Шпаргалка по дисциплине "Биоэкология"

1 – балықтағы икра; 2 – ұядағы икра; 3 – малька; 4 – жас балық 5 – толық жетілген балық

21. Бес буыннан тұратын қоректік тізбек

Әрбір түр органикалық заттар ыдыраған кезде бөлінетін энергияның бір бөлігін ғана пайдаланады. Эволюция барысында әрбір биогеоценоздарда бастапқы қоректік заттан өзіне қажетті материалдар мен энергияны алатын, өзара бір-бірімен тығыз байланыста болатын түрлер тізбегі қалыптасқан. Көптеген түр (ағза) дараларының арасындағы мұндай күрделі байланыстарды қоректік тізбектер деп атайды. Төменде бес буыннан тұратын қоректік тізбектер келтірілген:

Өсімдік  шегіртке  бақа  жылан  бүркіт;

Кәдімгі қарағай  шөпбит  “Ханқызы” қоңызы  өрмекшілер  жәндікқоректі құстар

22. Aдамның тірі қалу қисық сызығы

Тірі қалу қисық сызықтарының үш түрі (типі) бар.

III тип (адам, дрозофила) особьтердің көпшілігінің өмір үзақты-ғы біркелкі жэне қысқа уақыт аралы-ғында өлетін жағдайға сәйкес келеді. Қисық сызықтар өте дөңес пішінімен сипатталады. Бұдай тірі қалу қисық сызықтары адамға тэн

23. Биогеоценоз құрылымының Сукачев бойынша сызбасы

Биогеоценоздың екі бөліктен (экотоп+биоценоз) құралатындығын мойындаумен қатар, биоценозды табиғатта, шындығында, өсімдіктердің, жануарлардың жэне микроорганизмдердің оқшаулан-ған және дербес топтары түрінде кездеспейтін фитоценоз, зооценоз және микробоценоздардың қосындысы ретінде қарастыру орынсыз екенін атап өткен жөн. Осы күнгі экологиялық эдебиеттерде көбі-несе экотоп экожүйенің жансыз бөлігі, ал биоценоз оның жанды бөлігі болып аталады

Биогеоценоздьң құрылымы (Сукачев бойынша, 1964)

24,27,30. Экологиялық пирамидалар схемасы

Экологиялық пирамидалардың негізгі үш түрі (типі) - сандар, биомасса жэне энергия пирамидалары ажыратылады. Сандар пирамидасы немесе особьтердің трофикалық деңгейлер бойынша бөлінуі мына факторларға байланысты:

1.Кез келген экожүйеде үхақ жануарлар, саны жағынан, ірі жа-нуарлардан басым болады жэне тезірек көбейеді.

2.Кез келген жыртқыш жануар үшін оның жемтіктерінің көле-мінің төменгі жэне жоғарғы шегі бар.

Биомасса пирамидалары - «физикалық» фактордан таза жэне биомассалардың сандық арақатынастарын айқын көрсететіндіктен, тереңірек назар салуды қажет етеді. Егер организмдердің көлемі жағынан айтарлықтай айырмашылықтары болмаса, онда әр тро-фикалық деңгейдегі особьтердің биомассасын көрсете отырып са-тылы пирамида құруға болады. Ал егер орташа есеппен алғанда төменгі деңгейлердің организмдері жоғарғы деңгейлердің орга-низмдерінен ұсақ болса, онда төңкерілген биомассалар пирамида-сы пайда болады. Энергия пирамидасы - экологиялық пирамидалардың талқы-ланып отырған үш типінің ішіндегі қауымдастықтың функционал-дық қу.рылымы туралы ең толық көрініс беретіні, себебі эр трофи-калық деңгейде эр түрлі жағдайларда тіршілікa ете алатын орга-низмдердің саны мен массасы, ілгерірек тұрған трофикалық деңгей-дегі осы сәтке жинақталған энергияның мөлшеріне емес, азықтың өндірілу жылдамдығына тэуелді. Жүйенің статикасын бейнелейтін, яғни организмдердің берілген сэттегі санын немесе олардың био-массасын сипаттайтын сан жэне биомасса пирамидаларындай емес, энергия пирамидасы азық массасының қоректік тізбек арқылы өту жылдамдығын көрсетеді.

