Теңіз кенішіінің қоршаған ортаға зияны

Жақында осы салада мұнда  халықаралық нағыз жоғары стандарттарға  жауап беретін жаңа қуаттар іске қосылып, қайта өңдеу технологиялары пайдаланылды. Сонымен бірге қордаланған  қалдықтардың көлемін азайтып, оларды тиімді түрде кәдеге жаратуды ұйымдастыру  мақсатымен ТШО мердігер мекемелерімен  және жергілікті муниципалдық құрылымдармен  жан-жақты жұмыс жүргізуде. Осы  бағдарлама аясында, атап айтқанда, қолданыстан  шығарылған жабдықтарды, металл және құрылыс  материалдарын қайта пайдалануға  беру қамтамасыз етіліп, жақын жердегі  елді мекендердің тұрмыстық қалдықтарын  ТШО полигонында қайта өңдеу  үшін жинау жүзеге асырылуда.2009 жылдың соңына қарай газды алауларда дағдылы жағуды тоқтату мақсатымен ТШО Газды кәдеге жарату бағдарламасын жасақтады. Бұл бағдарламаны Қоршаған ортаны қорғау министрлігі мақұлдады. Газды кәдегі жарату бағдарламасын жүзеге асырудың кезеңдеріне сәйкес ТШО газды жағудын және таратылатын шығарындылардың жылдық көлеміне рұқсат алды. ТШО жыл сайын бергіленген көлемнен ауытқымап, оныда біртіндеп азайтып келді.2004 жылдың желтоқсанында Қазақстан Республикасының үкіметі төтенше жағдайдан басқа кезде, яғни кәсіпорын жұмыс істеп тұрған кезде ілеспе газдың жағылуын тоқтату жөнінде жаңа заң қабылдады. Аталған талап күшіне дереу еніп, о баста нөлдік жағу қарастырылмаса да, ол Теңіздегі технологиялық нысандардың жұмысына айтарлықтай ықпал етті.ТШО мен басқа да қазақстандық мұнай және газ өнеркәсібіне қарасты кәсіпорындар газды жағуға қатысты қабылданған заңға сәйкес, белсенді жұмыс жүргізді. 2005 жылдың қазанында үкімет мұнай және газ операторлары үшін заңның ілеспе газды жағуға қатысты пунктіне қажетті жобалық өзгерістер енгізу мақсатында көп жылдық өтпелі кезең беру туралы өзгеріс енгізді. Аталған өзгерістің ізінше, ТШО Теңіздегі ілеспе газды кәдеге жарату бағдарламасын ұсынып, заң талаптарына сәйкес, ілеспе газды нөлдік деңгейге жеткізу жөнінде мемлекеттік органдармен келісімге келді.ТШО жыл сайын газды кәдеге жарату жобасының арқасында үздіксіз пайдалануды қамтамасыз ететін газды жағу мен шығарындылар көлеміне тиісті рұқсат алады. ТШО осы рұқсат шеңберінде пайдалану жұмыстарын жүргізеді.

 «Теңізшевройл» ЖШС нысандарында түзілетін қалдықтардың басым бөлігі олар пайда болған сəтте ақ жиналады.Қалдықтарды ішінара сұрыптау ТШО-ның қайта

 пайдаланылатын материлдарды  кəдеге жарату орталығында жүзеге асырылады.

 Бұл жерде металл,ағаш  жəне полимер материалдар секілді  қалдықтарды қайта пайдалану  мүмкіндігі талданып, анықталады. Қалдықтарды  сұрыптау, тиеу, тасымалдау,орналастыру,  сақтау барысында олардың бүтіндігі  мен сақталуын 

