Қазақстан республикасының мамандалған ақша несие институттары

    ^{2.2. Ипотекалық компаниялардың дамуы}

    ^{Қазақстан Республикасында ипотекалық несие жүйесi екi деңгейлi болып келедi. Бiрiншi деңгейiнде ипотекалық несие беретiн банктер мен банкiлiк емес ұйымдар түрiндегi бастапқы кредиторлар, екiншiсi осы кредиторлар берген ипотекалық несиелер бойынша талап құқықтары мен кепiлдiк құқықтарын сатып алуды жүзеге асыратын қайта қаржыландырушы ұйым. Елiмiздiң мұндай ұйым Ұлттық Банк 2001жылы ақпан айында құрған «Қазақстан Ипотекалық Компаниясы» АҚ. Осы Компания қазақстандық азаматы үшiн өте тартымды, себебi:}

• ^{Пайыздық ставкасы жылына жоғары емес – 16,6%;}
• ^{Несие теңгеде берiледi;}
• ^{Ұзақ мерзiмдi (15 жылға дейiн);}
• ^{Несиенi аннуитеттi төлеммен өтеу;}
• ^{Тұрғын үй заемщиктiң таңдауы бойынша алынады;}

    ^{Компания  көптеген тұрғын проблемаларды  шешуге мүмкiндiк  бередi. Компанияның  банктiк-партнерлер мыналар:}

• ^{ААҚ «Альянс банк»}
• ^{ААҚ «Астана-Финанс»}
• ^{ААҚ «АТФ банк»}
• ^{ААҚ «БанкЦентрКредит»}
• ^{ААҚ «БТА-Ипотека»}
• ^{ААҚ «Нурбанк»}

    ^{Қазақстандық модельдiң негiзiн қалау кезiнде АҚШ-тың Fannie Mae және Малайзияның Cagamas Berhad сияқты белгiлi компаниялардың тәжiрибесi ескерiлген. Қазiргi кезде тұрғын үй құрылысы қаражаты жүйесi Словакияда, Чехияда, Венгрияда, Польшада, Францияда, Люксембургта және тағы басқа елдерде  жақсы жүргiзiлiп келедi. Қазақстанда алғашқы қадамын жасай бастаған тұрғын үй құрылысы жүйесiнде алынатын займдар бойынша сыйақы ставкасы жылына 5,5-6 пайызды құрайды. Тұрғын үй құрылыс банкiне азаматтардың салатын салымына түсетiн проценттiк ставкасы жылына 2,5-3 пайыз болып отыр. Соңғы жылдарда ипотекалық несие жүйесi 3 этаптан өттi:}

• ^{Банктердiң берген несиелер;}
• ^{Ипотекалық компаниялардың берiлген несиелерi бойынша талап ету құқығын сатып алу;}
• ^{Ипотекалық облигациялардың шығарылуы;}

    ^{2003 жылы қарашада Қазақстан Ипотекалық Компаниясының  қоры құрылды. Бұл қордың негiзгi мiндетi – ипотекалық несиелер бойынша мерзiмнiң өсуi, олардың процент ставкаларының төмендеуi, несие мөлшерiнiң көбеюi болып табылады. Қордың алғашқы қатысушылары: «Альянс банк» АҚ, «БТА Ипотека» АҚ және «Казкоммерцбанк» АҚ болып табылады.}

    ^{Соңғы жылдарда ипотекалық несиенiң көлемi тез  өсiп келедi.}

    ^{Валюта түрi бойынша ипотекалық несиенiң құрылымы өте маңызды. Ұлттық валютада несиенi алу халықтың өз валютасына сенiмдiлiгiн куәландырады. Әр аудан бойынша ипотекалық несиенiң құрылымын 4-шi кестеден көре аламыз.}

    ^{Сауда-саттық аяқталып, сатып алушы ақырғы және өзiнен талап етiлген басқа да төлемдердi енгiзгеннен кейiн сенiм бiлдiрiлген тұлғаға оған сауда-саттықта жылжымайтын мүлiктi сатып алғаны туралы құжатты тапсырады, онда мынандай мәлiметтер болуға тиiс:}

