Акционерлік қоғам

    Эталондық стратегиялар кәсіпорынның төрт түрлі тәсілімен өсіп келе жатқандығын білдіреді:

    1.Эталондық стратегияның бірінші тобын шоғырландырылған өсу стратегиялары құрайды. Бұл стратегияларды сала ерекшелігін, қызмет аясы мен өндірілетін өнімді өзгертпей – ақ жалпы көрсеткіштерді арттыру үшін қолданылады. Осы топтың нақты стратегиялары мыналар:

    - нарықтағы позициясын күшейту. Мұнда кәсіпорын берілген    нарықты белгілі бір өніммен жаулап алу үшін қолынан келгеннің бәрін жасайды.

    - нарықты дамыту стратегиясы. Мұнда өндірілген өнімге жаңа нарық іздестіріледі.

    - өнімді дамыту стратегиясы. Мұнда берілген нарыққа жаңа өнімді енгізу және оны өткізу көзделеді. 

    2.Кәсіпорынды дамытудың  екінші стратегиясын  әртараптандырылған өсу стратегиялары құрайды. Мұндай стратегиялар кәсіпорынмен берілген нарықта бұрынғы өнімімен ары қарай дами алмаған жағдайда қолданады.  Мұндай стратегиялардың негізгі түрлері:

    -өндірісте жаңа өнім түрін өндіруге жаңа мүмкіндіктерді пайдалану  негізінде орталықтындырылған әртараптандыру. Бұл жерде жұмыс істеп тұрған өндіріс бизнестің ортасында қалып қояды да, жа -ңа өндіріс игерілген нарықтағы мүмкіндіктерге орай немесе кәсіп орын іс - әрекетіндегі басқадай күшті жақтарында пайда болады.

    -көлденең әртараптандыру, нарықта жаңа технологиямен өндірілген, қолданыстағы  тауарға  ұқсамайтын  ерекше тауар  көмегімен  өсу мүмкіндігін қарастырады. Мұнда компания ең алдымен жаңа өнім өндіруге құзыреттілігін бағалағаны жөн.

    3.Жаңа  құрылымдарды қосу есебінен  кәсіпорындарды кеңейтуге бай -  ланысты біріктірілген өсу  деп аталатын стратегиялар. Оған мыналар жата – ды:

    -сатылап біріктірудің кері стратегиясы, жабдықтаушылардың үстінен қатаң қадағалау және жабдықтаушының еншілес компания құруы есебінен өсуге бағытталған. Стратегияның бұл түрін қолдану кәсіпорынның жабдықтаушылардың бағасы мен жабдықтар ба -ғасының өзгеруіне тәуелді болмайтын жағдайын жасайды.

    -алға ұмтылатын сатылас біріктіру стратегиясының мәні – компания  мен  түпкі  тұтынушы арасындағы құрылым, яғни сату және бөлу жүйесінің  үстінен  қатаң бақылау жүргізу немесе жаңа құрылымдар құру есебінен кәсіпорындарды кеңейтуден тұрады. 

    4.Эталондық   стратегияның  төртінші  түрі  қысқарту стратегиясы деп аталады. Кейбір жағдайларда кәсіпорынды жаңартудың бұл стратегиясы ең соңғы мүмкіндік болуы мүмкін. өйткені жаңару және жаппай тездету – көбі- не  кәсіпкерлікті дамыту жолындағы бір – біріне қайшы процестер. Кәсіпо – рынның мақсатты қысқарту стратегиясының 4 түрін бөліп көрсетуге болады:

    -кәсіпорын бизнесін ары қарай жүргізе алмайтын жағдайда қолда- нылатын жою стратегиясы;

    -кәсіпорын өзінің қызмет ету аясына ұзақ мерзімді өзгеріс енгізу үшін бизнесінің немесе бөлімшелерінің бірін сату немесе жабу арқылы қысқарту стратегиясы.

    -өндірістік шығындарды кеміту мүмкіндіктерін қарастыруға және шығындар көлемін азайту бойынша іс-шаралар жүргізуге бағытталған  стратегия.  Бұл  стратегияны  жүзеге  асыру  шығындарды азайту, өнімділікті арттыру, персоналды қысқарту  және  тіпті  жұмыстан шығару, пайдалы тауарлардың өндірісін тоқтатумен байланысты.

