Аудиттің отандық және халықаралық стандарттарын салыстырмалы талдау

"justify">      ХАС 510 Алғашқы тапсырмалар-бастапқы сальдо. Тексеруді алғаш рет жүргізетін жағдайда немесе мұндай жұмысты (тексеру) істемегеніне бір жылдан астам уақыт өтсе, ондай кезде есепшот бойынша (бастапқы қалдықтар үшін) аудитордың жауапкершілігі анықталады.

      ХАС 520 Аналитикалық процедуралар-талдамалы тексерулердің процедурасының және оның міндеттері мен өткізілу уақытына қатысты ұсыныстың сипаты берілген. Әдеттен тыс қатынас пен талдамалы процедура нәтижелеріне сенім білдіру деңгейінің фактілерін аудитордың зерделеу мәселелері қарастырылады.

      ХАС 530 Аудиторлық сұрыптау және іріктемелік  тестіледің басқа процедуралары. Сұрыптауды жүргізу, іріктеулерді жіктеу және қателікті  экстраполяциялау бойынша ұсыныстар  беріліп, факторлары анықталады.

      ХАС 540 бағалау мәнінің аудиті. Бағалау  мәліметтері, аудиттің негізгі кезендері, олардың негізділігін талдаудағы аудитордың жауапкершілігі белгіленіп, осы бағалаудағы қателіктерді анықтау бойынша ұсыныстар берілген.

      ХАС 550 Байланыстырылған тараптар. Өзара  байланысқан тараптар (еншілес немесе тәуелді ұйымдар) және олармен бірге өткізілетін операциялар аудитінің процедуралары қарастырылады.

      ХАС 560 Кейінгі уақиға. Аудитор есеп беруді жасаған күннен кейін немесе есеп беру жарияланғаннан кейін болатын  уақиғалар есеп берулердің мазмұнына  елеулі түрде ықпал еткен жағдайда аудитордың қалай әрекет ету керектігін көрсететін тәртіптері анықталады.

      ХАС 570 Үздіксіз қызмет. Кәсіпорын қызметінің үздіксіз принципін қолданудың дұрыс  еместігіне аудитор күмәнданатын жағдай сипатталады.

      ХАС 580 Басшылықтың мәлімдемесі. Тексерілген ұйым басшысы ұсынатын ақпараттарды алу мен пайдалану жағдайы анықталады.

      Алтыншы бөлімде №600-699 «Басқалардың жұмысын  пайдалану» стандарттары, оның ішінде ХАС 600 Басқа аудитордың жұмысын  пайдалану; ХАС 610 Ішкі аудиттің жұмысын  қарастыру; ХАС 620 Сарапшы жұмысын пайдалану біріктірілген.

      Мысалы, ХАС 610 «Ішкі аудиттің жұмысын қарастыруда» арнайы тағайындалған қызметкер  жүзеге асыратын кәсіпорындағы ішкі бақылаудың элементі ретінде іштей  бақылаудың мәні ашып көрсетіледі.

      Ішкі  аудиттің қызмет нәтижелерінің бірталай бөлігін тәуелсіз аудитор қаржылық ақпараттарды талдауда пайдалануы мүмкін. Ішкі аудитор жұмысын бағалауда тәуелсіз аудитор ескеруі тиіс процедуралар келтірілген.

      Жетінші бөлімге (700-799) «Аудиторлық іріктемелер  мен есеп беруді ұсыну» үш стандарт қосылған:

      ХАС 700 Қаржылық есеп беру бойынша аудиторлық есеп беру (қорытынды) – аудиторлық есеп берудің формалары мен мазмұнына  қатысты ұсыныстар берілген, сөзсіз (талассыз) қорытындылаудың ықтимал  қалыптастырулары мен қорытынды  жасалатын жағдайлар, кейбіреуі сөзсіз болатын, ішінара жағымсызы да бар және қорытындыны беруден бас тарту жағдайлары қарастырылады.

