Инвестиция көздері

   

 

 

 

Инвестициялық саясат субъектілерінің  басым бөлігі инвестициялық салада жұмыс істейді. Инвестициялық салаға мыналарды жатқызылады:

• құрылыс саласы;
• ғылыми –техникалық өніммен интеллектуалдық потенциал жүзеге асатын инвестициялық сала;
• қаржының капитал айналымының саласы;
• инвестициялық саясат субъектілерінің құқығын іске асыратын сала.

    Инвестициялық  саясатқа қатысушылардың нарықты  саясатты іске асыру үшін лицензиялар  мен сертификаттар болуы шарт. Әсіресе инвесторларда,  мердігерлерде, қаржыландыру мен несиелендіру банктерде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3. Еліміздегі  шетел инвесторларының рөлі және  оның қызметтері

     Шетел инвестицияларын  тартудың тарту арналары мен  нысандары бар.   Шетел капиталы 3 арна бойынша түседі:

• экспорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;
• дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;
• инвестициялар: тікелей және портфельдік.

     Кредитор (несие  беруші) – елден тауарларды немесе  қызметтерді сатып алу шарты бар экспорттық несиелер. Инвестициялық несиелер технологияны, жабдықты және басқаны жеткізіп беру мақсатымен, ал тауарлық несие – дайын тұтыну тауарларын жеткізіп беру шартымен беріледі.

     Дамытуға  ресми көмек мемлекетке өкімет  аралық денгейде көрсетіледі. Мұнда техникалық көмек дегенде әр түрлі салаларда қызметтер көрсету: оқыту, кенес беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында қолданатын жабдықтар кіреді.

     Инвестициялар  республика экономикасы шетел  капиталының ағымы ретінде түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар:

• тікелей;
• портфельдік.

     Олардың  біріншісі – кәсіпкердің өзіне  тәуекел ала отырып, республика  экономикасына шетел капиталын  салуы, ал екіншісі – фиктивті  капиталға акциялармен басқа  да құнды қағаздарға қаржы  қаражат салу.

     Қазіргі кезеңде тікелей инвестицияның басымдылық маңызы мойындалып келеді. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында шетелдерден капитал тартудың маңызына көңіл бөлді. Мысалы ол:”Біздің басты көңіл бөлуіміз шетел инвестициясын қорғау мәселесі. Сондықтан да мен өз Қаулыммен Мемлекеттік инвестициялық комитет құрдым және оған тікелей инвестицияны Қазақстанда пайдалану құқы туралы саясатты жүргізетін бірден бір мемлекеттік ұйым мәртебесін бердім”, - деді.

     Тікелей  инвестиция алушы елдерге қарыздық  міндеттеме алғызбайды, сонымен бірге шетелден басқару және техникалық тәжірибелер алуға мүмкіндік береді. Бұндай технология беру артықшылығы капитал ағынының келуінен де басым түседі.

     Тікелей  инвестиция әлемдік экономикаға  және оның жүрегі халықаралық  бизнеске елеулі әсер етеді. Экономикалық көзқарас және фирмалар тарапынан оған мыналар жатады:

• өзі үшін тұрақты нарықты тікелей қамтамасыз ету немесе үшінші ел нарығына шығатын басқыш ретінде қолдануы;
• өзінің “ішкі нарығын” құру, оның кейбір секторлары басқа елдерде орналасуы мүмкін;
• өз мүддесін аймақтық және кең ауқымды халықаралық деңгейде мемлекетаралық қатынастарға еңгізу.

     Тікелей  инвестицияның  халықаралық қозғалысының  көлемі жөнінде келесі мәліметтер сипаттайды. Мысалы, соңғы жылда 400,5 млрд. доллар өсімінің көп бөлігі (233,1 млрд. долл) өнеркәсібі дамыған елдер, 48,9 млрд. доллар дамушы елдер (оның ішінде 45,3 млрд. доллардан астам – Қытай үлесіне) және 18,4 млрд. долларға жуығы Орталық және Шығыс Еуропа (Ресейді қоса) елдері үлесіне тиді. Инвестициялардың негізгі бөлігі және оны іске асырушы Трансұлттық корпорациялар “үштікке “ (АҚШ, Еуропа Одағы және Жапония) шоғырланған.

 

 

 

 

 

2-бөлім. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаты.

1. Инвестиция  туралы Қазақстан Республикасының Заңдары. Госкаминвестің негізгі функциялары.

 Қазақстан Республикасында инвестицияларға қолайлы жағдай туғызу үшін “Шетелдік инвестициялар туралы”, “Тікелей  шетелдегі инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы ” және  т.б.зандар қабылданған.

    Қазақстан Респуликасының “Шетелдік инвестициялар туралы” Заңының жақсы жақтарымен қатар бірсыпыра айтарлықтай қателіктері бар. Ол тікелей әрекеттердің актісі болып саналады . Бұл заңды қолданудың тәжірибесі көптеген қосымша заңнамалық және заң күші бар актілерді қабылдауды қажет етеді.