қамтамасыз ету үшін қалдықтарды  қалыптау жəне таңбалау маңызды. Қауіпті  қалдықтардың қалыпталуы мен таңбалануына ерекше көңіл бөлінеді. Мысалы,пайдаланылып болған медициналық материалдар  сияқты қалдықтар герметикалы полиэтилен қаптармен қапталады жəне сары түспен боялған контейнерлерге салынады. Пайдаланудан шыққан сілтілі жəне қышқыл электролит арнайы, таңбаланған пластик ыдысқа құйылады. Қалдықтарды жинау жəне тасымалдау мердігер ұйымдармен жүзеге асырылады. ТШО қалдықтарды өңдеуге ерекше мəн береді.Компанияда қатты қалдықтар көлемін барынша азайтуға жəне оларды полигондарда жайғастыру алдында барынша залалсыздандыруға мүмкіндік беретін озық технологиялар мен жабдықтар қолданылады.Шөгінді мұнайлы шлам полигонда жайғастырылмастан бұрын алдын ала өңдеуден өтеді. Цент-рифугада айыру процесі аяқталған соң, шлам тұрақтандыру алаңына жіберіледі. Мұнай шламын тұрақтандыру алаңы екі ұяшықтан тұрады.Олардың əрқайсысының көлемі 20 х 50 м жəне сыйымдылығы 1000 м3. Мұнайлы шламды тұрақтандыру барысында құрамы кремний тотығы (65%) мен кальций тотығынан (32%) тұратын ылғал сіңіргіш агенттер пайдаланылады. Республикамыз мұнайды өңдеу кәсіпорындары Каспий теңізінің Солтүстік және солтүстік шығысынан орта шығысына дейін орналасқан.Оның ішінде Атырау облысының Исатай,Жылой Мақат аудандарында орналасқан,бұл аудандар теңіз жағалауында 20дан астам кәсіпорын,4000-нан астам скважина бар,ал ол Маңғыстау облысының Бозашы түбегіндегі мұнай кеніштері түгелімен теңіз жағалауында мұнай және газ өнеркәсібі қоршаған ортаны түгелдей немесе оның жеке бөліктері әртүрлі жолдармен ластанды.Жалпы көмірсутектегі шиказаты мұнай скважинасының аузынан шықаннан тұтынушыға  жеткенше шығынға ұшырап отырады.Ол шығындар төгілу,ағу,булану.Бұның көп шығын беретіні-төгілу.Атырау обл 2002 жылғы экологиялық,экономикалық проблемалар деген еспте сол жылы ауаға жіберілген лас заттар 165,65 мың тонна делінсе,соның 89 пайызы мұнай өндіру мен оңдеу кәсіпорындарының үлесіне тиіп отырғандығы айтылған.

Бұл шығындар мұнай өндірісіндегі  барлық технологиялық сатыларды  барлау,бұрғылау өндіру, жинақтау,тасымалдау сақтау,өңдеу сатыларында болады және бұл сатылардың қай-қайсысы да қоршаған ортаға:ауаға,суға,топыраққа өсімдіктер және жануарлар дүниесіне әртүрлі мөлшерде зиян тигізеді.

Бұл технологиялық сатыларды  белгілі-бір шығындардың болу себептері: мұнай қолданатын машиналар мен  жабдықтардың механизмдердің технологиялық  дәрежесінің төмендігі :оларың ескіруімен тозуы,кадрлармен жұмысшыларыгың біліміне тәжіриебелік дәрежелерінің төмендігі  және ұқыпсыздығы мен салақтығы:Атырау облысында көптеген кен орындарда  мұнай өндіру ескі техникалық құрал-жабдықтармен жүргізіледі.

Сондықтан, құрал-жабдықтармен құрылғыларда түрлі ақаулықтар болып,сынып  тоқтап қалу кездеспей тұрмайды.Олар мұнай өнімдерінің,төгіліп,шашылып  газдың ауаға тарап,айналадғы улы  заттарды таратуға жағдай жасайды.

Облыс кәсіпорындары жылына булануға,жер қабаттарына өзендерге 22,9 млн шаршы мт лас шу шығарады.                                    

