Аумақтық экономикалық дамытуды реформалау

Қазақстан  Республикасының   Білім  және Ғылым  Министрлігі

Абай  атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті 

“ Менджмент және Маркетинг ” кафедрасы 

Курстық жұмыс

Тақырыбы:Аумақтық экономикалық дамытуды реформалау  
 
 
 

Тексерген: аға оқытушы 

Тұрлыбекова Р.

Орындаған: Демеуов Д. 
 
 

Алматы 2011 ж 

МАЗМҰНЫ 

КІРІСПЕ..................................................................................................................3

I бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасын аумақтық басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілері 

1.   Қазақстандағы аумақтық экономикалық саясат түсінігі және мәні............5

 

1.2   Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік аумақтық басқару негіздері................................................. ....................................................9 

II бөлім.  Қарағанды обылысының аумақтық экономикалық дамуын басқару 

2.1 Территориясы, орны, саяси-әкімшілік бөлінуі, ерекше белгілері..............14 

2.2 Обылыстың экономикалық және әлеуметтік дамуын реформалауды басқару көрсеткіштері...........................................................................................16 
 

2.3 Аумақтық  дамудағы  көрсеткіштер  мен   стратегиялық  жобаларды басқару...................................................................................................................22 
 

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................34

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..............................................................35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

       Бүгінгі күнде қазіргі экономиканы тереңінен талдау қажеттігі, оның бүтіндей сипаттамасы, тұрақтылығы, әлсіз жағдайларын анықтау қажеттілігі өзекті тапсырмалардың  бірі болып тұр. Әлеуметтік - экономикалық реформаларды ғылыми негіздеу үшін нарықтық қатынастардың дамуы мен қалыптасуы жағдайында үлкен мәнге аумақтық экономика ие болып отыр.

      Қазіргі кезде негізгі шаруашылық  ету қызметі аумақтарда жүзеге  асырылады. Оларға өздігінен әлеуметтік  –экономикалық мәселелерді шешуге  және аумақаралық байланыстар  жасауға мүмкіндік берілген. Әр  аумақ еліміздегі шаруашылық  кешенді белгілі бір орынды  алады, осыған қоса басқа аумақтармен  бүтіндей экономикалық бірлікті  құрайды.

     Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы  әр аумақтың өзіндік табиғи  ресурстары, оларды орналастырудағы  ерекшеліктері, ұлттық және тарихи  белгілері, экономикалық даму  деңгейі, өзіндік шаруашылық құрылымы  бар. 

      Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға  өту барысында аумақтық экономиканың  мәнi ерекше. Аумақтың экономикалық дамуын мемлекеттік реттеу қазіргі кездегі тез арада шешуді талап ететін  проблемалардың бірі болып отыр.

      Аумақтық дамуын мемлекеттік  реттеудің негізгі мақсаты - аумақтарға экономикалық өсуге жету арқылы бүкіл республикалық экономиканы жақсартуды қамтамасыз ету.

       Бұл жұмыстың мақсаты – аумақтың  әлеуметтік – экономикалық даму ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттік реттеуді тиімді жүргізу жолдарын анықтау, аумақ экономикасын дамыту болып табылады.

        Аумақтық экономиканың пәні Қазақстан  Республикасының өндіргіш күштері  әлеуметтік –экономикалық аумақтың  орналастыру және оның экономикалық  салаларын дамыту, аумақтардың маңызды  табиғи экономикалық, демографиялық  және экологиялық ерекшеліктерін, оған қоса аумақарлық, ішкі аумақтық және мемлекет аралық экономикалық байланыстарды зерттейді.

         Аумақтық экономика өзінің зерттеулерінде  ғылыми әдістер кешенін қолданылады,  яғни баланстық, картографиялық, жүйелілік, экономика- математикалық және статистикалық әдістер қазіргі кезде аумақтық деңгейде басқарудың қызметтері мен әдістері экономикалық, әлеуметтік және әкімшілдік бағыттарының бірігуіне негізделеді.

         Бұл бітіру жұмысындағы барлық  аумақтар үшін жалпы аумақтық  тапсырмалары:

• бұл экономика құрылымын реформалауды жүзеге асыру:
• жеке аумақтарды депрессифті жағдайдан шығару:
• әлеуметтік, нарықтық инфрақұрылымды дамыту:
• экономиканы тұрақтандыру:
• аумақаралық көлік жүйесін дамыту:
• экалогиялық қауіпсіз жағдай туғызу:
• кәсіпкерлікті дамыту.