    Іс  жүзінде кәсіпорын бірнеше стратегияларды бірге қолдануы (әсіресе көп салалы кәсіпорындарда) және оларды белгілі бір жүйе бойынша жүзеге  асыруы  мүмкін. Бұл  жағдайларда  құрамдастырылған  стратегия  ұғымын қолданамыз.

    Жоғарыда  айтылғандарды назарға ала отырып, стратегияны кәсіпорын  саясатынан бөліп, басқарудың жеке функциясы ретінде  қарастыру керек деген қорытындыға  келеміз.

    Кәсіпорын стратегиясы мен саясаты өзара  байланысты болады. Бір жа ғынанан  стратегия кәсіпорын саясатының  норма  мен  принциптеріне  бағы-нышты болады.Стратегия кәсіпорынды тиімді басқаруға әсер ететін көптеген бәсекеге қабілетті амалдар мен жалпы тәсілдерге бөлінеді.

    Жалпы  алғанда  кәсіпорын  стратегиясы  – барлық негізгі функциялар мен  бөлімшелерді қамтитын  мақсаттарды,  тұтынушыларды  қанағаттандыру және нарықтық  позициясын  нығайтуға  бағытталған  кәсіпорынның  басқару жоспары.

    Кәсіпорынның  негізгі қызметі мен бөлімшелеріне  жабдықтау, өндіріс, қаржы, маркетинг, кадрлар мен ғылыми зерттеулерді жатқызуға болады; олар дың әрқайсысының стратегия ішінде атқаратын міндеттері бар. Стратегияны таңдау  бүкіл кәсіпорын бойынша жинақталған өндірістік шешімдер мен бәсе кеге қабілетті амалдарды бір арнаға келтіру. Амалдар мен тәсілдердің мұндай бірлігін кәсіпорынның ағымдағы стратегиясы білдіреді. Жақсы ойластырыл -ған стратегия кәсіпорынды келешекке дайындап, оның ұзақ мерзімді даму ба- ғытын белгілейді. Оның нақты іскерлік позицияға орналасу ниетін анықтайды.

    Кәсіпорынның  стратегиялық жоспарлау үрісі басқару  шешімдерін қабылдауға көмектесетін құрал  болып табылады. Оның міндеті –  ұйымға жа– ңартулар мен өзгерістерді жеткілікті дәрежеде қамтамасыз ету.

     Ішкі  үйлесу тиімді біріктіру мен ішкі операциялардың оң нәтижесіне жетуін қамтамасыз етеді, кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтарын анықтау үшін стратегиялық қызметті үйлестіруді қамтиды.

     Кәсіпорын стратегиясын жүзеге асырудың құралы ретінде оны дамыту- дың стратегиялық жоспарын жасау керек.

      

     1- сурет. Әлемдік тәжірибеде қалыптасқан  стратегиялық жоспарлаудың сатылары

      Фирма стратегиясы таңдап алынған соң  жүзеге асыру жөніндегі күрде -  лі жұмыс басталады. Ол үш міндетті  атқаруға бағытталады. 1-ден, ұйым жү- зеге асыратын стратегияға сәйкес әкімшілік міндеттерге басымдық беру. Бұл жұмыс ресурстарды бөлу, ұйымдық қатынастар орнату, көмекші жүйелер құ- ру және тағы басқа міндеттерге қатысты. 2-ден, осы таңдалған стратегия мен ұйым ішіндегі үдерістер арасында сәйкестік орнату. Сәйкестік ұйымның мынадай сипаттамалары бойынша орнатылуы тиіс: оның құрылымы, ынта- ландыру жүйесі, мінез – құлық тәртіптері мен нормалары,  ортақ құндылық- тар, менеджерлер мен қызметкерлердің мамандануы. 3-ден,  жүзеге  асыры- латын стратегияға сәйкес лидерлік стиль мен ұйымды басқару тәсілдерін тал- дау. Осы үш міндет өзгерістер жасау жолымен орындалады.

      Сонымен, кәсіпорын айтарлықтай жеңіске  ие болмаған күнде де қолда бар  ресурстарға, нақты тәжірибеге сүйене отырып, өз стратегиясын әзірлеуі керек. Қолда бар ресурстар мен біліктілікті қолданбайтын стратегияны құру әрқашан тиімсіз болмақ. 

      ҚОРЫТЫНДЫ

      Қазіргі күні нарықтық экономиканың қатаң заңдарына  бейімделе алған тек қана 5000 –  ға жуық АҚ – дар жұмыс жасайды. Бірақ, осы қоғамдардың қызмет ету  жағдайы қандай, ол бастапқыда оған қойылған талаптарға сай келе ме: бағалы қағаздар эмиссиясын бағалы қағаздар нарығына орналастырып, нарық механизмдерін ескере ме?

