Инфляцияның әлемдік экономикада реттелуі

2-6005  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Мазмұны

 

Кіріспе.......................................................................................................................3

 

1.Инфляция теориясы .........................................................................................5

 

1.1Макроэкономикалық теориялардың  пайда болуы..........................................5

 

1.2Әр түрлі экономикалық  мектептердегі инфляция...........................................8

 

2.Инфляцияның әлемдік  экономикада реттелуі.................................................12

 

2.1Инфляцияға қарсы саясат................................................................................12

 

2.2 Инфляцияның дамыған мемлекеттер мен дамушы елдер экономикасында реттелуі...................................................................................................................16

 

3.Инфляцияны реттеуде Қазақстанның тәжірибесі.........................................21

 

3.1Инфляциямен күресуде Қазақстанның әлемдік экономикадан алған тәжірибесі...............................................................................................................21

 

 

 

Қорытынды............................................................................................................24

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.............................................................................25

 

Қосымшалар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

 

 

                                               

                                         

                                               Кіріспе

 

Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Инфляция теориясы,оның әлемдік  экономикадағы реттелу мәселелері». Біздің және де өзге елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай,нарықтық қатынастарға көшу-бағалардың тез өсуімен,инфляциялық факторлардың әсерінің күшеюімен қатар жүреді. Курстық жұмыстың мақсаты – макроэкономиканың теориясын,инфляция теорияларын оқып түсіну және инфляцияға қарсы саясатпен танысу болып табылады.

Мұнда экономика бiртұтас жүйе ретiнде қарастырыла отырып, тауарлар өндiрiсi мен қызмет көрсетудiң  жалпы көлемiн және оның өсуiн, инфляция қарқыны мен жұмыссыздық деңгейiн, валюталардың айырбас бағамдары  мен төлем балансының жағдайын зерттейдi.

Курстық жұмысты жазу барысында  Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы, статистикалық ақпарат көздері, нормативті актілер, мерзімді басылымдар, сонымен қатар шетелдік және отандық  әдебиеттер қолданылды. Нарықтық экономиканы құрудың бүкіл кезеңінде инфляция тұрақтандыру үдерісіне анықтаушы ықпал ететін шешуші факторлардың бірі болып қала береді. Дамушы нарығы бар экономикаларда инфляцияның өзіндік ішкі ерекшелігі бар.

Экономикасы өтпелі елдерде  өтпелі кезеңнің тез өзгеретін жағдайлары, ерекшеліктері және қарама-қайшылықтарымен  белгіленетін инфляцияның ерекше түрі туралы сөз қозғау керек.

Бұл елдердегі инфляцияның  негізінде бірнеше өзара байланысты себептер жатады. Ұсыныс жиынтығының  көлемінен қысқа мерзімді сұраныстың асып кетуі байқалған жағдайда, ол сұраныс жағынан пайда болуы  мүмкін (сұраныстың инфляциялануы). Ол өндіріс факторларының кенеттен қымбаттауы салдарынан жиынтық ұсыныс қысқарған кезде, өнімді шығару шығындары  инфляциясынан пайда болуы мүмкін.

Инфляция қарқыны жұмыссыздық  деңгейіне тәуелді болады. Инфляция қарқынының өсуі жұмыссыздық деңгейінің төмендеуіне ықпал етеді және керісінше.

Жұмыссыздықтың жоғары деңгейі (стагнация) мен бағалардың жалпы  деңгейінің жоғары өсімділігінің бір  сәттегі үйлесімі инфляцияға тән  болады.

Ақшалай салымдардың есебінен жұмыссыздықтың қысқаруын ынталандыратын мемлекет саясаты инфляцияның деңгейін күткен деңгейден де жоғарыға көтереді.

Берілген мәселелерді  зерттеудің дер кезінде орындалуы  және өзектілігі, қазіргі жағдайда әлемдік экономикада болып жатқан жағымды өзгерістермен байланысты. Әлемдік экономика тек ұлттық экономиканың жиынтығы ғана болып қоймай, сонымен бірге өзара байланысты жүйеге – жаһандық әлемдік шаруашылыққа айналып бара жатыр. Жаһандану халықаралық  сауданың ырықтандырылуында, кәсіпкерлік  капиталдың ұтқырлығында, ұлттық нарықтардың  ашықтығында көрініс тапты. Осының бәрі әр түрлі ұлттық экономикаларда инфляциялану жағдайларының қалыптасуына әсер етпей қоймады.