• ^{Сауда-саттықты өткiзудiң негiзi;}
• ^{Оны өткiзудiң орны мен уақыты;}
• ^{Сауда-саттықта сатып алынған мүлiктiң атауы мен сипаттамасы, оның орналасқан жерi;}
• ^{Кепiл берушi – мүлiктiң бұрынғы иесiнiң аты-жөнi және мекен жайы;}
• ^{Сатып алушының аты-жөнi және мекен жайы;}
• ^{Сатып алушы төлеген сатып алу бағасы;}
• ^{Сауда-саттықты өткiзген сенiм бiлдiрiлген тұлғаның аты-жөнi және мекен жайы;}

    ^{Ипотекалық  несие алу үшiн  мынадай қажеттi құжаттар тапсыру қажет:}

^{Ипотекалық  компаниядан несие  алу процедурасы  бiрнеше бөлiмнен тұрады:}

•   ^{Үй иесiнiң сатып алу туралы келiсiм шарты;}

• ^{Пәтердiң жоспары;}
• ^{Техникалық жоспар;}
• ^{Жерге жеке меншiк құқығы туралы акт;}
• ^{Пәтерде тiркелген азаматтардың жеке құжаттары;}
• ^{Үй иесiнiң жеке төлқұжаты;}
• ^{Өз құжаттарыныз;}
• ^{Еңбек кiтапшасы немесе жұмысқа алу келiсiм шарт;}
• ^{Табысыңыз туралы анықтама;}
• ^{Қарыз алушыны алдын-ала мамандандыру кезеңi;}
• ^{Қарыз алушының несие қабiлеттiгiн бағалау;}
• ^{Ипотека объектiсi ретiнде тұрғын үйдi бағалау;}
• ^{Келiсiм шартты жасау кезеңi:}

• ^{Үйдi сатушымен есеп айырысуды жүргiзу кезеңi.}

• ^{Сатып алған үйдi сақтандыру кезеңi;}
• ^{Ипотека келiсiм-шартын жасау;}

    ^{Компания шеңберiнде ипотекалық несиелеудiң негiзгi бағыты ұлттық валютада – теңгеде – несие беру.}

    ^{Ұзақ  мерзiмдi ипотекалық несие берудiң  мақсаты азаматтардың жеке қаражаттары  мен ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиенiң  есебiн монополияланудан тәуелсiз тұрғын үй нарығынан тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаттарына негiзделген орташа кiрiсi бар азаматтарды шамасы жетерлiк баға бойынша тұрғын үймен қамтамасыз етудiң тиiмдi жұмыс iстейтiн жүйесiн құру болып табылады. Бұл жүйенi құру:}

• ^{Тұрғын үй саласына халықтың жинағы және бюджеттен тысбасқа түрлердегi қажеттi қаржы ресурстарын тартуға;}
• ^{Тұрғын үй нарығын жандандыруға мүмкiндiк туғызады.}

      ^{Малайзияның ипотекалық несие  беру жүйесi өзiнiң  дамуына «Кагамас» ұлттық ипотекалық корпорациясын құру арқылы қол жеткiздi, оның құрамына Малайзия банкi (20%), қаржы компаниялары (19,5%), коммерциялық банктер (60.5%)кiрдi. Малайзияның ипотекалық несие беру жүйесiнде дамыту моделi неғұрлым ынғайлы болып табылады.}

      ^{Бүгiнгi таңда ипотекалық несие берудi қаражат қорларын көбiрек тартып,  жылжымайтын мүлiк нарығындағы операцияларды тиiмдi жүргiзудi қамтитын көп бейiмдi тетiк әр тұтастай бiр жүйе десе болады. Бұл үрдiс, қарыз берушiмен қарыз алушыдан басқа, құрылыс салу және сақтандыру компанияларын, риэлторлық кеңселердi, инвесторларды қамтиды. Ипотекалық несиенiң арқасында нарық субъектiлерi қосымша инвестициялық серпiлiс алады, сұраныс өсе бастағандықтан құрылыс компаниялары тұрғын үй құрылысын өрiстете түседi. Меншiк құқықтарын, сонын iшiнде жылжымайтын мүлiкке берiлген меншiк құқығын қорғауға «қабiлеттi» заңдардың болуы, ипотекалық несиенiң дамуына қажеттi құқықтық ортаның қалыптасуы айрықша маңызды.}

