімді құралы – қосымша құнға салық болып табылады. Бұл салықты өндіруші тауар мен қызметтің бағасына қосылады және бұл салықтың мөлшерлемесінің саралау өзгерістері тікелей бағаға ықпал  

5-тақырып:  Экономикалық өсудің негізгі факторлары мен оны қамтамасыз етудегі

                                                        мемлекеттік шаралар. 

Сұрақтары:

         1. Мемлекеттің экономикалық саясатын қалыптастыру негіздері мен факторлары және

             оның әлеуметтік бағытталуы.

        2. Қоғамдық өндіріс:көрсеткіштер, өсу  қарқыны және құрылымдар.

        3. Мемлекеттің құрылымдық саясатының  қажеттілігі мен негіздемесі.

  Экономикалық өсу деп экономикалық өмірдің қозғалысы, экономика элементтерінің даму үрдісі (өндіріс көлемі, баға деңгейі, жұмыссыздық деңгейі және т.б.) түсініледі.

   Экономиканың  сандық және сапалық өзгерістері,  өсу мен құлдырауы – экономиканың  дамуын құрастырушылар. Құлдырау экономика дамуының кері серпінінде көрінеді. Экономикалық өсу тұрғындардың өмір сүру деңгейі көтеруді қамтамасыз ету үшін қажет.

   Экономикалық  өсудің тұрақтылығы – экономикалық  саясаттың ең бір басты мақсаты. 

Экономикалық  ғылымда экономикалық өсудің үш негізгі факторларының тұрпаттары бөліп көрсетіледі: ұсыныс факторы, сұраныс факторы және бөлу факторы.

• жалданған жұмысшылардың еңбекақысы;
• салық төлемін, жұмысшыларға және кредит берушілерге төленгеннен кейін, кәсіпорында қалатын таза пайда;
• жеке немесе отбасы меншігінің иелігінде қалатын, кәсіпорынның табыстары және жалға жұмыс істемейтін, өз бетімен жұмыс істейтін, аралас табыстар;
• рентабылық табыс;
• несиелік капиталмен пайыз;
• өтелім аударымы;
• бизнеске жанама салық.

 

6-тақырып:  Экономиканың мемлекеттік реттеу қызметінің басты сатысы әлеуметтік-

                                       экономикалық болжау мен жоспарлау.

Сұрақтары:

4. Экономикалық болжаудың  мәні және ғылыми-методологиялық негіздері.
5. Болжаудың қағидалары мен әдістері.
6. Халық шарушылығын кешенді болжауды жасақтауды ұйымдастыру және оның теориялық негіздері.

 

  Мемлекеттік экономикалық  бағдарламалау – елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын мемлекеттік реттеудің ең жоғары нысаны. Мемлекеттік бағдарламалау бір уақытта экономика дамуының ғаламдық мақсатын қамтамасыз ету үшін экономикалық ресурстарды кешенді пайдалану әдісі болып табылады. 
   Бағдарламалау – жоспарлаудың ең көп тараған нысаны. Әлеуметтік-экономикалық даму мен мақсатты бағдарламаның кешенді жоспары туралы болып отыр. 
Жоспарлау, болжау және бағдарламалау –бұл ЭМР-дің құралдары. 
Мемлекеттік бағдарламалау-стратегиялық жоспарлаудың маңызды құралы. 
Бағдарлама – директивтіктің белгілі бір дәрежесіне тән нақты құжат. 

Тәсілді өткізу үдерісі: 
-  мақсатты ғылыми анықтау; 
-  мақсатқа жету нұсқасын әзірлеу; 
-  қойылған мақсатты өткізу үшін талап етілетін құрылымның ресурстары мен көлемін анықтау; 
-  жүйенің қызмет ету моделін әзірлеу; 
-  бірнеше баламалар арасынан базистік шешімді таңдап алу үшін критерийді табу.