Жұммыссыздық

                                                         Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім.................................................................................................... 2

I-Бөлім

Жұмыссыздық туралы жалпы түсінік

1.1Жұмыссыздық ұғымы, оның анықтамасы және қазіргі таңдағы жағдайы............................................................................................................. 5

1.2Жұмыссыздықтың себептері: классикалық және кейнсиандық концепциялар..................................................................................................... 6

1.3Жұмыссыздықтың түрлері және оның көрсеткіштері................ ……… 12

II –Бөлім

Қазақстандағы жұмыссыздық

2.1 Батыс Қазақстан облысы бойынша жұмыссыздық туралы....................18

2.2 Қазіргі кезде жүзеге асыру бағдарлама. Жол картасы........................... 20

III –Бөлім

Қазақстанда жұмыссыздықты  төмендету шаралары

3.1 Халықты жұмыспен қамту........................................................................25

Қорытынды...................................................................................................... 29

Пайдаланған әдебиеттер тізімі........................................................................31

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі бөлім

  Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады. Және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.

   Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы адамдармен тығыз-байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат адамдары өзінің сайлауалды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп көңіл бөледі.

    Жұмыссыздықты  зерттеу олардың пайда болу  себептерін аныктайды, мемлекеттің  тарапынан шараларды анықтайды.  Бірақ сонымен қатар көптеген  экономистердің ойынша жұмыссыздық  қажет нәрсе, оны зұлымдық ретінде  қарастыруға болмайды.

    Өйткені жұмыссыздықтың  ең маңызды пайдалы жақтарына  оның сапалы еңбекті, бәсекені  туындыратыны болса керек. Менің  жұмысымның мақсатына осы жатады.

  Кешенді жұмыс ретінде бұл тақырыпты таңдауымыздың себебі кедейшілікпен күресу көптеген елдер алдында тұрған мәселелердің бірі болып табылады. Егер халықтың әл – ауқатын көтерсек, еліміздің экономикалық жағдайы да жақсарады. Ал халықтың әл – ауқатын жақсартудың бірден – бір жолы оларды әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту арқылы жұмыссыздық деңгейін азайтып, ел экономикасын көтеру.

  Тақырыптың маңыздылығы - нарықтық қатынастар жағдайында халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамтуды ұйымдастыру шаралары қазіргі халықтың, соның ішінде әлеуметтік жағынан аз қамтылған азаматтардың әл-ауқатын көтеру мен республикамыздағы басты мәселелердің бірі болып табылатын жұмыссыздық деңгейін азайту бағытындағы шараларды іске асару.

  Курстық жұмыстың мақсаты болып халықты әлеуметтік қорғау, жұмыспен қамту жұмыстарын теориялық-тәжірибелік тұрғыдан меңгеру және оңтайлы іске асыру табылады. Бұл мәселені қарастыруымыздың өзектілігі - аз қамтылған азаматтарды мемлекет тарапынан әлеуметтік қорғау, халықтың тұрмысын жақсарту, кедейшілікті төмендету мақсатында  жұмыссыздықтың не себептен орын альп отырғанын  анықтай отырып, оны жоюдың көздерін іздеу.

  Курстық  жұмыстың теориялық маңызы – халықты әлеуметтік қорғау мен жұмыспен қамтуды меңгеру, ал тәжірибелік маңызы – қазіргі жағдайларға баға беру және болашақтағы жағдайын болжау арқылы ұсыныстар енгізу. Осы мақсатта бұл еңбекте соңғы үш жылдағы көрсеткіштер салыстыру әдісін қолдану арқылы талданған. Тақырыпты ашу мақсатында сызбалар, кестелер, диаграммалар қолдандық.

  Еңбек нарығы мен  жұмыспен қамту саласына облысымыздың  қазіргі экономикалық даму жағдайын  ескере отырып талдау жасаймыз. Біз жұмыспен қамтылғандардың  көп бөлігі нарықтық экономика  талаптарына сай салаларында  екенін байқаймыз. Қазақстан жұмыспен  қамтудың салалық құрылымы бойынша  экономикасы  дамыған нарықтық  шаруашылыққа бағыттылған елдерге  (Венгрия, Польша, Оңтүстік Корея)  ұқсап бара жатыр және жұмыссыздықтың  барлық түрінің өсуін, салалық  құрылымдағы ауытқуларын туғызуда, соның салдарынан жұмыспен қамту  мәселелерін шешу қиындай түсуде.

Жұмыссыздық түсінігі

    Анықтама бойынша  жұмыссыздық - халықтың активті  бөлігінің жасауға қабілетті  жұмыс таба алмау.

  Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан, адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.