Инфляция – күрделі  және көп жоспарлы әлеуметтік-экономикалық үдеріс. Оны зерттеуге бай әлемдік  және отандық экономикалық әдебиет  арналған. Осы жағдайдың өзі біржақтылықтан және қарапайымдылықтан, сонымен қатар  ақшаның сандық теориясының постулатына  сүйенетін инфляцияның тым монетарлық түсініктемесінен сақтандырады.

Берілген күрделі әлеуметтік-экономикалық үдеріске тән қарама-қайшы құбылыстарды және негізгі ойды зерттеуге Д. Юм, А. Маршалл, Дж.М. Кейнс, А. Филлипс, П. Самуэльсон, Р. Солоу, М. Фридмен, Р. Дорнбуш, С. Фишер  сияқты шетелдік экономист ғалымдар айтарлықтай үлес қосты.

Өтпелі экономикалардағы және нарығы жаңадан дамып келе жатқан мемлекеттердегі инфляцияны М.А. Афанасьев, А. Белоусов, Р.Н. Евстегнеев,  
А. Илларионов, Г. Колодко, Я. Корнаи, М.Ю. Малкина,. Я. Ростовски, Дж. Сакс, В.В. Усов, В.Н. Шенаев және т.б. ғалымдар зерттеді.[1]

Қазақстандағы инфляцияны қарастыратын жұмыстарға Р.А. А[лшанов,  
Т.А. Әшімбаев, М.Б. Кенжегузин, К.А. Сағадиев, Ғ.С. Сейітқасымов, А.Қ. Қоша-нов, Р.А. Қамшыбаев, Н.К. Күшікова, В.Д. Мельников, Ә.Д. Челекбай, Ұ.А. Текенов сияқты ғалымдардың зерттеулері жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Инфляция теориясы

1.1.Макроэкономикалық теориялардың  пайда болуы

 

Жалпы экономика ғылымы екi басты бөлiмнен тұрады: макроэкономика және микроэкономика. Микроэкономика – фирмалар, үй шаруашылықтары, үкiметтiк  агенттiктер сияқты шағын бiрлiктер жасайтын таңдауларды зерттейтiн  экономиканың бөлiгі. Макроэкономика –  экономиканың инфляция, жұмыссыздық, экономикалық өсу секiлдi iрi масштабты экономикалық құбылыстарын зерттейтiн бөлiгi.

Макроэкономика экономиканы  бiр үлкен бүтiн құбылыс ретiнде  қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы iс-әрекеттердi бiрiктiрiп жалпылай қарастырады. Белгiлi бiр уақыт аралығында кейбiр  фирмалар өндiрген өнiмдерiне бағаны өсiредi, кейде төмендетедi. Бағаның жиынтық  өзгерiс талдау кезiнде зерттеушiлер  көптеген баға өзгерiстерiнiң iшiнен  орташасын алады. Бағаның экономикадағы  жиынтық динамикасын өлшеу үшiн  баға индексi қолданылады. Макроэкономиканың  негiзгi мақсаты жеке фирмалар мен  жұмысшылардың дамуын қарастыру  емес, экономиканың жиынтық беталысын  талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнiм, қор жинағының  нормасы, тұтыну баға индексi, инфляция деңгейi, жұмыссыздық деңгей және өндiрiс  көлемiнiң өзгеру қарқындылығы секiлдi көрсеткiштер экономиканың бiр бөлек  элементiн ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге  мүмкiндiк бередi.

Макроэкономика ғаламдық мәселелердi де зерттейдi белгiлi бiр  уақыт аралығында ұлттық экономиканың байлығы өстi ме, әлде кемiдi ме? Қарастырып отырған мемлекеттегi халықтың қор  жинағының мөлшерi қандай? Неге кейбiр  мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы бiреулерiнде ол жоқ? Мiне, осындай  және тағы басқа да сұрақтарға макроэкономика жауап бередi.

