^{Еңбекпен  қамту мемлекеттiк  қоры}

     ^{Еңбекпен  қамту мемлекеттiк  қоры мемлекеттiк жұмыспен қамту қызметiнiң төңiрегiнде дербес жүйе ретiнде құрылған және мемлекеттiң жұмыспен қамтуға байланысты саясатын iске асыру бойынша шараларды қаржыландыруға бағытталған. Оның қаражаттары мемлекеттiк бюджетке жатпайды, ол бюджеттен тыс қор.}

     ^{Мiндеттi медициналық сақтандыру қоры}

     ^{Мiндеттi медициналық сақтандыру қоры сақтандырылған азматтарға медициналық көмек ретiнде жағдай жасауға бағытталады.}

     ^{Кастодиан}

     ^{Кастодиан – бұл бағалы қағаздар мен ақшалай қаражаттар мәмiлесiн жүргiзетiн және өзiне сенiп тапсырылған бағалы қағаздарды сақтандыру және есепке алуға байланысты кәсiби қызметтi жүзеге асыратын заңды тұлға.}

     ^{Кастодиан – банк: зейнетақы және кооперативтiк активтердiң жалпы сомасын, қаржы инвестициясы құнының өзгеруiн, бағалы қағаздарды сатудан түскен түсiмдер сомасын, комиссиондық сыйақы сомасын тексередi.}  

     ^{1.2. Қаржы-несие мекемелерiнiң функциялары} 

    ^{Ломбард}

    ^{Ломбард операцияларына мыналар  жатады:}

• ^{ломбардтық операциялар: тез iске асырылатын бағалы қағаздар мен жылжымайтын мүлiктердi кепiлге алып, қысқа мерзiмдi несие берудi сипаттайды;}
• ^{бағалы металдардан (алтыннан, күмiстен, платинадан, платина тобындағы металдардан) жасалған монеталарды, сондай-ақ бағалы қағаздар және асыл тастардан тұратын зергерлiк бұйымдарды сатып алу, кепiлге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;}
• ^{сейфтiк қызметтер: клиенттердiң бағалы қағаздарын, құжаттарын, құндылықтарын сақтауға байланысты, сол сияқты сейфтiк жәшiктердi, шкафтарды, бөлмелердi жалға беру қызметтерiн көрсетедi;}
• ^{келiсiмшарт мерзiмi iшiнде жалға берген мүлiкке жалға берушiнiң меншiк құғын сақтай отырып, ол мүлiктi жалға беру;}
• ^{заң талаптарына сәйкес кепiлге алынған мүлiктi сату;}

     ^{Ломбардтың  құрылтайшылары қатысушыларына заңды және жеке тұлғалар жатады. Мемлекет өзiнiң  өкiлеттi органдары  арқылы оған құрылтайшы болуы мүмкiн.}

      ^{Ломбард кез келген  ұйымдық-құқықтық формада (ашық акционерлiк қоғамнан басқа) құрылып, өз қызметiн жүзеге асырады.}

    ^{Несиелiк  операцияларды ұйымдастырудың басты ерекшелiгi – мұнда несиелiк шарт және кепiл мiндеттемелерi болмайды. Ссуданы беру барысында клиент кепiлге зат қойғандығын және ссуда алғандығы растайтын құжат немесе кепiл билетiн алады. Онда қарыз алушының реквизиттерi және мәмiленiң басты шарты көрсетiледi.}

    ^{Ипотекалық  компания}

    ^{Сонымен, ипотекалық компания – жердi және жылжымайтын мүлiктi кепiлге ала отырп, ұзақ мерзiмге несиелiк  операцияларды жүзеге асырады. Бұл компаниялар пассивтерiнiң басым бөлiгi ипотекалық облигациялар, акциялар және басқа да бағалы қағаздарды құрайды.}

