Еңбек нарығы және оның теориялық мәні

Еңбек нарығы және халықты  жұмыспен қамту саласындағы үдерістер  әрқашан әлеуметтік – экономикалық даму аспектілерінің орталық мәселелері болып табылады. Өйткені елдің тұрақты дамуы тікелей тұрақты жұмыспен қамтылу және еңбек нарығы саласындағы әртүрлі қолайсыз жағдайлардың алдын алумен байланысты. Қазақстандағы еңбек нарығындағы жастардың жағдайын талдау екі түрлі маңызды жағдайға негізделеді.

Біріншіден, еліміздегі жұмыссыз халық құрылымындағы 15–24 жас аралығындағы азаматтар үлесі 26,3 пайыз болса, 25–29 аралығындағы азаматтар 17,4 пайызды құрады.

 Екіншіден, ең негізгісі  – ел болашағы. Жастар қоғамның  саяси экономикалық және әлеуметтік құрылымын анықтайды, сол себепті әсіресе, біздің елде олар ең қорғансыз топтардың бірі болып табылады. аталған мәселелердің өзектілігіне қарамастан, ғылыми зерттеулерде оларға өте көп назар аударылмай келеді. Мемлекеттік және облыстық бағдарламалар бюджеттік қаражаттармен қатар жеке кәсіпорындардың, инвесторлардың қаражаттарын тарта отырып, экономиканың келешегі бар, дамыған салаларындағ жұмыс орындарын ашуды және қайта құруды  ынталандырады. Сонымен қатар әлеуметтік сауалнама мәліметтері негізінде еңбек нарығында жастарды жұмыспен қамтуға мүмкіндік беретін төмендегідей бағыттар ұсынылып отыр:

1. Жастарды еңбек нарығына  дайындау. Кешенді зерттеу негізінде жастарды жұмыспен қамту мәселелері көрсетілген (еңбек нарығының жастар сегментіндегі диспропорционалдық, жұмыссыз жастарды жұмыспен қамтылмау себептері, оқып жүрген жастардың негізгі ағымының еңбек саласындағы құндылықтарды бағалау, еңбек нарығындағы әлеуметтік – психологиялық бағыты мен кәсіби біліктілік дайындығы тұрғысынан алғаш еңбек нарығынан шыққан кездегі бәсекелестік қабілеті, сәтті кәсіби өсім факторлары, әлеуметтік дайындық қызметін үйлестіру мәселесі).

2. Оқу орындары түлектерін  жұмыспен қамту мәселелері. Әлеуметтік сауалнама нәтижелері жоғарғы оқу орындарының түлектері көп жағдайда оқу бітіргеннен кейін жұмысқа орналасуды мақсат тұтатындарын көрсетіп отыр (82,5 пайыз), оның ішінде облыстағы жоғарғы оқу орындары түлектерінің 60,1 пайызға жуық негізгі нормативтері бойынша жұмысқа орналастыруды көздейді.

3.  Жастарды қолдау  бағдарламалары. Әлеуметтік саладағы облыстық ұйымдар жастардың аяғынан тік тұруына және дамуына мемлекеттік қолдау көрсету жүйесін қалыптастыруға белсенді түрде қатысады, олардың бағдарламалары жастар мәселесінің ерекшеліктерін ескереді. Бірақ жастар әлеуметтік топтардың жасы жағынан ғана емес, өмірге қадам басуға байланысты, оларға тән әлуметтік қызметтері де ерекшеленеді.

4.  Жастардың кәсіби  дайындығына ықпал ету. Облыстық әкімдікпен маслихат шешімі бойынша мемлекеттік еңбек және әлеуметтік қорғау ғылымдары жастарға арналған бағдарлама негізінде белсенді жұмыс жүргізіп келеді. Жастарды жұмыспен қамту жағдайының тұрақтылығын арттыруды қамтамасыз ететін бағыттарға жалпы білім беру және жастарды еңбекке кәсіби тұрғыдан дайындау жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Корытынды

 

Қазіргі заманғы еңбек  нарығында көптеген әр түрлі мәселелер  бар. 70 жылдары еңбек – міндет ретінде қаралды, бірақ егер адам бұл жұмысты атқармаса, ол үшін оны  айыпталған жоқ. Бірақ осыған орай балаларды  тәрбиелеу және үй шаруашлғмен айналасуы, ол мәртебесіз шаруашылық ретінде қарастырылады. Ал оған керісінше өнеркәсіптегі өңдірістік еңбегі және ауыр қол еңбегі бағалы болды. Ауыр және әскери өнеркәсіп салаларға қарағанда жеңіл өнеркәсіп, ауылшаруашылығы және қызмет көрсету саладағы жұмыс істейтін адамдардың жалақысы төмен болған.

Қазіргі кезде еңбек  нарығында ұсыныс пен сұраныс  арасында теңдестік жоқ. Еңбек орында керек емес жерлер де құрылады. Экономиканың шикізатқа бағытталуы, жалғыз салалары және ерлер еңбегіне бағытталған  өңдірістік те еңбек нарығына өз әсерін тигізеді.

Еңбек нарығы теориясы мен  еңбек нарығының тетігі талдауда концептуалдық көзқарастар белгілі  қызығушылық тудырады (еңбек нарығының  классикалық моделі, монетаристік моделі)

Курстық жұмыстың мақсаты, ол еңбек нарығын жаңа экономикалық жағдайда мойындау мен еңбек нарығының түсінігін, оның сипаттамаларын, факторларын және мәнін ашып көрсетуі болып табылады.