    1997 жылы ақпан айында “Тікелей инвестицалярды мемлекеттік қолдау туралы” Заң қабылданды, ол айтарлықтай дәрежеде жоғарыда айтылған заңды толықтырды және сәтті жетілдірді де.

    Заң Қазақстан Республикасындағы тікелей инвестицияны  мемлекеттік қолдану процесі барысында туған қатынастарды реттейді. Онда тікелей инвестицияның  мынадай түсініктемесі берілген – ондай инвестициялар болып  инвестициялардың барлық түрлері – Қазақстан Республикасының егеменді кепілдігімен байланысты және  Қазақстан Республикасының пайдалануына берілген ресми техникалық көмек және грант саясына кіретін  инвестициялардан басқалары саналады.

    Инвестициялық қызмет дегеніміз – инвестицияны  жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет. Заттай грант дегеніміз – инвесторға ақша түрінде емес ,меншіктің құқығымен қосып берілетін Қазақстан Республикасының мүлкі және мүліктік құқығы.

  Преференциялар – атап беру сипатындағы артықшылық. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мыналардан көрінеді:

• инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заңды кепілдігінен;
• жеңілдіктер мен басымдықтар жүйелерін орнатудан;
• инвесторлар алдында Қазақстан Республикасының өкілеттілігі бар дара мемлекеттік органдардың болуынан.

      Тікелей  инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың  мақсаты- тауарлар өндіруді жедел дамыту, экономикалық белді секторларында жұмыстар мен қызметтерді атқару үшін қолайлы инвестициялық хал-ахуал тудыру болып табылады.

    “Тікелей инвестицияларды  мемлекеттік қолдау туралы” Заңға  республикада  инвестициялық жобаларды  тиімді тарату үшін жеңілдіктер мен басымдылықтың мынадай жүйелері жасалынған:

1. Мемлекеттік заттай гранттар;
2. Контракт жасалынған сәттен 5 жылға дейін табыс салығының мөлшерлемесімен, мүліктерге салынатын жер салығы негізгі мөлшерлемесінің 100 пайызға дейін азайту, сондай-ақ онан кейінгі кезеңде 5 жылға дейін табыс салығының мөлшерлемесін 50 пайыздан аспайтындай шамада төмендету;
3. Инвестициялық  жобаны жүзеге асыруға қажетті импорттық құралдар, шикізаттар және материалдарды толық немесе ішінара кеденнің баж салығынан босату.

       Жеңілдіктер  мен басымдылықтардың  ауқымын  тікелей инвестициялардың көлеміне , жобаны жүзеге асыру мерзімі  бойынша инвестор  міндеттемесіне, оның өзін-өзі ақтауына , экономика  секторының артықшылығына және  басқадай шарттарға байланысты  анықталады.

      Мемлекеттік тікелей инвестицияларды ынталандырып оларды тарту мен пайдалану саласында басқару мен шоғырландыру саясатын жүзеге асыру үшін 1997 ж Қазақстан Республикасының инвестициялар ісі жөніндегі мемлекеттік комитет (госкоминвест) құрылды. Ол осы сферада жалғыз,дара атқарушы орган болып саналады.Комитеттің атауы соңғы уақытта бірнеше рет өзгерді. Оның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

• экономиканың белді секторларында тауар өндіруді жедел дамыту, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді қаматамасыз ету үшін қолайлы инвестициялық хал-ахуал тудырудағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру;
• ішкі рынокты жоғары сапалы тауарлармен және қызметтермен толтыру;
• отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
• экспортқа бағдарланған және импорттық тауарлардың орындарын толтырарлықтай өндірісті дамыту;
• Қазақстан Республикасының шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
• менеджмент және маркетингтің қазіргі әдісін ендіру;
• жаңа өндіріс орындарын ашу;
• жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту,олардың шеберлік деңгейін арттыру жүйелерін ендіру;
• өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
• қоршаған табиғи ортаны жақсарту;

  Алға қойылған мақсаттарға жету үшін комитет мынадай негізгі бағыттарды айырықша таңдайды:

• тікелей шетелдік және отандық инвесторлармен жұмыс істеу жүйесін жасау, тікелей инвестицияларды ынталандыру және инвестициялық хал-ахуалды жақсарту жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
• тікелей инвестициялардағы Қазақстан Республикасының экономикасы және қажеттіліктері туралы ақпараттық материалдарды дайындау және тарату;
• тікелей инвестицияларды тарату мақсатында конференциялар , көрмелер және басқа шараларды ұйымдастыру;
• тікелей инвестициялардың есебінен қаржыландыру және оларды тарту жөнінен шешім қабылдауды ұсынатын инвестициялық бағдарламалар мен жобаларды зерттеуді және сараптауды ұйымдастыру;
• Қазақстан Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жөніндегі келіссөздерді ұйымдастыру және оларға қатысу;
• еліміздегі хал-ахуалды жақсарту мақсатында Қазақстан Республикасының Заңнамасын жетілдіру жөнінде Қазақстан Республикасына ұсыныс жасау және ендіру;
• тікелей инвестицияларды тиімді пайдалану барысын бақылауды ұйымдастыру;
• аманаттық қорды құру үшін қажетті кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар құрамын ұйымдастыруды қамтамасыз ету.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Инвестициялық қызметтің қаржыландыру және несиелендіру көздері.

  “Инвестиция  қызметі туралы” Қазақстан Республикасының  Заңы бойынша инвестициялық қызмет  төмендегідей қаржыландыру көздерінен  болуы мүмкін:

1. Жеке қаржылық ресурстар және кәсіпорынның ішкі  жинағы;
2. Несие ретінде қарызға алынған қаржылық  қаражаттар;
3. Тартылған қаржы ,акцияны, пайды сатудан түсім, басқа да заңды тұлғалардың, жеке тұлғалардың мүшелік жарналары;
4. Бюджеттік емес қорлардың қаржылары;
5. Бюджеттен түсетін қаржылар;
6. Шетелдік инвесторлардың қаржылары;
7. Кәсіпорындардың және жеке тұлғалардың қайырымдық жарналары.

Инвестицияны    қаржыландыру көздерінің және инвестициялау  тәсілдерінің  бірлігінен инвестициялық  процесті қаржыландыру мен несиелендіру жүйесі қалыптасады.Қаржыландыру тәсілдері  бюджеттік, несиелік, өзін-өзі қаржыландыру және аралас болып екіге бөлінеді.

 Кәсіпорын құрылтайшыларының  алғашқы жарналарынан және шаруашылық  қызмет нәтижесінде меншікті  қаржы ресурстары қалыптасады. Кәсіпорын құрылтайшылардың жарнамаларының ақшалай бөлігі алғашқыда негізгі қорларға салым болып келеді, ал содан кейін шаруашылық нәтижесінен қалыптасатын қаржы жинағы қалыптасады, бұл амортизациялық қор және кәсіпорынның иелігінде қалған таза кіріс, сондай-ақ сақтандыру компаниялардың  төлейтін қаржыларды пайдалануға болады.

     Несие ретінде  қарызға алынған қаржылық қаражаттар  болып банктік несие ,лизинг, форейтинг  табылады.

     Банкілік  несиенің негізгі жұмсалатын  бағыты – күрделі қаржыландыру объектілері, иннофациялық сала және т.б. несиелік шарт жеке және заңды тұлғалар арасындағы қарым –қатынасты белгілейтін негізгі құжат болып табылады. Мерзіміне қарай банктік несие ұзақ және қысқа мерзімді болып келеді. Сондай –ақ несиелендіру нысандары банк және басқа да қаржы несие ұйымдарымен инвестициялық процесінде қолданылады.

      Нарықтық  экономика жағдайында қалыптасқан  ипотекалық несие кең орын  алуда. Ипотекалық несие кепілдік  ретінде жылжымайтын мүлікті  (тұрғын үй, жер, ғимараттар ) белгілейтін несие.

    Лизинг дегеніміз  машинаны, құрал –сайманды, транспорттық  құралдарын және т.б. ұзақ мерзімге  жалға алуды көрсетеді. Бапрлық  лизинг қызметінің операциялары  екі типті болады: операциялық  лизинг- толық емес сатып алу,  ал қаржылық лизинг – толық сатып алуды белгілейді.

  Мерзіміне қарай  1 күннен 1 жылға дейін мүлікті  жалға алу-рейтинг, ал 1 жылдан 3 жылға  дейін –хайринг, ал ұзақ мерзімге 3 жылдан 20 жылға дейін – лизинг  болып табылады.

 

 

    

                                                                                                 7

 

1

 

3

 

2

 6                                         5

 

4

1 – несие; 2-құрал-жабдықтың аумасын төлеу;

3 - құрал-жабдық сату; 4 –лизингалық келісім шарт;5 – лизенгалық төлемдер; 6 –құрал – жабдықтар жеткізу ;

7 – құрал – жабдықты  сақтандыру;

   Форфейтинг –  қаржылық операциялардың ішкі  және сыртқы сату нысанының  бірі, оның нысаны транформациялау,  яхни коммерциялық несиенің банкілік несиеге айналуы. Егерде сатып алушының бір тауарды алуға қаражаты жетпесе, ол сатушымен форфейтенг түрінде келісім шарт жасайды. Бұл жерде үшінші қатысушы бар – ол коммерциялық банк . Келісім шарттың ережелері бойынша сатып алушы , яхни инвестор сатушыға вексель жинағын береді , оның құны сатылған объектінің құнымен тең және пайызы қосылады. Сатушы инвестордан вексельді алған бойда коммерциялық банкіге беріп өз тауарының ақшасын алады.