Мұның көпшілігі механикалық  тазалаудан отпейд,бір қатары жер  бетінде жасалған ашық қоймаларда сақталса басым көпшілігі сай салалар,каналдар,валдар арқылы өзенге немесе құрғап қалған өзендердің ескі арналары арқылы теңізге тікелей  құяды немесе жауын шашын арқылы құйылады.Сөйтіп,өзендердің бойларындағы лас,улы заттарды теңіз жағасындағы  топыраққа сіңіріп,сосын теңіз  суына араластырады.Осыда келіп  теңіздің ластануы пайда болады,бірақ  ластану дәрежесі әр жағдайда әр түрлі  болады.Өйткен жылы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің зауытында тазалау  қондырғыларының тиімді істемеуі салдарынан булану аймағына көп көледе ластанған  су жіберілді.Онда көптеген улы заттар қоспалары рұхсат етілген шамадан  бірнеше артық болды.Мысалы,хлоридттар 350мг/л орнына 2574,5 мг/л,сульфаттар 500мг/л  орнына 976,5мг/л хлорлы конденсат 150мг/л  орнына 1643,5мг/л болған.Бұдан бұрын  айтылғандай мұнай кешендері-ондағы қондырғылар теңіз суының басу,шаю  сияқты қауіпті аймағында орналасқан теңіз жағалауына жақын скважиналарды  пайдаланғанда төгілген-шашылған мұнай  және мұнай өнеркәсібінің қалдық сулары теңіз тасығанда су астында  қалып,теңіз суы қайтқанда онымен бірге теңізге құйылады.

Суының арі-берлі қозғалысында онымен араласқан,лас,улы заттардың  бір бөлігі жағаға тұнып бір бөлігі су асты тайыз қабаттарға сіңеді,шөгеді,сол  жерден әрекет жасайды.Қоршаған ортаны бүлдіретін көздердің-бірі ілеспе газ.Мұнай  өндіргенде оны мен бірге газ,су шығатыны жоғарыда айтылады.

Мұнайға еріп бірге шыққандықтан ол ілеспе газ делінеді.Теңіз кенішінде  бір тонна мұнай өндіргенде оған 500-шаршы метр шығады екен.Оның ішінде 24% күкірсутегі,12% этан,45% құрғақ,7% сұықталған газ болады екен.Бұл тек қана Теңіз  кенішінде ғана тән емес,басқа  да мұнай кәсіпорындарында да жағдай осындай.Сөйтіп барлық мұнай кәсіпорындарында ауада 100млн текше мтр іліеспе  газ жағылады екен.Оның үстіне Теңіз  кенішінде 2007 жылғы 7,8 тонна күкірт ашық ауада үюлі жатыр.Атырау облысы аумағында барлық мұнай кәсіпорындары 2001 жылы 2300 ға жер бетін бүлдірсе,2002 жылы 3954,4 га бүлдіріп,оның тек 214 ғана қалпына  келтірілсе,2003 жылы 3988,7 га жердің тек  қана 135 га қалпына келтірілген.Мұның  басым көпшілігі,<<Теңізшевройл>> ЖШС 1875 гектар,<<Қазмұнайгаз>>1985,7 га мұның ішінде көпшілігі<<Құлсарымұнай>> <<Прорвамұнай>>басқармаларының  үлесіне тиеді екен. Атыраудың  кен байлығын игеру,бірнеше кәсіпорындардың  салуына байланысты көлемді жұмыстардың  атқарылуы облыстың табиғатына қолайсыз экологиялық әсер етуде.Ол әсіресе  соңғы кезде көбіне Теңіз мұнай  газ өндіру кенішінің ашылуы теңіз  деңгейінің көтерілуі тарапынан  болып отыр.Облыс терреториясында  мұнай газ өндіру ірі кәсіпорндарын  пайдалануда соңғы кезге дейін  табиғат қорғау талабына сай емес жағдайда жүргізіліп келеді.                                 

Ауыл шаруашылық жерін  бүлдіру,өсімдіктердің өсіп,жануарлар  дүниесінің дамуына зиянды зардаптарын  тигізуде су мен ауа бассейіндеріне бірнеше мыңдаған тонна зиянды заттардың  оның ішінде күкіртті сутегімен күкіртті ангидриттердің таралуына жол берілуде.Сондай ақ теңіз суының жайылуы теңіз  жағасының ластануына соқтырады.Кен  шығаратын өнеркәсіптің ландшафтқа тигізетін әсері ең алдымен жер  қойнауының сарқылатын ресурстарын  пайдалану түрінде көрінеді.Кеннің бетін ашу және пайдалы қазындыларды шығару процесінде рельефтің елеулі түрде өзгеретіндігі байқалады.