    ^{Салалық және аумақтық компаниялардың мамандану дәрежесi олардың активтерi мен пассивтерiн құрау ерекшелiктерi белгiлi бiр мөлшерде олардың қызмет аумағына, сондай-ақ клиенттерiнiң шаруашылық қызметтерiн ұйымдастыру ерекшелiктерiмен байланысты болып келедi.}

    ^{Ипотекалық  несиенiң қағидалары:}

• ^{Меншiк құқығын шектеу шартында борышқордың қолында мүлiктiң қалуы;}
• ^{Кепiл үлесiнiң түрiнде ссудалар мөлшерiнiң анықталуы;}
• ^{Сол сияқты мүлiктi үстеме ипотекалық ссудаға кепiлге алу;}
• ^{Сақтандыру есебi бойынша несие беру;}

    ^{Әр  жеке тұлға алдын  ала төлем қабiлетiн  тексеруден өткен  жағдайда оған мынадай  жеңiлдiктер жасалынады:}

• ^{Егер де несиегер алғашқы жарнаны салмау мақсатында қосымша жылжымайтын мүлiктi өткiзген жағдайда, ипотекалық тұрғын үйге несие алудың алғашқы жарнасы болмаған жағдайда несие алу мүмкiндiгi;}
• ^{Азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгi сақтандырылған жағдайда, 85%-ға дейiнгi мөлшерде несие алу мүмкiндiгi берiлуi;}
• ^{Егер де «Қазақстанның ипотекалық кредиттерге кепiлдiк беру қоры» АҚ-мен сақтандыру шартын жасаған жағдайда, алатын үйдiң құнының 90%-ға дейiнгi мөлшерде несие алу мүмкiндiгi берiлуi.}
• ^{Егер де несегердiң табысы жетпеген жағдайда, қосымша несиегердi немесе кепiлшiнi, жеке тұлға әрi заңды тұлға ретiнде де тарту мүмкiндiгi берiледi.}

    ^{Серiктестiк  банкте алдын ала  төлем қабiлетiн тексеруден өткеннен кейiн ипотекалық тұрғын үй несиелерiн алудың сомасын белгiлейдi және несиегерге өзiнiң талптарына сай келетiн әрi болашақ борышын өтеудi ескерiп ай сайынғы шығыстарын жоспарлауға, нарыққа арналған жылжымайтын мүлiктi тандауына мүмкiндiк бередi. Несегер алдын ала төлем қабiлетiн тексеру рәсiмдерi өткеннен кейiн, серiктес банктiң қызметкерi қарау үшiн және банктiң кредит комитетiнiң ипотекалық тұрғын үй несиесiн беру шешiмiн қабылдау үшiн қажеттi құжаттардың тiзбелерiн ұсынады, бiрақ несиегер банктiң алдын ала төлем қабiлетiн тексерудi ипотекалық тұрғын үй несиесiн беруге кепiлдiк бермейдi.} 

    ^{Инвестициялық компания}

    ^{Инвестициялық компанияның мынандай құқықтары бар: *}

• ^{сол инвестициялық қордың бағалы қағаздар портфелiне тиiстi акциялары бойынша акционерлiк қоғамның басқаруына қатысуға;}
• ^{басқарушылар мен бағалы қағаздар портфелiн басқару туралы келiсм-шарт жасауға;}
• ^{басқа тұлғалардың барлығымен, соның iшiнде тiркеушi және кастодиандық келiсiм-шарт жасауға, өзгертуге және қарым-қатынасты тоқтатуға;}
• ^{инвестициялық қордың бағалы қағаздар портфелiн басқаруға байланысты қызметтi жүзеге асыруға кез келген сұрақтарды инвесторлық басшысынан талап етуге және алуға;}