  Өтпелі кезең - экономикалық жүйедегі түбегейлі езгерістер есебінен елдің экономикасы сапалы түрде жаңа түрге өтетін уақыт аралығы. Мұндай кезеңді ТМД елдерінің барлығы өтті. Ел тұрғындырының нақты табысының азаюы экономикалық төмендеудің негізі болып табылады. Тап осы жұмыспен қамту саласында тұрақты экономика мен өтпелі экономика арасындағы айырмашылық айқын сезіледі. Өтпелі кезеңдегі өндірістің төмендеуі адекватты түрде жұмыссыздықтың өсуіне әкелмейді. Ал бұл еңбек өнімділігі нақты жалақыға қарағанда тезірек төмендеуі инвестиция салудан экономика жағдайы жақсармайды. Экономиканы сауықтыру шаралары мен классикалық-теория ұсынатын әдістерін жоққа шығарып жалақы өсіру пайда әкелмейді. Сонымен қатар өтпелі экономикадағы елдердің жағдайын ескере отырып, онда статистика мәліметтері мен нақты жағдайдын арасындағы алшақтықты ескеру қажет.

    Бұл жағдайларды  зерттеу арқылы біз осындай  өтпелі процестерді реттеу механизмдерінің  барлығын ескеру қажет. Механизмдер  ретінде мынадай әдістерді қолданамыз: жалақыны мемлекет тарапынан  реттеу, жұмыс берушімен мемлекеттен  тәуелсіз кәсіподақтар ықпалымен  жалақының өсуі.

    Бірақ та көбіне  жалақыны жұмыс берушілердің  арасындағы корпоративті байланыстардың  арқасында жұмыс берушілер өз  талаптарына сай қояды. Бұл  өз кезегінде монополиялық және  олигаполдық механизмдердің күш  алуына әкеліп соғады. Осы өтпелі  кезеңді өту үшін екі типтегі  мәселелерді шешу қажет.

    1. теңсалмақты  экономиканы құру, негізінен макроэкономикалық  өзгерістер арқылы шешіледі, яғни  нарықты әртүрлі ресурстарға  толтыру.

    2. жоғарыдағыдан  туатын нарықтық экономиканы  экономикалық прогрестің негізгі  қозғаушы күшіне айналдыру, ол  үшін технологиялық прогрес қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1Жұмыссыздық ұғымы, оның анықтамасы және қазіргі таңдағы жағдайы.

  Жұмыссыздық – шаруашылықтың нарықтық жүйесінің ажырамас қасиеті. Нарықтық экономиканың даму тарихы оны дәлелдеп отыр.

  Статистика көрсетіп отырғандай, жұмыссыздардың саны дағдарыс кездерінде едәуір өсіп және өрлеу кезінде төмендейді.

  Кез келген елдің халқы жұмыс күші құрамына (L) жататын, және оларға жатпайтын (N) адамдардан тұрады.

 Өз кезегінде жұмыс  күші жұмыспен қамтылған (E) және жұмысы жоқ адамдарға бөлінеді. Соңғылары жұмыссыздар қатарына ( unemployment – U)  жатады. Әдетте, жұмысы жоқ, бірақ оны белсенді іздеп жүрген және табылған жұмысқа кіруге дайын адамдар да жұмыссыздар санына жатады.

  Халықаралық еңбек ұйымының анықтамасы бойынша: жұмыссыздар – бұл белгілі бір жастан асқан, жұмысы жоқ , жұмысқа жарамды және қарастырылып отырған кезеңде оны белсенді түрде іздеп жүрген адамдар. Сонымен, үш шарттың барлығы сақталғанда адамды жұмыссыз деп санауға болады. Жұмысты іздеу, яғни осы бағытта белгілі бір әрекеттер жасау ( еңбек биржасына тіркелу, газеттерге хабарлама беру және т.б.)

• u -   Жұмыссыздық деңгейі
• U -   жұмыссыздар санының
•   L -   жұмысшы күші санына қатынасы болып табылады:

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Жұмыссыздықтың себептері: классикалық және кейнсиандық тұжырымдамалары.

Нарықтық экономикадағы  жұмыссыздықтың  себептерін экономисттер әр түрлі түсіндіреді. Жалпы түрде  бұл құбылысты түсіндіруге келесі тәсілдемелерді бөлуге болады:

  Нарықтық экономикадағы жұмыссыздықтың  себептерін экономисттер әр түрлі түсіндіреді. Жалпы түрде бұл құбылысты түсіндіруге келесі тәсілдемелерді бөлуге болады:

халық орналасуының артықшылығы ( мальтустік)капиталдық органикалық  құрылымының өсуі

( марксизм) еңбек ақының  жоғары деңгейі ( жаңа классиктер)жиынтық  сұраныстың жетіспеуі

( кейнстік)    Батыс  экономикалық ғылымда жұмыссыздықтың  жаңа классикалық  және кейнсиандық  тұжырымда-малары ең көп тараған.

Жұмыссыздықтың  жаңа классикалық  тұжырымдамасы 1935 ж шыққан әйгілі ағылшын экономисті А. Пигудің « Жұмыссыздықтың теориясы» атты еңбегінде жүйеленіп ұсынылған.

• А. Пигудің негізгі ережелері келесідей келтірілген:
• а) өндірісте жұмыс істейтін жұмысшылардың саны еңбек ақы деңгейіне кері тәуелді, яғни еңбек ақы жоғары болған сайын жұмысбастылық төмен болады.
• б) бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін кәсіподақтар рөлінің күшеюі және жұмыссыздықтан мемлекеттік сақтандыру жүйесінің енгізілуі еңбек ақыны икенсіз қылып, оны өте үлкен деңгейде ұстап тұрғызып, жалпылама жұмыссыздықтың себебі болады;
• в) толық жұмысбастылыққа қол жеткізу үшін еңбек ақыны төмендету қажет;

 

 

 

Түсінікті болу үшін графикалық суретті қолданып (с.1) осы  тұжырымдаманы тереңірек қарас-тырайық.