Макротеорияны зерттеушi ұлы  макроэкономистер Джон Мейнард Кейнс, Нобель сыйлығының иегерi Милтон Фридмен, Массачусетс технологиялық  институтынан Франко Модильяни және Роберт Солоу, Иель университетiнен Джеймс Тобин, одан кейiнгi жас буындар Харвард университетiнен Роберт Барро, Мартин Фелдстейн, Чикаго университетiнен Томас Сарджент, Джон Тейлор бiрлесе отырып мемлекеттiң баға жөнiндегi саясатына талдау жасайды. нәтиже шыға қоймады. Роберт Лукас жетекшiлiк ететiн ойлау мектебi өте ықпалды.

Макроэкономикада күнi бүгiнге  дейiн шешiмi табылмай келе жатқан үш мәселе бар. Бiрiншiсi – тұрақты жұмыссыздықтың мерзiмдерiн қалай түсiндiруге болады. Мысалы, 1930 жылдары  жұмыссыздық  бiрнеше жылға созылып, 20 проценттен астам болды, ал соғыс жылдарынан кейiн әр түрлi жағдайларға байланысты оның мөлшерi өсе түстi. Америка Құрама Штаттарында 1982 жылғы жұмыссыздық 10,6%-ке өстi, ал 1982 жылдың 1984 жылға дейiн 9% мөлшерiнде  болса, 1989 жылдың басында ол 5%-ке дейiн  төмендедi. Кейбiр Еуропа елдерiнiң, дәлiрек  айтқанда, Ұлыбритания мен Францияны экономикасы 80-жылдары кеңiнен етек алған жұмыссыздықты бастан кешiрдi.[2]

Макроэкономикалық зерттеулер тұрақты жұмыссыздықтың өзектi мәселе екенiне назар аударады.

Келесi ауқымды зерттеуге  лайық мәселе – инфляцияны түсiндiру: Нелiктен АҚШ-та баға 1979-1980 жылдары 10%-ке өсiп, 1986 жылы 2%-ке төмендеп кеттi? Мұндай тоқтаусыз инфляцияның себебi неде? Баға өсуi әр жыл сайын 1,000%-тен асса, 1985 жылы Боливияда баға 11,000%-ке өстi. Мұндағы саясат – инфляцияны өсiрмеу, егер ол өсетiн болса, жұмыссыздықты  көтермей оны қалайда қысқарту.

Не себептен әр жан басына шаққандағы өнiм мөлшерi АҚШ-та жыл  сайын 1,7%-тен келiп, бұл әрбiр 40 жылда  екi есе өседi? Нелiктен өнiм өндiру АҚШ-қа қарағанда Жапонияда соңғы  жылдары жедел арта түсуде? АҚШ-пен  салыстырғанда Жапония экономикасы, егер табыс мөлшерi жан басына шаққанда, АҚШ деңгейiне жетсе де, өсе бермек пе? Осы секiлдi жұмыссыздық мәселесi зерттелуде деген сұрақ макроэкономикада ұзақ уақыттар бойы шешiмiн таппай отыр. Бұл сұрақ төңiрегiнде әр ұрпақ  өкiлi өз ойларын өткен жағдайларды, әсiресе 1930 жылдарғы депрессияны талдай отырып дамытуы тиiс. Расында инфляция туралы экономистердiң ой-пiкiрлерi әр алуан. Бiреулерi инфляцияны тоқтау үшiн  ақшаның өсуiн тежеу қажет дейдi. Әйтсе де инфляция өсуiнiң себебiн  анықтау мәселесi әлi де тиiстi шешiмiн  тапқан жоқ.

Макроэкономикада екi негiзгi бағыт бар. Ойлау мектебiнiң пайымдауынша, мұның бiрiншiсi – нарықты өз еркiне жiберу, екiншi бағыт – бұл салаға мемлекет араласқан жағдайда экономика  жақсарады-мыс дегенге сүйенедi. Сөйтiп 1970 жылға дейiн созылған осынау пiкiр таластар жаңа бiр топтың, яғни жаңа классикалық макроэкономистердiң  пайда болуына жол ашты.