      Жалпы, аумақтық экономиканың  негізгі тапсырмасы, аумақтардың  экономикалық және әлеуметтік  даму стратегиясын жасап шығару  болып табылады.

      Курстық жұмыстың құрылымы негізінен  2 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде  жалпы аумақ, аумақтық саясат  түсінігі, оларды жүзеге асыру  қарастырылған.        Екінші бөлімде аумақ экономикасын жетілдіру басымдықтары жазылған. Және қорытынды, кіріспе, пайдалынылған әдебиеттер тізімінен тұрады.                         

      Жалпы аумақ экономикасын дамыту, елiмiздiң әлеуметтiк – экономикалық жағдайын жақсарту маңызды мәселелердiң бiрi болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасын аумақтық басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілері 

1.1  Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік аумақтық басқару негіздері 

    Соңғы жылдары экономиканы аумақтық басқару  мағынасы көп қолданылып жүр. Қазіргі  кезде, негізгі орынды әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мақсаттар, сонымен  қатар еліміздің экономикалық даму жетістіктеріне жету жолдары алады.

    Аумақтық  экономика – бұл экономика  білім жүйесіндегі ең маңызды  салалардың бірі болып табылады. Аумақтық экономикалық пәні  Қазақстан Республикасының  өндіргіш күштерін әлеуметтік-экономикалық аумақтық орналастыру және оның экономикалық салаларын дамыту, аумақтардың маңызды  табиғи-экономикалық, демографиялық  және экологиялық ерекшеліктерін, оған қоса аумақаралық, ішкі аумақтық және мемлекетаралық экономикалық байланыстарды  зерттейді. Басқаша айтқанда, аумақтық экономиканы зерттеудің маңызды  құралы болып қоғамдық ұдайы өндірістің кеңістіктік аспектісін зерттеу  болып саналады.

    Аумақтық  экономика білімнің ғылым саласы ретінде, аумақтық аспектіде әлеуметтік инфрақұрылымының және өндіргіш күштердің барлық элементтерінің қағидаларын, заңдылықтарын зерттеумен, талдаумен және болжаумен айналысады, сонымен қатар экологиялық талаптары мен әлеуметтік-экономикалық дамытудың жалпы стратегиясын қосқанда өндіргіш күштерді орналастыру бағыттарын негіздеумен; республика мен аумақ экономикасын және аумақаралық экономикалық байланыстарын зерттеумен, шаруашылық аумақтық ұйымын зерттеумен айналысады.

    Аумақтық  экономика Қазақстанның табиғи ресурстық  потенциалын, оның аумақтарын, тұрғындарын, еңбек ресурсын және қазіргі демографиялық  проблемаларын қарастырады, сонымен  қатар нарықтық қатынастардың құрылу және оның аумақтарының экономикалық деңгейін талдайды. Әлемдік шаруашылық жүйесінде еліміздің алатын орнын, экономикасының құрылмдылық қайта  құру бағытын, нарыққа өту кезіндегі  өндіргіш күшті орналастыру факторларын  анықтайды және шаруашылық құрылымын  зерттеп, оны тиімді пайдалану жолдарын қарастырады (1).

    Аумақтық  экономика анықтамасына келмес бұрын, бірінші территория     аумақ деген ұғымдарға түсінік беріп өтелік. Территория – бұл географиялық жағдаймен және тағы басқа да белгіленген белгілі бір территорияны сипаттайтын, жердің беткі қатты шектелген бөлігі. Әртүрлі белгілері бойынша басқалардан ерекшеліктерін және оның элементтерін құрайтын өзара байланысты бүтінділікке ие территорияны анықтайды. Аумақ территориядан белгілі бір мақсаттары жәнее тапсырмаларымен ерекшеленеді. Әр ғылымда аумақты бөлуде өзінің критериялары қолданылады:

• экономикалық-әкімшілік басқару диспозициясы;

•      еңбекті аумақтық бөлудегі рөлі;

•      әлеуметтік-экономикалық роблемаларды шешу;
•      экономикалық кеңістік – бұл олармен байланысы: жергілікті пунктер, егістік, жерді иелену, көлік инженерлік торабы және тағы басқа.

    Әр  аумақтың сыртқы экономикалық кеңістікпен  байланысты өзіндік экономикалық кеңістіктің  сапасы келесідей сипаттамалармен  анықталады:

•      тығыздық ( халық саны, жалпы ішкі өнім, негізгі капитал, табиғи ресурстар);
•      орналастыру (тең көрсеткіштер, халықты бөлу, экономикалық қызмет);
•     байланыстылық (экономикалық байланыстардың қарқындылығы, тауар, капитал, еңбек қозғалысының жағдайы).