 

1. Икемсіз еңбек ақы кезіндегі  ерікті жұмыссыздық.

 

  Жаңа классикалық модельде еңбек нарығындағы тепе-теңдік еңбек күшіне сұраныс функциясы мен ұсыныс функциясы арқылы белгіленеді, бірақ бағасы ретінде нақты еңбек ақы  P_L алынады. Еңбекке сұраныс D_L функциясының қисығы кемімелі сипатта болады, өйткені осы өндіріс факторына сұраныс тудыратын фирмалар төменірек еңбек ақы кезінде жұмысқа көбірек жұмысшылар санын жұмысқа алады. Егер де еңбек ақы деңгейі жоғарласа, онда жұмысқа тартылатын еңбек күші саны азаяды. Сонымен, еңбек күшіне сұраныс – нақты еңбек ақының функциясы:

D_L = f ( P_L )

Еңбек күші нарығында  еңбек  үсынысы да S_L нақты еңбек ақыға тәуелді: P_L жоғары болған сайын, жұмысшылар өз еңбегін нарықта көбірек ұсынады және керісінше, еңбек ақы төмен болған сайын жұмысқа тұрғысы келетіндердің саны азаяды. Сондықтан еңбек ұсынысы нақты еңбек ақыға тәуелді өспелі функция ретінде қарастырылады және еңбек ұсынысы қисығының көлбеуі оң болады:

S_L= f ( P_L )

 

  Сұраныс пен ұсыныс  графиктерін қосып, еңбек нарығының  жаңа классикалық моделін аламыз. Ол еңбектің қалыптасқан тепе-теңдік  еңбек ақы мөлшерлемесі P_LE кезінде жұмыс істегісі келетіндердің барлығы жұмыс табатынын көрсетеді.

   Егер еңбек ұсынысы  өссе ( S_L қисығы  S’_L -ге жылжиды), онда бұл еңбек ақыны P_LF дейін төмендетеді және еңбек нарығында тепе-теңдік  F нүктесінде қалыптасады.

  Сонымен, жаңа классикалық  модельде нарықтық экономика  барлық еңбек ресурстарын пайдалана  алады, бірақ еңбек ақының икемділігі  кезінде. Бұл жағдайда толық  жұмысбастылық мынаны білдіреді:  осы уақытта қалыптасқан еңбек  ақы кезінде белгілі бір еңбек  санын сатқысы келетін әр адам  өзінің қалауын жүзеге асыра  алады. 

  Егер де еңбек ақы P_LK нарқтық тепе-теңдік деңгейінен жоғары болып қалса ( кәсіподақтардың талаптары бойынша немесе мемлекеттің араласуы кезінде), онда бұл жағдайда еңбекке сұраныс еңбек ұсынысынан айтарлықтай төмен болады да жұмысшылардың белгілі бір бөлігі жұмыссыз қалады.

  Жұмыссыздардың санын КМ кескіні көрсетіп тұр. Яғни, жаңа классикалық модельде жұмыссыздық болуы мүмкін, бірақ ол нарық заңының салдары емес, оның бұзылуы нәтижесінде бәсекелестік механизмге мемлекеттің немесе кәсіподақтардың, яғни нарықтық емес күштердің араласуы нәтижесінде пайда болады.

 Сондықтан, жаңа либералдық  бағыт экономисттерінің талаптары  – жұмыссыздықты жою үшін еңбек  нарығында бәсекелестікке икемді  еңбек ақыға қол жеткізу керек. 

     Сонымен қатар,  жұмыссыздықтың жаңа классикалық  моделінде икемді еңбек ақы  сақталғанның өзінде де жұмыссыздық  орын алады, өйткені жоғарырақ  еңбек ақы алғысы келетін жұмыс  күшінің бір юөлігі өз еркілерімен  жұмыссыз қалады.

Бұл жағдай 2 суретте көрсетілген.           

 

 

 

 с.2    Икемді  еңбек ақы кезіндегі ерікті  жұмыссыздық 

 

                                        

  Графикте еңбек нарығында тепе-теңдік Е нүктесінде қалыптасады. Бірақ қалыптасқан еңбек ақы мөлшерлемесі P_LE  кезінде жұмысшы күшіне фирмалардың қажеттіліктері толық  қанағаттандырылмайды ( Е нүктесінен төмен орналасқан сұраныс қисығының D_L участкісі) және ЕҒ көлемді құрайды.

  Сонымен қатар, бұл қажеттілік ешқалай қанағаттандырылмайды, өйткені жұмыссыз адамдар тек жоғарырақ еңбек ақы мөлшерлемесіне ғана (Е нүктесінен жоғары орналасқан еңбек ұсынысы қисығы-ның S_L участкісі) жұмыс істеуге келіседі.