    ^{Инвестициялық қордың мына салаларына тыйым салынады:}

• ^{акциядан басқа бағалы қағаз түрлерiн шығаруға;}
• ^{банктерден инвестициялық қордың таза активтерiнiң құнынан он пайыздан астам мөлшерде, алты айдан асатын уақытқа заемдық  қаражаттар алуға;}
• ^{акцияның бақылау пакетiн сатып алуға күштi шектеу қоюға;}
• ^{кез келген тәсiлде заемдар беруге;}
• ^{қайта сатып алу шартымен өзiне тиiстi бағалы қағаздарды сатуға (РЕПО операциясы);}

    ^{* Сейiтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» - А: Экономика, 2001 ж.}

    ^{Инвестициялық компанияға қойылатын  ең маңызды шектеу – бұл оны өзiнiң бағалы қағаздар портфелiнен басқарудағы қызметiн тәжiрибе жүзiнде айыруды сипаттайды. Бағалы қағаздар портфелiн басқаруға қатысты барлық қызмет инвестициялық компанияны басқарушыға жүктеледi.} 

    ^{Несиелiк  серiктестiк}

    ^{Несиелiк  серiктестiктердiң  басты пассив операцияларына – салымдарды тарту және займдарды орналастыпу; актив операцияларына – ссудалық, комиссиондық, сауда-делдалдық операциялары жатады.}

    ^{Несиелiк  серiктестiктiң мынандай операциялары жүзеге асырады:}

• ^{Кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды сақтау, қабылдау, санау, ұсақтау, сорттау, қаптау, айырбастау және т.б.;}
• ^{Қарыздық операциялар: несиелiк серiктестiк қатысушыларына ақшалай формада несиелер беру;}
• ^{Аударымдық операциялар: ақша аудару бойынша несиелiк серiктестiк қатысушыларының тапсырмаларын орындау;}
• ^{Сенiм (трастылық) операциялары: сенiм бiлдiрушiнiң (несиелiк серiктестiк қатысушылардың) мүддесiне сай және тапсырмасы бойынша ақшаны басқару;}
• ^{Несиелiк қатысушылар үшiн клирингтiк операциялар: төлемдердi жинақтау, салыстыру, сұрыптау және растау, сонымен бiрге олардың өзара есепке алу мен клирингке (несиелiк серiктестiк) қатысушылардың таза позицияларын анықтау;}
• ^{Сейфтiк операциялар: сейфтiк жәшiктердi, шкафтар мен үй-жайларды жалға берудi қоса есептегендегi клиенттердiң бағалы қағаздары, құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша қызметтер;}
• ^{Несиелiк серiктестiкке қатысушы заңды және жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау;}
• ^{Несиелiк серiктестiкке қатысушыларының банктiк шоттары олардың тапсырмасы бойынша есеп айырысу;}

    ^{Аталған операциялардан басқа, несиелiк серiктестiктер Ұлттық банк лицензиясы болған жағдайда төменде көрсетiлгендей операцияларды жүзеге асыруға құқылы:}

• ^{факторингтiк операциялар – төлемiн төлемеу тәуекелi қабылдануымен бiрге тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушыларды төлемдi талап ету құқығына ие болуы;}
• ^{форфейтингтiк операциялар (форфейтирлеу) – сатушыға айналымсыз вексельдi сатып алу арқылы тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушының қарыздық мiндеттемесiн төлеу;}
• ^{келiсiм-шарттың бүкiл әрекет ету мерзiмi iшiнде жалға берiлетiн мүлiкке жалға берушiнiң меншiк құқығының сақталуымен мүлiктi жалға беру (лизинг);} 

    ^{Негiзгi операцияларына мыналар  жатады:}

• ^{Салымдарды тарту және займдарды шығару;}
• ^{Өзiнiң мүшелерiне қамтамасыз етiлген ссудалар беру;}
• ^{Сауда-делдалдық және комиссиондық операциялар;}
• ^{Кеңес беру және өз мүшелерiне аудиторлық қызмет көрсету;}

