Фискалдық саясат

 
 
 

                                                   МАЗМҰНЫ 
 
 

Кіріспе.......................................................................................................................2

1.ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ  ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ

1.1.Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні..........................................................3

1.2.IS-LM моделінде бюджет-салық саясаттарын талдау....................................5

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

2.1. Қазақстан Республикасының фискалдық саясатты жүргізу

ерекшіліктері............................................................................................................9

2.2. Қазақстан  Республикасының орта мерзімді  фискалдық 

саясаты....................................................................................................................13

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................19

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................20 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                              
 
 

                                                Кіріспе 

  Фискалдық саясат мемлекеттің қаржы ресурстарын пайдаланудың негізгі бағыттарын, қаржыландырудың әдістемесі және қаржыландырудың басты көзі, бюджеттің ашық көрінуіне қол жеткізуге бағытталған, нормативтік базаның сенімділігіне, салық базасының кеңдігіне қарамай салықтың кемітілуіне, тиімсіз мемлекеттік инвестицияның қысқартылуына және мемлекеттік шығындардың құрылымын жақсартуды, халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз етуге шынайы мүмкіндіктерін айқындайды. Қазақстан Республикасының фискалдық саясатын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатыр. Соған орай салықтық теоретикалық сұрақтар  кешенді зеттеу және республикадағы жүргізілетін салықтық саясаттың тәжірбиелік жақтарын зертеуге арналған. Сондықтан шет елдердің тәжирбесін есепке ала отырып Қазақстан Республикасының фискалдық саясатын жетілдіру бойынша ересек актуалдылықты алады.

   Кездейсоқ емес, берілген мәселенің аптималды нәтижесіне жету үшін әр-түрлі құрылдардан, оған қоса халықаралық институттар: халықаралық салықтық және инвестициялық орталық, Халықаралық Валюта Қоры, Еуропалық одақ және тағы басқа басым мамандар саны қосылды.Берілген мәселеге шетел өкілдерінің қызығушылығы кездейсоқ емес, Қазақстан капиталды салымдар мен жер қойнауының байлықтары сияқты және жұмысшы күштер ресурстарымен бай аймақтардың инвестициялары болып табылады. Алайда потенциалды инвесторлардың қызығушылығының бар болуы салымдардың қауіпсіздк кепілдемесін қамтамасыз ететін және адамдардың құқығы сияқты және жеке пайдалылық  нтықмақтастылықтың принциптерін қадағалау. Экономикалық және әлеуметтік –саяси сипаттын анықталған жағдайларының бар болуында ғана орын алады. Бұл курстық жұмыстың өзектілігі фискалдық саясат мемлекеттік бюджеттің жасақтауында маңызды тетіктері және экономиканың макроэкономикалық тұрақтандыру табысы болып табылады және оның маңызы өте зор болуы. Ал курстық жұмыстың мақсаты болып фискалдық саясаттың оның ролі мен мәнің нарықтық-экономикалық жағдайларын зерттеу болып табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттері шешу жоспарланған:

  -1-бөлімінде фискалдық саясаттың әлеуметтік экономикалық мәні                     көрсетілген және IS-LM моделінде бюджет-салық саясатын талдау                     

  -2 -бөлімінде ҚР фискалық саясаттың негізгі бағыттарын жүзеге асыру және   ерекшеліктері қарастырылған. Сонымен қатар мемелекеттік салық саясатының жетілдіру жолдары туралы жазылған.   
 
 
 
 