      Қосымшада ескертпемен жасалатын сөзсіз қорытындылаудың  үлгісі және аудитордың жағымсыз қорытындысының үлгісі, сондай-ақ қорытындыны беруден бас тарту мысалы келтірілген.

      ХАС 710 Салыстырмалы мәндер. Клиенттің есеп беруі өткен жылдың көрсеткіштерін қамтыған жағдайларда аудитордың әрекет ету тәртібі сипатталады.

      ХАС 720 Тексерілген қаржылық есеп берулерді  қамтитын құжаттардағы басқадай ақпарат. Мұнда аудиттелген қаржылық есеп берулердің елеулі сәйкессіздігін сәйкестендіру мақсатында аудитордың басқадай ақпараттарды оқу қажеттілігі айтылады.

      Сегізінші бөлімде «Мамандандырылған салалар» (№800-899) екі стандарт келтірілген:

      ХАС 800 Арнайы мақсаттарға арналған аудиторлық тапсыралар бойынша аудиторлық есеп беру (қорытындылау). Жалпы қабылданған стандарттар немесе принциптер бойынша ғана емес, сондай-ақ субъектілердің қызмет түрлері, операциялары, нақты есепшоттары, баптары бойынша жасалған есеп пен есеп берулерді арнайы тексеру бойынша есеп берулердің ерекшеліктері ашып көрсетіледі.

      ХАС 810 Болжалды қаржылық ақпаратты зерттеу. Болжау мен бағалау мәліметтеріне  немесе уақиғаны дамтудың жорамалды  сценарийіне негізделген қаржылық ақпараттар туралы аудиторлық есеп берулерді тексеру және жасау процедуралары сипатталады.

      Тоғызыншы бөлімде (900-999) «Ілеспе қызметтер» үш стандарт кіреді:

      ХАС 910 Қаржылық есеп берулерді шолып  тексеру бойынша тапсырма. Аудиттің «жеңілдетілген нұсқасын» білдіретін қаржылық есеп берулерге жалпы тексерулерді жүргізудің тәртібі келтірілген. Бұл арада аудитор есеп берулердің анықтығы туралы емес, оның анық еместігін растайтын фактілердің болмауы туралы пікір білдіруі керек. Жалпы тексеру нәтижелерінің қаржылық есеп берулердің әдеттегі аудитінің нәтижелерінен гөрі дәлелдеу күші аз болады.

      ХАС 920 Қаржылық ақпаратқа қатысты келісілген процедураны орындау бойынша  тапсырма. Есеп пен есеп берудің  жекелеген бөлімдерін тақырыптық тексеруді  жүргізудің процедуралары баяндалған. Мұндай тексерулердің нәтижелері бойынша қорытынды қаржылық есеп берудің әдеттегі аудитінің нәтижелері бойынша қорытындыға қарағанда аз күшке ие болады.

      ХАС 930 Қаржылық ақпаратты компиляциялау  бойынша тапсырма. Қаржылық есеп беруді дайындауда және осы қаржылық есеп беруді жасау барысында пайдаланылатын мәліметтерді тексеруге аудитордың клиентке көрсететін көмегі ретінде қаржылық ақпарат компиляциясының мазмұны ашып көрсетіледі.

      Оныншы  бөлімде «Аудиттің халықаралық  іс-тәжірибесі бойынша ереже» өзіндік ерекшелігі бар стандарттар келтірілген:

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1000. Банктер арасындағы растау процедуралары. Аудиттің халықаралық  іс-тәжірибесі бойынша ереже-1001.