      Алғашқыда АҚ – дар (бағалы қағаздар нарығының  негізгі субъектісі ретінде) бағалы қағаздар нарығының қызмет етуіне әсер етеді деп болжанған, бірақ шындығында бағалы қағаздар нарығына қатысуда акционерлік қоғамдардың көп бөлігі, ең жақсы дегеннің өзінде, тек қана акция эмиссиясын тіркеумен ғана шектеледі. Сонымен қатар, кейбір акционерлік  қоғамдар тіптен акция эмиссиясының мемлекеттік тіркеу құжаттарын да көрсетпеген. Акцияны шығару мен орналастыру қорытындысы бойынша есеп беруін де жарияламаған.

      Негізінде кез келген акционерлік қоғамның өмір сүру әдісі – акция шығару болып табылады және оның номиналды құны болуымен қатар, дивидент алуға құқық беруі тиіс, сондай – ақ акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар нарығының дамуына жағдай жасауы тиіс.

      Сонымен, Қазақстан Республикасындағы акционерлік  қоғамдардың дамуында келесідей  негізгі мәселелерді көрсетуге  болады:

• қарапайым халықтың көбінің акционерлік қатынастар мәселелерін түсінбеуі;
• көптеген қоғамдарда акция «акция» болып табылмайды;
• акционерлік қоғамдардың үлесінің көптігі;
• Заңдық базадағы қайшылықтар

Осындай бірқатар мәселелерді шешу жолдары:

• Заңдық базаны ретке келтіру;
• Акционерлік істі білетін мамандарды дайындау (қаржыгерлер, брокерлер мен диллерлер, қаржы менеджерлері, т.б.)
• Акцияның әлеуметтік қағидасын максималды түрде сақтай отырып, тарату керек.

   Акционерлік қоғамды құрғаннан кейін салымшыларға қоғамның жағдайы туралы ақпарат беріп, акционерлік капиталдың жұмсалуын қатаң бақылау.

   Міне, осындай мәселелерді шешудің  бірден – бір жолы ретінде парламент  акционерлік қоғамдардың жарғылық капиталының минималды мөлшерін ұлғайту арқылы акционерлік қоғамдар қызметінің олардың инвесторлар үшін тартымдылығын көтеруді ұсынды. Менің ойымша, АҚ – ды басқаруды ұйымдастыру құрылымын әлі де болса жетілдіре түсінуіміз керек. Мысалы, талдау және болжам жасау бөліміне қарайтын маркетинг бөлімшесін коммерция бөліміне біріктіріп, керісінше коммерция бөліміне қарасты қоймалар бөлімшелерін қызмет көрсету бөліміне ауыстыру қажет, сонымен қатар осы жерде талдау және болжам жасау бөлімінің орнына тек қана қызмет көрсету бөлімі деп қалдыру қажет. 
 

Пайдаланған  әдебиеттер тізімі 

1.  Қазақстан Республикасының «Акционерлік Қоғам туралы» Заңы, 2003. 13 мамырындағы

      № 415 – II, қарашадағы № 500 –  II,  2004. 8 шілдедегі, № 72 – II ҚР-ның 

      заңдарымен енгізілген өзгертулер.

2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлім). Алматы 2003ж. 

3. ҚР-ның Президентінің «Бағалы қағаздар және қор биржасы туралы».1996ж.21-сәуірдегі жарлығы. 

4. Уткин С. Акционеру все об АО. «Предприниматель и право»,2009, № 13 

5. Шеденов О.Қ.,Сағындықов Е.Н. Жалпы экономикалық теория.   -Ақтөбе 2004. 

6. Шиткина И.С. Правовое обеспечение деятельности акционерного

       общества. –Москва: 2007.  

7. Ғабит Ж.Х. Экономикалық теориядан оқу-әдістемелік кешен.- Астана:2006. 

8. Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в РК.-Алматы:

       2007. 

9.   Абуталипов Ж. Казахстан в мировой экономике.1993г. 

10.  Видяпина В.И., Журавлева Г.П. Общая экономическая теория.-Москва:1995. 

11.  Фишер С.,Дорнбуш Р.,Шмалензи Р.Экономика.-Москва:1994. 

12.  Дуйсенбаев К.Ж. «Анализ финансового положения предпринимателя».-

    Алматы:2008.