Мұндайда карьерлер,рудниктер,шахталар,ойылып кеткен апан шұңқырлар тррикондар және солардан туатын антропогенттік терреториялық  табиғат комплекстері пайда болады.

Қазақстанның кен орндары  дүние жүзінің көптеген мұнай  газ алаптары сияқты көмірсутегілер шоғырларындағы басым келетін фазалық  құрамына қарай:мұнайлыгазды,газдымұнайлы,газконденсатты және мұнайгазконденсаты болып бөлінеді.1991 жылдан бері теңіз кен орнында  шекі мұнаймен құрамында күкірсутегісі  жоғары ілеспе мұнай газын өңдейтін теңіз мұнай өңдеу зауыты жұмыс  істейді.Мұнда мұнай касіпшілігінен келіп түсетін шекі мұнай,газ,су және қатқыл қоспаларды бөлу;газ құрамынан  қышқыл қоспаларды жою:сұйық және қатқыл түріндегі күкірт алу,алынған көмірсутегі  газдарын тауарлы өнімге фракциялау:барлық қосымша өнімдерді өңдеу өндірістері  жолға қойылған.

Мұнайдың кез-келген елдің экономикасының дамуына ықпалы зор екендігі айдан анық.Мұнайға деген сұранысүнемі өсіп отырады. Теңізшевройл” жобасында қазақстандық қамтушылар көп ТШО Қазақстан Республикасы Үкіметінің мұнай-газ саласындағы ірі инвестициялық жобаларға пайдаланылатын қазақстандық тауарлар мен қызмет түрлері көлемін арттыру жөніндегі күш-жігерін белсене қолдайды. Тек соңғы үш жылда қазақстандық қамтушылардың тауарлары мен қызмет түрлеріне төлем 3,6 млрд. долларды құрады.2009 жылдың бірінші жартысында бұл көрсеткіш 536 миллион долларға жетті.Соңғы екі жыл қатарынан ТШО-мен жасалған жалпы келісім-шарттар көлемінің жартысынан астамын қазақстандық тауарлар мен қызмет түрлері қамтып отыр.ТШО жобасындағы қазақстандық қамту үлесін арттыру бағытындағы маңызды жұмыс кеңейтудің ірі жобасы – Екінші Буын Зауыты құрылысына қазақстандық мердігерлер мен қамтушыларды жаппай тарту кезінде көрінді. 300-ден астам қазақстандық қамтушы компаниялардың қызметіне төленген қаржы 2 млрд. доллардан асты.Теңізшевройл әлеуетті қамтушыларға компанияның қазіргі және болашақтағы қажеттіліктері туралы және мердігерлерге қойылатын талаптар туралы жан-жақты ақпарат беретін түрлі форумдарды өткізуге бастамашы және ұйымдастырушы болып келеді. Осы бағытта өткен барлық шаралар жобадағы қазақстандық қамтушылардың үлесін арттыруда айтарлықтай табысты болды. Сондай-ақ ТШО жергілікті кәсіпкерлікті дамытуды белсене қолдайды.                                                                                                                Өндірістік қалдықтарды кәдеге жаратуды және қайта өңдеуді ұйымдастыру жөнінен Теңізшевройл Қазақстанның өнеркәсіп кәсіпорындары арасында көшбасшы саналады. Жақында осы салада мұнда халықаралық нағыз жоғары стандарттарға жауап беретін жаңа қуаттар іске қосылып, қайта өңдеу технологиялары пайдаланылды. Сонымен бірге қордаланған қалдықтардың көлемін азайтып, оларды тиімді түрде кәдеге жаратуды ұйымдастыру мақсатымен ТШО мердігер мекемелерімен және жергілікті муниципалдық құрылымдармен жан-жақты жұмыс жүргізуде. Осы бағдарлама аясында, атап айтқанда, қолданыстан шығарылған жабдықтарды, металл және құрылыс материалдарын қайта пайдалануға беру қамтамасыз етіліп, жақын жердегі елді мекендердің тұрмыстық қалдықтарын ТШО полигонында қайта өңдеу үшін жинау жүзеге асырылуда.