    Аумақтық  экономика – бұл табиғи экологиялық  жағдайлармен тығыз байланысты, еліміздің  территориясының және оның аумақтарының әлеуметтік-экономикалық процестерін, өндіргіш күштерді орналастыру және дамытуды зерттейтін ғылым саласы болып  табылады (2).

    Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға өту  барысында аумақтық экономиканы  дамыту мәселесіне көп көңіл бөлінуде. Қайта құру процестерде туындайтын барлық проблемалар аумақтық факторлар  мен жағдайлардың іс-әрекетімен тығыз  байланысты. Аумақтық экономиканы дамыту мақсаты, тек әлеуметтік бағытталған  ғана емес, мемлекетпен ретелетін  нарық қүру болып табылады. Осындай  реттеу жалпы аумақтың халық шаруашылығының тиімді қызмет ету жағдайын жасау  керек. Ең алдымен, бұл тиімді, яғни аумақтың мамандануы, еңбек ресурстарын  пайдалану және шығынды минималдау мен табиғи жағдайларға байланысты.

    Аумақтық  экономика өзінің зерттеулерінде ғылыми әдістер кешенін қолданады, оның ішінде баланстық әдіс маңызды болып  табылады. Салалық және аумақтық баланс жасау нарықтық маманданған салалар, территориялық кешенді толықтырушы, яғни алдағы салалардың да, халықтың қажеттілігін қамтамасыз ететін, салалар және қызмет сферасындағы салалар арасындағы дұрыс  қатынасты таңдауға мүмкіндік береді. Баланстар (тепе-теңдіктер) санымен  қатар тиімді аумақаралық және аумақ  ішіндегі байланыстарды дайындау үшін де қажет. Кәсіпорын жылжуын экономикалық негіздеу (кәсіорынды құрал-жабдықпен  қамту, құрылыс орнын анықтау, оны  шикізатпен, энергиямен, сумен, жылумен, еңбек және басқа ресурстармен қамтамасыз ету есебін жұргізу үшін аумақ  таңдау) баланстық әдістің мазмұнын құрайды. Аумақ экономикасының негізгі  аумақтық өндіріс және өнімнің негізгі  түрлерін тұтыну тепе-теңдігі (балансы) кіреді.

    Аумақтық  байланыстарды құру үшін өнделетін  әдістер қолданатын үлкен жобалы жұмыстар мен эксепдициялар алдын-ала  жүргізілуі тиіс. Салалық және аумақтық баланстар құру аумақтың кешенді  даму деңгейін, оның дамуындағы диспропорциялардың болуын анықтауға мүмкіндік береді.

    Аумақтық  экономиканы зерттеудің ерекше әдісі  картографиялық әдіс болып табылады. Аумақтық экономикадағы карта тек  зерттеу обънктісі ғана емес, ол сонымен қатар өндіріс күштерінің жылжуы және аумақ экономикасы туралы ақпарат алудың көзі болып есептелінеді. Карталарды, картоестелерді, картограммаларды, картодиаграммаларды қолдану арқылы орналастыру ерекшеліктері ғана емес, сала мен аумақтардың даму деңгейін сипаттайтын статистикалық  мәлімметер де есте қалады.

    Жүйелік талдау – бұл проблемаларды, шаруашылық құрылымын және ішкі қарым-қатынастарды кешенді зерттеу, олардың өзара  әрекеттерін зерттеумен толықтырылып соңғы қорытынды тікелейжәне  кері байланыстарды бікіртіру негізінде  жасалынатын ғылыми зерттеу әдісі. Жүйелік талдау кезеңділік қағидасын  қолданушы жан-жақты талдау болып  табылады. Ол мақсатты құрудан, тапсырмаларды  анықтаудан, ғылыми гепотиза жасаудан басталып, өндірісті орналастырудың тиімді нұсқасының ерекшеліктерін жан-жақты  зерттеумен аяқталады. Мұнда оптималдық қағидасы тиімділік, яғни халықтың қажеттілігін көбірек қанағаттандыру болып саналады.

    Өндіріс кұштерінің қозғалысы және аумақтардың  шаруашылық даму проблемалары күрделене  түсуде, ал салалық және территориялық  байланыстарды нарық жағдайында басқару қиындап баруда. Сондықтан  маңызды проблемаларды қамтитын экономика-математикалық моделдерді әзірлеу және қолдану қажеттілігі  туындайды. Территориялық экономикалық процестерді экономика-математикалық  моделдеуді негізгі бағыттарын келесідей  бөлуге болады: