Экономиканы ақша-несиелік реттеу

Әл  –Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

    ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ

                                   ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ 
 

        

           

             Курстық жұмыс 

Тақырыбы:Экономиканы ақша-несиелік реттеу 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                   Орындаған:Нұрмағанбетов Азамат,Ф10К4

                          Ғылыми жетекші: Тұрлыбекова Ә.Ж. 
 

                       
 
 

                                   Алматы 2011 ж.

МАЗМҰНЫ 
 

      КІРІСПЕ ............................................................................................................4 

      1. ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫ

      НЕГІЗДЕРІ.........................................................................................................6 

      1.1 Ақша-несиелік реттеудің  теориялық негіздері .......................................6

1.2 Ақша-несие  саясатының экономикалық мәні  және негізгі 

құралдары ..........................................................................................................9 
 

2. ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ...............................................................14 

     2.1 Ақша-несиелік реттеудің қазіргі жағдайы............................................ .14

     2.2 Ақша-несие саясатын талдау  .................................................................17 
 

3. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ БОЛАШАҚТАҒЫ ДАМУ СИПАТЫ............................................................23 

     ҚОРЫТЫНДЫ ................................................................................................27

     ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ............................................. 29 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Кіріспе 

     Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады. Сондықтан нарыққа өту кезінде, Қазақстан Республикасы  егеменді  ел ретінде  өзінің  тәуелсіз дамуы кезеңінде ақша-несие саясат жүргізуі керек. Қазақстан Республикасының әлемге нарықтық экономикалы және дербес ел ретінде танылғаны бәрімізге белгілі. Ал нарықтық экономиканың негізгі талабы бұл экономиканың еркіндігі және мемлекеттің экономикаға тек қана жанама реттеу әрекеттерімен ғана араласуы болып табылады. Экономиканы жанама реттеудің негізгі құралдарына: ақша-несие саясаты, бюджеттік-салық саясат, тарифтік және валюталық саясаттар жатады. Өз кезегінде экономиканы ынталандыруда және шаруашылық механизмді реттеуде ақша-несие реттеудің маңызы зор болып табылады.

     Егеменді  еліміздегі ұлттық экономиканың нарықтық экономикаға өтуіне байланысты экономиканың тиімді және тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін елдегі ақша қатынастарын, оның құнсыздану дәрежесін, ақшалардың және несиенің айналысын, олардың көлемін, банк және қаржы жүйелерінің қызметтерінің тиімді жүргізілуін, сондай-ақ тұрақты дамуға бет алуын реттеу құралдары мен саясаттарын ұтымды жүргізу мемлекеттің және қаржы саласының негізгі міндеті мен мақсаты болып табылады. Осы аталған экономика салаларын реттеудегі кең қолданылатын саясаттардың бірі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкік жүргізетін ақша-несие саясаты болып табылады.

     ҚҰБ өзі жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол сияқты басқа да мүдделендіру мөлшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді. ҚҰБ мүдделеңдіру мөлшерлемесі саясатын мемлекеттік ақша-несие саясаты жүзеге асырылатын аумақтағы нарықтың мүдделендіру мөлшерлемесіне әрекет ету үшін пайдаланады.

     ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты — айналыстағы теңге деңгейін көтере отырып, несиеге деген сұранысты азайту, соның нәтижесінде ақша жиыны және инфляцияның өсуін төмендетуді қамтамасыз ету болып табылады. Жоғары пайыз мөлшерлемесі, шын мәнісінде пайыз үшін төлемдер өз кезегінде шығынның көлемін құрайды. Демек, ақша-несие саясаты алдағы уақытта немесе белгілі бір уақыт аралығында өзінің нәтижелеріне қол жеткізуге тиіс.

     Бүгінгі таңда өзекті және негізгі саясатардың бірі болып отырған ақша-несие саясатының қалай іске асатындығын, қызмет ету механизмін, Ұлттық банктің ақша-несие саясатын жүргізудегі басты қызметтерін және ақша-несие саясатындағы инфляциялық таргеттеудің жүргізілуі осы тақырыптың зерттеу объектісі болып табылады.

     Бұл тақырыптың мақсаты еліміздің ақша-несие саясатының экономиканы жанама ретеудегі маңыздылығын, оның іске асу механизмі мен қазіргі таңдағы даму беталысын қарастыру болып табылады.