Мына суретте трофикалық деңгейдегі жоңышқа-бұзау-бала қысқа тізбектің экологиялық пирамидалары көрсетілген. Сандар пирамидасында(1) бала жал бойы тек бұзау етімен қоректенген болса, оған 4, 5 бұзау қажет болған. Ал 4-5 бұзау үшін 4 га жоңышқа қажет. (2-107өсімдік). Биомасса пирамидасында(2) түрлер саны биомасса өнімділігімен ауыстырылған. Энергия пирамидасында(3) күн энергиясы ескерілген. Жоңышқа күн энергиясының 0,24% қолданады. Бұзау үшін жоңышқамен аккумуляцияланған 8% энергия. Баланың өсіп жетілуіне бір жылда бузаумен аккумуляцияланған 0,7% энергия жұмсалады. Нәтижесінде 4 га жерге түскен энергия баланың бір жал бойы қолданысына жұмсалады. (Ю. Одум бойынша).

25-28. Далалық экожүйедегі қоректік тізбегінде қасқырдың еншісіне күн энергиясының қанша пайызы түседі, схема. 28. Трофикалық деңгейдегі шөпқоректі жануарларға күн энергиясының қанша пайызы түседі, схема.

Экологияның ең негізгі объектісі экологиялық жүйе, немесе эко жүйе - тірі организмдер жиынтығының қоректену , өсу және ұрпақ беру мақсатында белгілі бір тіршілік ету кеңестігін бірлесе пайдалануын тарихи қалыптасқан жүйесі. Функциялық тұрақтылығы аз уақытқа созылса-да қарым -қатынаста болатын құраыштары бар кез келген бірлікті экожүйе деп атауға болады. Экожүйе деген терминді 1935 жылы бірінші рет ұсынған ағылшын экологі А. Тенсили.АТенсили эко жүйенің құрамына организмдерде обиотикалық орта да керетін жер бетіндегі тірі табиғатынтың негізгі функциясының бірлігі деп есептеуі және оның әр бөлігінің екіншіне әсер ететіндігіне назар аударады. Былайша аәтқанда экожүйе – заттектердің айналымы мен энергия тасмалдануы жүретін табиғи бірлік . Экожүйеде заттектер айналымының жүоуіне органикалық маникулалардың сінімділік түрде белгілі қоры және орагнизмнің үш функцияоналды әр түрлі экологиялық топтары , продуценттер, консументтер, ретутенттер болуы керек.

Экожүйелер біртіндеп екіншісіне ауысады. Үлкен экожүйелердің құрамына кіші экожүйе кіреді. Орман экожүйесі мезоэкожүйе болып саналады, және ол  микроэкожүйелерден құралып, басқа ірі экожүйелерге енеді.

Трофикалық байланыс бір түрдің екінші түрмен, тірі немесе өлі күйінде,содай –ақ тіршілік ету үшін қажетті тағамдар түрінде қоректенуі кезінде туындайды. Әрбір қоректік тізбектің қатарында белгілі бір трофикалық деңгей қалыптасады. Ол өзінен өтетін зат және энергия ағымының белсенділігімен сипатталады. Мәселен, жасыл өсімдіктер – бірінші трофикалық деңшейді түзсе, фитофагтар – екінші, ал жануарлар тектес қоректілер – үшінші, т.с.с. деңгейлерді түзіп жалғаса береді.

 күн 100%          беркут 0,01%    

10% шөп                                            

коян 1%қасқыр 1%

26,29. Популяция саны өсуінің экспоненциалдық жэне логистикалық қисық сызықтары.

Популяцияның ең маңызды қасиеті - тыгыздық, яғни белгілі бір кеңістік өлшеміне қатысты есегттелген особьтер саны. Популяция саны негізінен бір-біріне қарама-қарсы екі құбылыспен - туылым және өлім-жітіммен анықталады.

Популяция саны өсуінің экспоненциалдық (а) жэне логистикалық (б) қисық сызықтары. Жолақтанған аралық – ортаның қарсыласуы. Экспоненциалдық қисық сызық популяцияның биотикалық потенциал деп аталатын қасиетін өрнектейді. Популяция санының нақтылы өсуі көбінесе өсудің логистикалық қисық сызығы аталатын S – тәрізді тәуелділікпен өрнектеледі.