1.ФИСКАЛДЫҚ  САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ

   МӘНІ

1.1 Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні 

     _{Фискалдық саясат - бұл мемлекеттік шығыстар мен салықтардың жоспарланған өзгерістері арқылы тұтас сұранымның қажетсіз өзгерістерінің алдын алу және реттеуге бағытталған бюджет саясаты. Фискалдық саясатқа мемлекеттің бюджет қорын бөлу қызметі де жатады, яғни бір жағынан салық салу жүйесі арқылы бюджеттің кіріс қорын толтыратын болса, ал екінші жағынан — оларды жұмсау қызметімен айналысады. Мемлекет дәл осы қорлардың есебінен ұлттық қауіпсіздікті халықтың қоғамдық игіліктері мен қызметтерін түтынуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ саяси, әлеуметтік, экологиялық және басқа да көптеген мәселелерді шешеді. Мемлекет халықтың әл-ауқатын, тұрмыс денгейін жақсарту мақсатында белгілі бір әлеуметтік саясат жүргізеді. Ал мемлекеттің кірісті қайта бөлу функциясы, мемлекеттің салық жүйесі арқылы, сондай-ақ әртүрлі мемлекетгік бағдарламалары арқасында тұрмыс деңгейі нашарларға — мемлекетгік көмек көрсету, жұмыспен қамту аясында да белгілі саясаттар жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттің фискалдық саясатының басты міндеті болып, салық ставкаларын үкіметтің мақсатына сәйкес өзгерту. Фискалдық саясатты жүргізу - еліміздің занды органдарының айрықша құқы, себебі бұлар мемлекеттік бюджетті қысқарту және бекіту арқылы салық салуды және олардың жұмсалуын бақылайды. Экономикалық саясатты жүргізудің барлық құралдары бір-бірімен тығыз байланыста. Бірақ та бұлардың ешқайсысы бір-бірінен жекеленіп әрекет етпейді. Әйткенмен бұларды нақты бір салада пайдалану кезінде, басқаларына тигізетін әсерін ескерген жөн.} ^{Жұмыспен қамтылу, өндіру көлемдерінің және инфляция қарқынының өзгеру деңгейіне бағытталған үкіметтің арнайы шешімдерінің нәтижесінде мемлекеттік шығындардың, мемлекеттік бюджеттің, салықтарының және сальдо мөлшерлерінің «мақсатты бағытталған өзгерулері» ретінде анықталатын бұндай саясатты дикрециялы фискалды деп атайды.    
    Дискрециялық емес фискалды саясат - бұл сондай-ақ жалпы табыстың циклдік ауытқудың нәтижесінде айтылған мөлшерлердің автоматикалық өзгеруі. Мұндай саясат тұрақтандырылған ықпал көрсететін ЖҰӨ өсу (кему) мерзіміндегі мемлекеттік бюджетке таза салықтық түсімдердің   автоматикалық көбеюін ( азаюды) болжайды. /1/}

     ^{Нақты жағдайда таза салықтық түсімдер бюджетке салықтық түсімдердің мөлшерінің және үкіметтің төленген трансферттер сомасының арасындағы                                   Салықтық саясат үкімет органдары мен басқарманың ғылыми негізделген айырымын атайды және экономикалық мақсатқа сай тактикалық және стратегиялық құқықтық қызметтерінің жиынтығы ретінде анықталады. 
Салықтық саясатты жүргізудегі бастапқы нұсқама болып тек қана құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, салық төлеушілерден салықтық төлемдерді төлету емес, сонымен    қоса   салық    салудың    ықпалының  астында    жиналған}

^{шаруашылық - экономикалық қатынастарды бүкілжақты бағалауды  жүргізу. Сондықтан, салықтық саясат - бұл салықтық заңдардың ұйғарымның автоматикалық орындалу тиіс, оларды жетілдіру. Фискалдық саясаттың мақсаты:}

   ^{Ел экономикасының өнімділігі мен оны әртараптандыруды арттыру, әлеуметтік-экономикалық дамудың басым міндеттерін шешу мақсатында салық-бюджет саясатының тетіктерін жетілдіру.}

   <sup>Міндеттері: 
1. Салық-бюджет жүйесінің орнықтылығын қамтамасыз ету, фискалдық тәртіпті арттыру, мемлекеттік шығыстардың қалыпты қатаң саясатын жүргізу және ұлттық қордың активтерін тиімді басқаруды жүзеге асыру.  
2. Экономикаға салық жүктемесін оңтайландыруға, салықтық рәсімдерді оңайлатуға және олардың ашықтығын арттыруға бағытталған салық саясатын жүргізу жолымен шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың іскерлік белсенділігінің өсуін ынталандыру.  
3. Бюджет қаражатының мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі міндеттерін шешуге жұмсалуын қамтамасыз ету.  
Салық-бюджет жүйесінің макроэкономикалық тұрақтылығын және орнықтылығын қолдау үшін мыналар көзделеді:  
орта мерзімді кезеңде экономика өсімінің номиналды қарқынынан аспайтын мемлекеттік бюджет шығыстары өсімінің номиналды қарқынын қамтамасыз ету;  
бюджеттің мұнайға қатысты емес тапшылығын бірте-бірте төмендету;  
Ұлттық қордың активтерін басқарудың тиімділігін арттыруға бағытталған қаражатын қалыптастыру мен пайдалану тетігін жетілдіру;  
мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз бен борышты, мемлекеттің кепілгерліктерін тиімді басқару, оның ішінде сыртқы қарыздарды мерзімінен бұрын өтеу, бюджет тапшылығын қаржыландыру құрылымында сырттан қарыз алу үлесін азайтудың жолымен мемлекеттік борыш./1/ . 
   Салық салудың қолданыстағы жүйесін талдау мен бағалау және әлемдік тәжірибе негізінде елдегі іскерлік белсенділіктің өсуін ынталандыру мақсатында мыналар көзделеді:</sup>