     Жұмысты орындаудағы негізгі міндеттерге:

• Ақша-несие саясатының экономикалық мәнін, оның іске асу барысын түсіну,
• Ақша-несие саясатының негізгі құралдарына тоқталу және оның Қазақстандағы қолдану барысын талдау;
• Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын іске асыратын басты заңлы тұлға ретінде оған талдау жасау,
• Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы ақша-несие саясатының ерекшеліктеріне, атқарылып жатқан нақты шараларға тоқталу,
• Ақша-несие саясатындағы әлемдік стандарттардың бірі болып табылатын инфляциялық таргеттеу саясатының еліміздегі қолданысын және 2009-2011 жылдарға арналған ақша-несие саясатының іске асу барысын жан-жақты талдау мен туындап отырған мәселелерге тоқталу болып табылады.

     Жұмысты орындау барысында әр бөлімде  тақырыпты ашу негізгі міндет болып табылады. Жалпы жұмыс үш бөлімді қамтиды.

     Бірінші бөлімде ақша-несие саясатының экономикалық мәні, оның іске асу барысы жан-жақты қарастырылды. Сонымен қоса ақша-несие саясатының негізгі құралдарына тоқталу мәселелері де осы бөлімде көрсетілген.

     Екінші  бөлімде ақша-несие саясатының Қазақстандағы  қолдану барысын талдау және Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын іске асыратын басты заңлы тұлға ретінде оған талдау жасау туралы айтылған.

     Үшінші  бөлімде Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы ақша-несие саясатының ерекшеліктеріне, атқарылып жатқан нақты шараларға, ақша-несие саясатындағы әлемдік стандарттардың бірі болып табылатын инфляциялық таргеттеу саясатының еліміздегі қолданысын және 2009-2011 жылдарға арналған ақша-несие саясатының іске асу барысын жан-жақты талдау мен туындап отырған мәселелерге нақты назар аударылды.

       Қазақстан экономикасының тиімді  дамуы үшін экономиканың шикізаттық  бағытынан арылып және ұлттық  қаржы жүйесін, ақша-несие саясатының  құралдарын тиімді жүргізу арқылы  тұрақты және қарқынды экономикалық  өсуге бет бұруымыз керек. Ол  үшін біз қаржыгерлер қазірден  бастап ақша-несиелік реттеу саясатының құралдарын, олардың қызмет етуін және ұлттық экономикаға қандай әсерлерінің барлығын зерттей білуіміз міндетті болып табылады.  
 
 
 
 
 

1. ЭКОНОМИКАНЫ РЕТТЕУДЕГІ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫ

НЕГІЗДЕРІ 

1. Ақша-несиелік реттеудің теориялық негіздері

 

     Ақша-несие  саясатының мәнi айналымдағы ақша мөлшерiн  өзгерту жолымен экономикалық жағдайға ықпал етуге негiзделедi. Монетарлық билiктердiң тиiстi құралдары болса  да, алайда әр түрлi экономикалық бағыттар арасында ақша ұсынысының экономикаға  ықпал етуiне қатысты әртүрлi келiспеушiлiктер орын алуда. Ақша-несие саясатынының негiздемесi, оның стратегиясы мен  тактикасын белгiлеу алдымен теориялық  қағидаларды айқындауды және оның iшкi тетiктерiн ашуды талап етедi.

      Ақша-несие  реттеудiң теориялық негiздемесi жүйеге фактiлердi ендiруге, түсiндiруге және қорытуға негiзделедi, экономикалық ғылым басқалар сияқты фактiлерге, яғни, белгiлi деректердiң немесе белгiленген құбылыстардың қадағаланатын өзгерiстерiне негiзделу салдарынан-осы ғылымдардың  эмпириялылығын айқындайды. Теорияны талдаудың соңғы нәтижесi ретiнде  фактiлер жиынына мағына енгiзедi, оларды бiрiктiрiп байланыстырады, олардың  арасында өзара байланыс орнатады және олардан белгiленген қағидалар мен  беталыстар шығарады.

      Ақша  жиынын зерделеу дәстүрлерi көптеген он жылдар бойы терең теориялық әзiрлемелердi қамтиды, олар iс жүзiндегi әрекеттер  негiзi ретiнде пайдаланылады. Басты  мәселе-осы салада дүниежүзiлiк ғылыми бiлiм әлеуетiнiң қолданылуы, бұған  мына құбылыстар кiредi:

      -экономикалық  және институционалдық ерекшелiктердi  ескере 

отырып,ақшаның  баламалы айқындамасын қалыптастыруы;                      

      - орталық банктiң ақша жиынын  бақылау мүмкiндiгi анықтау;

- ақша  жиынына ықпал ету құралдарын  талдау және олардың         

салыстырма  тиiмдiлiгi;