      ^{Менiң  ойымша, қазiргi уақытта  мүлiктi барлық адамдар  ала алмайды, көбiнесе байлар ғана ала алады. Сондықтан табысы орташа адамдарға  мемлекет тарапынан көмектесу керек.}

      ^{Коммерциялық  «Альянс банк» ипотекалық несиелердi кепiлдендiру жүйесiнiң алғашқы қатысушы болды. Бұл – 2007 жылға дейiнгi тұрғын үй құрылысын дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын меңзейтiндiктен де аса маңызды болмақ. Ипотекалық несие немесе ипотека – бұл Қазақстанның кез келген азаматы үшiн сатып алынатын пәтердi кепiлге қойып, тұрғын үйдi сатып алуға несие алудың бiрден-бiр мүмкiндiгi. Бүгiнгi таңда бiздiң азаматтарымызда Қазақстанның ипотекалық несиелерге кепiлдiк беру қорымен шешуге мүмкiндiгi пайда болды, әрi ол банктердiң несиелiк тәуекелдерiн бөлу арқылы берiлетiн ипотекалық несиелер бойынша шарттарды жеңiлдетедi.}  

^{Қорытынды} 

          ^{«Қаржы-несие мекемелерi рыноктық экономиканың негiзгi элементi» атты курстық жұмысым қорытындыласам қаржы-несие мекемелерi нарық экономикасындағы несие жүйксiне қажеттi маңызды буын болып табылады. Бұл мекемелерсiз экономиканың әр түрлi салаларында және тұрғындарға көрсетiлетiн несие жүйесiнiң қызметтерi толық болмас едi. Мұндай мекемелер екi жақты бағыныштылықта болады: бiр жағынан, олар несиелiк және есеп айыру қызметтерiн жүзеге асырумен байланысты болғандықтан да Орталық банктiң соған сәйкес талаптарын басшылыққа алады. Екiншi жағынан, қандай да бiр қаржы, сақтандыру, инвестициялық немесе басқа да операцияларға мамандана отырып, тиiстi ведомствалардың реттеу әрекеттерiне ұшырайды.}

       ^{1-сұрақта қаржы-несие мекемелерiнiң түрлерiне, теориялық сипаттамасына, олардың функцияларына тоқталдым. Қаржы-несие мекемелерiнiң ломбард, несиелiк серiктестiгiне, инвестициялық компанияға, сақтандыру компанияға, ипотекалық компанияға, жинақтаушы зейнетақы қорына тоқталдым. Олардың анықтамаларын бердiм және нарықтық экономикадағы ролiн аштым.}

    ^{2-сұрақта Қазақстан Республикасындағы қаржы-несие мекемелерiнiң – сақтандыру және ипотекалық компаниялар жайлы мәлiметтер сипатталады. Қазақстанда қанша сақтандыру және ипотекалық комапниялардың саны, сапасы,  кемшiлiктерi мен артықшылықтарына. Олардағы жаңалықтар, олардың Қазақстандық азаматы үшiн қажеттiлiгi туралы жаздым.}  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ^{Қолданылған әдебиеттер:} 

• ^{Сейiтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер», Экономика, Алматы - 2001}
• ^{Сейткасимов Г.С. «Банковское дело», «Қаржы-қаражат», Алматы - 1998}
• ^{К. Жуйриков, И. Назарчук, Р.Жуйриков «Страхование: теория,практика, зарубежный опыт», ОФ «Бис», Алматы - 2000}
• ^{Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», «Қазақ университетi», Алматы - 2000}
• ^{Мақыш С.Б. «Ақша, несие, банктер: практикум», «Қазақ университетi», Алматы - 2004}
• ^{Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары», ИздатМаркет, Алматы – 2004}
• ^{Көшенова Б. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары», Экономика, Алматы – 2000}
• ^{«Финансы и кредит» журналы, 2004-2006 аралығындағы барлық номерлерiн}
• ^{«Банки Казахстана» журналы, 2004-2006 аралығындағы барлық номерлерiн}
• ^{«РЦБК» журналы, 2004-2006 аралығындағы барлық номерлерiн}
• ^{«Қаржы-қаражат» журналы, 2004-2006 аралығындағы барлық номерлерiн}
• ^{«Вестник КазГУ» журналы, 2004-2006 аралығындағы барлық номерлерiн}