^{-орта мерзімді кезеңде салық ауыртпалығын заңды тұлғалардың кірістерінен жеке тұлғалардың кірістеріне халықтың әлеуметтік осал топтарына жүктеме деңгейін арттырмастан кезең-кезеңімен қайта бөлу бойынша салық заңнамасына өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде ұсыныстар дайындау}

^{- кедендік және салық әкімшілігін жүргізу;}

^{- салық және    кедендік    рәсімдерді  одан  әрі оңайлату және   олардың}

^{ашықтығын  арттыру;}

^{- стратегиялық, орта мерзімді және бюджеттік жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттерін ықпалдастыру;}

^{- бюджетті жоспарлау және атқару процесін бюджеттік шығыстардың тиімділігі мен нәтижелілігіне, тиімсіз шығындарды қысқартуға бағдарлау;   - бюджетті қалыптастыру мен атқару процесін  қамтамасыз ету;} 

<sup>- бюджетті жоспарлау және атқару процесін бюджеттік шығыстардың тиімділігі мен нәтижелілігіне, тиімсіз шығындарды қысқартуға бағдарлау;  
- бюджетті қалыптастыру мен атқару процесінің ашықтығын қамтамасыз ету;  
- бюджеттік бағдарламалардың   әкімшілеріне   бюджеттік  тәртіпті сақтау</sup>

^{бойынша қойылатын талаптарды күшейту;}

^{- бюджет   ақшасын (қолма-қол ақшаны)    басқарудың сапасын арттыру./1/}

2. IS-LM моделінде бюджет-салық  саясаттарын талдау

 

  IS – тауар нарығындағы, ал LM – ақша нарығындағы тепе-теңдіктің үлгісін көрсетеді.

   IS қисығының әрбір нүктесі берілген пайыздық мөлшерлеме кезінде табыстың деңгейін көрсетеді. Кейнс кресі моделінен байқағанымыздай табыс деңгейі бюджет-салық саясатымен де тығыз байланысты G мен T тұрақты деп алсақ, бюджет-салық саясатының өзгеруі IS қисығын жылжытады. 
 
 
 
 
 
 

 

           
 
 
 
 

        
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   
 
 

  Ынталандырушы бюджет-салық саясаты (қазыналық экспансия) – бұл саясат қысқа мерзімді кезеңде экономикадағы циклдік құлдырауды жою мақсатын қояды. Мұны жүзеге асыру үшін мемлекет шығындарды (G) өсіріп, салық мөлшерін төмендету арқылы немесе біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады./2/

  Ұзақ мерзімдік кезеңде салықты төмендету саясаты, өндіріс факторларының ұсынысын кеңейтуге және экономикалық әлуеттің өсуіне алып келуі мүмкін. Мұндай мақсаттардың жүзеге асуы кешенді салық реформасының жүргізуіліне байланысты болады. Бұл шаралардың орындалуы Орталық банк жүргізетін тежеуші ақша-несие саясатымен және мемлекеттік шығындардың құрылымымен оңтайландырумен байланысты. 

 

                                                          

            P                                 

                              

                                            →                 AD2

                                         

                                               AD1

 

 

                       2  сурет. Ынталандырушы бюджет-салық саясаты 

    Тежеуші бюджет-салық саясаты ( қазыналық шектеу) – экономикадағы циклдік өсуді тежеу мақсатын көздейді. Бұл саясатты жүзеге асыру үшін, мемлекеттік шығындар төмендеп (G), салық мөлшері (Т) жоғарылайды немесе біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады. Қысқа мерзімдік кезеңде бұл шаралардың нәтижесінде, өндірістің құлдырауы және жұмыссыздық деңгейінің өсуі салдарынан болған сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді.

   Ұзақ мерзімдік кезеңде өспелі салық «сынасы» жиынтық ұсыныстың төмендеуіне және құлдыраушылық механизмін ашуға негіз болуы мүмкін. Бұл құбылыс әсіресе төмендегі жағдайларда кездеседі: мемлекеттік шығындардң азаюы бюджеттің барлық баптарында пропорционалды қысқарып, жүзеге асырылып отырса және еңбек нарығының инфрақұрылымына мемлекеттік инвестиция берілуінде басымдылық болмаса.