      Экономикада iскерлiк цикл деп нақты өндiрiс  мөлшерiнiң кемуiмен немесе артуымен, халықтың жұмыспен қамту мен бағалар  деңгейiнiң өзгеруiмен сипатталатын құлдырау мен өрлеудiң кезектесуi аталады. Мұның өзiнде кәдiмгi iскерлiк  цикл төрт фазадан тұрады: нақты  өндiрiс мөлшерiнiң түсуiмен орын алатын құсыру және тиiсiнше жұмыссыздық  күшейедi және егер құсыру фазасы жарты  жылдан астам жалғасса, онда  құлдырау орын алады; цикл өзiнiң төменгi нүктесiне жеткен кезде және орташа бiр жарым  жыл жалғасса -ол түбiне жетедi; нақты  өндiрiс мөлшерi кеңейе бастап, халықтың жұмыспен қамту арттырылып, бағалар  тұрақтандырылғанда кеңею фазасы орын алады. Нақты өндiрiс мөлшерi барынша  жоғары деңгейге жеткен нүкте шарықтау деп аталады. Осыдан бастап жаңа цикл басталады.

      Экономистер экономикалық өсу факторларына ықпал  ететiн ақша-несие саясатының тұжырымдамаларына  қатысты ұзақ жылдар бойы пiкiр таластыруда.

      Макроэкономикалық саясат негiзiнде ескеретiн макроэкономикалық теориялар (кейнсиандық теория мен монетарлық) – негiзiнен индуктивтiк жолмен пайда болатын теориялар. Бұгiнгi күнге көптеген ғалым экономисттер оларды макроэкономика мәселелерiне бiр мәндi жауап беретiн оқулардан гөрi болжамдарға жатқызады. Осыған қарамастан макроэкономикалық теоиялардың болжалдығы олардың маңызын кемiтпейдi.

      Неоклассикалық  постулаттардың iзбасары П. Самуэльсон “тиiстi ақша-несие саясатының көмегiмен  даурықпа бұзақылықтан және күрт құлдыраудан  жалтаруға, кең экономикалық өсуге  сенiм артуға болады” деп жазды. Монетарлық идеялардың негiзiн қалаушы  М.Фридмен ақша-несие құралдары  ақша мөлшерiнiң тұрақты, алайда бiрте-бiрте  өсуiн сақтай отырып, макроэкономикалық  тұрақтылыққа қол жеткiзуде елеулi әсер етуi мүмкiн деп санайды.

      Осы пiкiрлер экономиканы ақша-несие  реттеу теориясының барлық бағыттарының әдiстемелiк негiзiнiң ортақтығын растайды, ол экономиканы ақша айналымы мен несие құралдарымен мүмкiндiктерiн  әсiре өсiруге, экономиканы сұраныс  пен ұсынысты сәйкестiкке келтiретiн  бағалармен реттелетiн тепе-тең, жеткiлiктi тұрақты жүйе ретiнде қарауға  негiзделген.

      Несиелiк  реттеуге негiзделген кейнсиандық  үлгi нарық жүйесi мен еркiн кәсiпкерлiктiң  кемшiлiктерiн мемлекеттiк қазынашылық  және несие саясатының жәрдемiмен  жоюға ұмтылады. Алайда, ол iшкi өндiрiс  пен жұмыспен қамтудың дамуына ақшаның  ықпалын жеткiлiктi бағаламайды. Осыған қарама-қайшы монетаризмдi қолдаушылар  осы ықпалды мойындай ғана қоймай, ұтымды  ақша-несие саясатын жүргiзудi экономиканы тұрақтандырудың шешушi шарттары деп санайды.

      Кейнсиандықтар  мен монетаристер арасындағы пiкiрталас экономикалық ойлардың екi бағытының  да жағымды жақтары мен кемшiлiктерiн  де айқындауға мүмкiндiк бередi. Бұл  теориялар алғашқыда қарағанда  қарама-қарсы, алайда мәнi бойынша бiрiн-бiрi толықтыратын экономикалық үлгiлерден барлық құнды және ұтымды алынатын синтетикалық көзқарасты әзiрлеуге себеп  болды.

      Кейнсиандық экономикалық тұжырымдама. Дж.М. Кейнс 1936 жылы шыққан ”Жұмыспен қамтудың, пайызбен ақшаның жалпы теориясы”  атты кiтабында өз тұжырымдамасының мазмұнын баяндады. Кейнс теориясының  бас идеясы- нарықтық капиталистiк  экономиканың өзiн-өзi реттеудi жоққа  шығару. Ол өз күшiн шындықпен, атап айтқанда, капитализмде өндiрiстiң кезеңдi құлдырауы мен одан туындаған  жұмыссыздықтың орын алуымен жанасатын  жаңа жұмыспен қамтылу теориясын  әзiрлеуге жұмсады. Мұның өзiнде жаңа теорияда кезеңдi құлдырау мен өндiрiс  дағдарысына байланысты заңды туындайтын мәжбүрлi жұмыссыздыққа ерекше назар  аударылады.