Қазіргі ұлттық нарықтық экономикалық байланыс пен қатынастар ретінде сипаттауға болады. Атап айтсақ,мұнда, біріншіден, өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қатынастар өзара байланыстар анықталса, ол байланыстар қайтарымдылықты, тепе-теңдікті объективті түрде алдын –ала анықтайды, үшінші бұл байланыстарда өзара бәсекелестік болады. Бұл аталғандар жалпы заңдылық. Нарықтық шаруашылықтың бір артықшылығы оның өзін-өзі реттеу механизмі бар. Нарықтың барлық түрлеріне осы қасиеттер тән.

Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан-алуан, оны: капитал, валюта, бағалы қағаздар, еңбек, ғылыми -техника, туындыларының ақпарат және т.б. нарық түрлеріне бөлуге болады.Бұл аталғандардың ішіндегі негізгілердің бірі-еңбек нарығының Қазақстандағы қазіргі жағдайы және оның өзіндік еркшеліктері жөнінде болмақ.

Еңбек нарығының басты  тұлғасы жұмысшы күші. Біздің жүргізілген  талдау объективті экономикалық түрде  белгілі.

Еңбек нарығы-бұл жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс сәйкестігінің жалпыға ортақ формасы.

Қазақстан Республикасындағы  еңбек  нарығы жағдайындағы мәселелерді қарап, қорытынды жасай аламын:

1.      халықтың  жұмыс бастылықтың зерттеуі және  қалыптасатын еңбек нарығының  мониторингі Қазақстанның өту  экономикасындағы негізінен негативтік  тенденцияларды табады;

2.   халықаралық  стандарттарға  қарағанда, жұмыссыздықтың  табиғи  дэрежесі фрикциондық  және құрылымдық  жұмыссыздықтың  қорытындысы болады. Республикалық  және аймақтық  еңбек нарығындағы жұмыссыздықтың  табиғи дэрежесі негізінде өнімнің  түсуімен сипатталады.

3.   еңбек нарығы  жағдайының күшеюі жұмыс күшіне  озып бара жатқан сұраныс, жұмысшылар  нақты босатылу қарқынның өсуі  және жасырын жұмыссыздықтың  едәуір өсуі, осының бәрі де  еңбек ресурстарын пайдаланбағандықтан.

4.   Материалдық  өндірісте  жұмыс бастылықтың  деңгейі түсіп,  халыққа қызмет  көрсететін саласында  жұмыс  істейтіндердің саны көбейді,  жұмысшыларды экономика секторларына  қайта бөлу.

5. Материалдық өнім саласында  жұмысшылардың саны мүлде төмендеуі  еңбек өндіргіштігінің өсуімен  толтырылмайды. Толық емес жұмыс  бастылықты және жасырын жұмыссыздықтың едәуір масштабтары аз нәтижелі еңбегімен өнеркәсіпте соңғы көрсеткіштерде көрінеді. Республиканың Ұлттық жалпы өнімнің қысқаруы, Қазақстан халқының материалдық тұрмы дәрежесінің төмендеуі. Еңбек нарығындағы жағдай талдау еліміздің әлеуметтік - экономикалық саясатымыздың ең маңызды бағытының біреуі боп саналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Б. Жүнісов, Ұ. Мәмбетов, Ү. Байжомартов, «Нарықтық экономика негіздері» Алматы 1994 жыл.
2. Шеденов ¤. Ќ. «Жалпы экономикалыќ теория»  Аќтµбе – 1999

Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев «Экономикалық  теория», оқу құралы

3. «Егемен Қазақстан» Республикалық газеті/ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ: «Басымдықтар мен проблемалар» №124. 12 мамыр 2007ж;

4.  Адам дамуының  дүниежүзілік бағдарламасы БҰҰДБ  2007 жыл 4366. -8, 106-107 6

5. Бейсенов С. Инфраструктура рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 1.
6. Вамек А. “Янтарь”: формируется рынок труда // Человек и труд - 1993 г. - № 8.
7. Голодец О. Критическая ситуация на региональных рынках труда // Вопросы экономики - 1997 г. - № 2.
8. Дадашев А. Региональный рынок труда в России: формирование и эффективность управления. // Вопросы экономики- 1995 г. - № 5 - стр. 63-70.
9. Заславский И. Характеристика рынка труда. // Новая жизнь - 1995 г. 18.07
10. Конкина А. На рынке труда // Новая жизнь - 1995 г. - 18.07
11. Маслова И. Особенности российского рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 3.

12. www.kostanay.kz/?what=-1 &url=406&archive=y 14/11/2006 (Жаңалықтар | РУС – Инфармационный портал акима Костанайской области)

13. www.nathaninc.com.

14. Анализ миграционной  ситуации сельского населения в Республике Казахстан. Алматы: Экономика негіздері №4, 2007 ж. -20 б.

15. Ауыл жастарының  келешегі. Алматы: Республикалық ғылыми-тәжірибелік  конференциясының материалдары, 2005 ж. -  23 б.

16. Ауылдағы әлеуметтік  жағдай. Алматы: Халықаралық конференциясының материалдары, 2003 ж. – 164 б. (Э.Ә. Ақтөреева).

17. Ауылдағы жұмыссыздық  Алматы: Халықаралық конференцияның  материалдары, 2004 ж. -  106 б.

18. Еңбек ресурсы - әлеуметтік  – экономикалық категория. Алматы: Жаршы №6, 2003 ж. – 9 б. (Б.Қ. Жұмақанов).

19. Қазақстан Республикасындағы  кедейшілік мониторингінің индикаторлары.  Алматы: ҚР статистика жөніндегі  Агенттігі / БҰҰДБ, 2007 ж., 186 б.

20. Қазақстандағы адам  дамуы: Оқулық/ Н:К:Мамыровтың және  Ф: Акчурдың ортақ ред. –  Алматы: Экономика, 2003.

21. ҚР Үкіметінің 2003 жылғы  26 наурыздағы №296 Қаулысы.