      Ақпараттық  технологиялық орта (АТО)-дербес компьютерлер;

      Аудиттің халықаралық іс-тәжірибесі бойынша ереже-1002. Ақпараттық технология ортасы-онлайндық компьютерлік жүйе;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1003. Ақпараттық технология ортасы-мәліметтер базасының жүйесі;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша ереже-1004. Банкілік қадағалау органдары мен сыртқы аудиторлар арасындағы өзара қарым-қатынасы;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1005. Шағын кәсіпорындардағы аудиттің ерекшеліктері;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1006. Халықаралық коммерциялық банктердің аудиті;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1008. Тәуекелдіктерді бағалау  және ішкі бақылау жүйесі-компьютерлік ақпарат жүйесі мен осыған байланысты мәселелердің сипаттамасы;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша ереже-1009. Компьютерлердің көмегімен аудитті жүргізу әдістері;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1010. Қаржылық есеп берулердің аудитіндегі  экологиялық мәселелердің есебі;

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1012. Қаржылық құралдармен жүргізілетін аудит.

      Аудиттің  халықаралық іс-тәжірибесі бойынша  ереже-1013. Электрондық коммерция-қаржылық есеп берулер аудитіне ықпалы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды 

      Қорытындылай  келе, аудит теориясы және оны басқару  ғылымының бар ережесімен  әрекет етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық  базаның ғылыми шынайылығын  немесе жалғандығын көрсетіп береді.

      Аудит теориясың негізгі элементтері  компоненттер, принциптер, концепциялар, постулаттар, стандарттар және нормалардан  тұрады.

      Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты  тексеру енеді. Сондықтан  ол аудиторға  басшылыққа арналған  және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді.

      Аудиторлық  қызметті жүргізудің өндірістік жағдай мен ақпарат жүргізудің қажетті  шарты оның аясы туралы айқын түсінік  болып табылады. Ол белгілі бір уақыт аралығында, компанияның жылдық есеп беруіне аудит жүргізгенде немесе ішкі аудитте, сондайақ экономикалық обьект болып табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізші субьектілердің параметрлерімен анықталды.

      Аудит стандарттары мен нормаларының ерекшеліктері. Стандарттарды аудиттің теориясы мен іс тәжірибесінде негізгі ережелер немесе аудиторлық процедураларының принциптері деп ұғуға болады. Әр елдің ұлттық стандарттары аудиттің жүргізілу жағдайына қарамастан міндетті түрде орындалуы керек. Олар халықаралық нормативтердің талаптарына жауап беретін тиісті деңгейдегі аудиторлық қызметке қолдау көрстеді, аудиторларды өз білімдері мен біліктерін ұдайы жетілдіруге мәжбүрлейді, жекелеген аудиторлық ұйымдардың сапасын салыстыруды қамтамасыз етеді, аудиторлардың жұмысын жеңілдетеді.

      Аудиторлық  қызметтің жалпы стандарттарының  қызметінің жалпы стандарттарының  негізін білдіретін қажетті шарттар  мен логикалық принциптер, заңдылықтар. Олар аудиторға нақты стандарттардың белгілі бір  тұста қолдануға жарамайтын жағдайында есеп берулерді жасау пікірін қалыптастырудың схемасы ретінде қызмет етеді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пайдаланылған ақпар көздері 

1. Байболтаева  А. бухгалтерлік есеп принциптері  оқулық Алматы экономика, 2002ж– 361 бет

      2. Бухгалтерлік Бюллетені қазан 2007 №42 -21 бет

       3. Бухгалтерлік Бюллетені ақпан 2007 №30 -21 бет

 4. Нурсеитов Э.О.бухгалтерский учёт в организациях оқулық Алматы

       экономика, 2007ж -476 бет

       5.Аубакиров Я. «Экономикалық теория негіздері» Алматы

       6.Абленов.Д.О «Аудит негіздері»  Алматы 42-60 бет

       7. Әкімбеков С. «Экономикалық теория» Астана 2002ж.

       8. «Қазақстан аудитінің халықаралық стандарттары» – Алматы 2004 ж 

       9. Осипова Г.М.  «Экономикалық теория негіздері» Алматы 2002ж.   

    10. Иктанов.  Орманбеков. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті

      мәселелері» Алматы 2002ж.