1970 жылдары дамыған жаңа  классикалық макроэкономика 1980 жылдары  да ықпалды болды. Бұл бағыттың  жетекшiлерi Роберт Лукас, Томас  Сарджзент, Роберт Барро, Едвард  Прескот және Миннесота университетiнен  Нейл Уолис өз ойларын Фридменмен  бөлiседi. Егер жеке адам өзiн  қамтамасыз ететiндей қызмет жасаса, жағдай өзгередi. Ал мемлекеттiң  араласуынан өзгеретiн мәселе  шамалы.

Жаңа классикалық мектептiң  негiзгi үш болжамы бар:

- Экономикалық агенттiктiң  өрiсi кеңейе түседi. Ауыл шаруашылықтары  және фирмалар оптимальды (оңтайлы)  шешiмдер қабылдайды. Бұны былай  түсiнуге болады: белгiлi бiр шешiмге  келу үшiн олар қолда бар  ақпараттарды пайдаланады, ал  осы шешiмдер өздерi тап болған  әр түрлi жағдайларда өте қажет.

- Шешiмдер ұтымды ақпараттарды  пайдалана отырып, болашақта жақсы  болжаулар жасау көзделедi. Шындығында, жаңа классикалық мектептi кейбiр  жағдайларда “ұтымды” күтулер  мектебi деп суреттейдi. Бұл жерде  халық мемлекет қолданып отырған  саясатты түсiнетiнi, оларды ұзақ  уақыт бойы ешкiм алдай алмағаны  сөзсiз.

- Нарық тазалығы. Фермерлер  мен жұмысшылар үшiн өздерiн  байыта түсетiн еңбекақыларын  реттеудiң негiзi жоқ. Өйткенi баға  мен жалақы сұраным мен ұсынымды  теңестiру үшiн реттеледi, яғни  нарық тазаланады.

Қазiргi кезде оның маңызы зор. Жұмыссыз қалған әрбiр адам, егер ол шындығында жұмыс iстегiсi келсе, басқа  жалдаушының назарын өзiне аудару үшiн аз жалақымен де жұмыс iстеуге келiсiм бередi. Осылайша артық тауары бар адам, тауарын тез өткiзу үшiн  бағасын төмендетедi. Икемдi реттелген  баға мен жалақы үшiн жұмыскер тиiстi жұмыс атқарады, фирмалар өзiне қажеттi керек тауарларын шығарады.

Ұтымды күтудiң мәнi –  нарық әрдайым тепе-теңдiкте деген  болжамға саяды. Iс жүзiнде жаңа классикалық  макроэкономистердiң ұмтылыстары  әлi де жеткiлiктi дәрежеде емес, немесе олар жеке адамдар сауда жасау  арқылы тұрмысын жақсарта алады дегеннiң  шешiмiн таба алмайды. Мұны Лукас  былай баяндайды: тротуарда 50 доллар жатпайды, яғни жеке адам өзiнiң материалдық  жағдайын жақсартатын кез келген мүмкiндiктi қалт жiбермеуi тиiс.

Бүгiнгi таңдағы макроэкономикада аталмыш топтың ықпалы жоғары. Кейнс  мектебiнде тәрбиеленген жаңа Кейнсшiлдер 1980 жылдары пайда болды. Бұл топтың өкiлдерi: Джордж Акерлоф, Жаннет, Иеллен – Калифорния университетiнен, Оливер Бланчард – Массачусетс технологиялық институтынан, Грег Мэнкью, Ларри Саммерс – Гарвард университетiнен, Бен Бернанк – Принсетон университетiнен. Олар нарық мазмұнына онша сене қоймағанымен, нарықтың не себептi сәтсiздiкке ұшырауын түсiндiруге тырысады.[3]

Кейнсшiлдердiң пiкiрiнше, кейде жеке адамдар өз пайдасы  үшiн қаншама әрекет еткенiмен, олар нарықты тазалауға ат салыспайды, ал осыған байланысты бағаның өзгеруi әдеттегiдей жалпы бағаның тұрақсыздануына  әкелiп соғады да, ақырында өнiм өндiру мен жұмыспен қамтамасыз ету iсiнде  макроэкономикалық ауытқулар туындауы мүмкiн. Мысалы, еңбек нарығында фирмалар еңбек бағасын азайту үшiн жалақыны қысқартпайды, Өйткенi олар сол арқылы жұмысшы күшiнiң сапасыздығын жоюға  күш салады.