    ^{Зейнетақы қоры}

    ^{Зейнетақы қорының басы мiндеттерi:}

• ^{Зейнетақы мен балаларға жәрдеақы төлеу үшiн мақсатты алым және қаражат жинақтау, оларды қаржыландыруды ұйымдастыру;}
• ^{Халықты әлеуметтiк қолдауға байланысты республикалық және аймақтық бағдарламаларды қаржыландыруға келiсiм-шарт негiзiнде қатысуы;}
• ^{Өзiн-өзi қаржыландыру қағидаларының негiзiнде қор қаражаттарының ұдайы өндiрiсiн ұлғайту;}

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

^{II бөлiм:  Қазақстан Республикасындағы қаржы-несие мекемелерiнiң дамуы}

    ^{2.1. Сақтандыру компания}

 

          ^{Революцияға дейiнгi Қазақстандағы сақтандыру жүйесi және сақтандыру компаниялар туралы мәлiмет аз. Сол кездегi көшпендi қазақтардың экономикасы және өндiрiстiк күштерi жақсы дамымағандықтан сақтандыру өзiнiң ықпалын жаса алмады. Сақтандыру келiсiм шарты жасасалса, ол Ресеймен шекаралас қалаларда. Қазақстанның экономикасына және күнделiктi өмiрге сақтандыру революциядан кеiнгi кезеңде келдi. Қазан революциядан кейiн Ресейде сақтандыру және басқа да қаржы-несие мекемелерi ұлттықтандырылды. 1918 ж.-ғы 28 қарашаның Ресей Республикасындағы «Мекемелердiң сақтандыру iсi» декретке және монополияның орнатылуына сәйкес ұлттықтандыру аяқталды. Осы кезде мемлекеттiң экономикаға және шаруашылық өмiрге нарықтық қатынастардың элементтерi сiңе бастады. Нарықтық экономиканың заңдары өз шарттарын қоя бастады: «Нарық болған жерде ғана сақтандыру болады». 1921 жылғы 6 қазандағы «Мемлекеттiк мүлiктiк сақтандыру» декретiне сәйкес жаңа ұйым және сақтандыру жүргiзу формасы қалыптасты. Барлық ауылдық, қалалық жерлерде мемлекеттiк сақтандыру ұйымдастырылды. Бiрақ осы сақтандыру жүйесi шетелдiктерге арналмаған. Халықтың қаржы комитетiнде сақтандырудың жаңа заңдарын, инструкциясын шығару мiндеттелдi. Осы кезде максималды сақтандыру сомасы 20 млрд. руб.-ден аспауы керек едi. «Қырғыз (Қазақ) ССР-де сақтандыру iсiнiң ұйымдастыру тәртiбi туралы» 1921 жылғы 14 желтоқсанның Совхалком бекiткен Жағдайы бар.Қырреспубликасында сақтандыру iсiнiң мемлекеттегi экономикалық жағдайдың нашар дамуы, халықтың жалақының төмендiгiнен және мамандардың болмауынан көптеген қиыншылықтарға ұшырады. 1926 жылы Қазақ АССР-де Росгосстрах, оның құрамында  Росгосстрахтың бiрiккен басқару ұйымы құрылды. Осы кезде сақтандырудың әр түрлi пайда болды: ерiктi, жануарларды, өмiрдi, көлiктi, кепiлдемелiк сақтандыру. 1968 жылдан бастап сақтандыру қарқынды дами бастады. 1969 ж. өмiрдi сақтандырудың төлеу сомасы екi еселендi. 1991 ж. инфляция болғандықтан Қазақстан Республикада барлық сақтандыру түрлерiнен 1447,0 млн. руб. жинақталынды, оның iшiнде 658,2 млн. ерiктi сақтандырудан. Соңғы «ескi» мемлекеттiк сақтандыру жүйесi 1995ж. 17 сәуiрде аяқталды, осы кезде Министрлер кабинетi Қазақстан Республика Мемлекеттiк сақтандыру компаниясы ААҚ «СК Сенiм»-ге өзгертiлдi.}